Oświecenie

Zrozumieć przeszłość

Epoka oświecenia

Ważnym dziełem tego okresu była 35-tomowa Wielka encyklopedia francuska, która ukazywała ówczesny dorobek nauk przyrodniczych i społecznych, a także wiedzę z zakresu techniki i produkcji.

Co mogło być ważne dla ludzi oswiecenia?

Jean Huber, Obiad filozofów (1772)

Poznawanie świata poprzez rozum i doświadczenie

Edukacja

Rozwój nauki i techniki

Wolność wyznania

Co było ważne dla ludzi oświecenia?

Poszanowanie godności i wolności każdego człowieka

Prawda i moralność

Demokracja i przestrzeganie prawa

Równe prawa dla wszystkich

Tolerancja

Jak należy rozumieć nazwę oświecenie?Dlaczego rozum zajął tak ważne miejsce?

Obok polskiego terminu oświecenie funkcjonują jeszcze takie określenia jak "le siecle philosophique" (wiek filozofów) czy "le siecle des lumieres" (wiek świateł). Związane jest to z faktem, że ludzie tego okresu postrzegali swoje czasy jako nastanie epoki rozumu, wyzbytej z zabobonów, w której najważniejsza jest wiedza naukowa, nie zaś niczym niepoparte wierzenia. Stąd sami uznawali się za oświeconych.

Co służyło rozpowszechnianiu idei oświecenia w Europie?

W epoce oświecenia pisarze i filozofowie byli przekonani, że dzięki rozpowszechnieniu wiedzy oraz zwróceniu uwagi na wartość tolerancjii wolności ludzie stworzą społeczeństwa oparte na wzajemnym szacunku. Realizację tych celów miały m.in. wspierać następujące inicjatywy i wydarzenia

Polskie oświecenie

W Polsce oświecenie pojawiło się około dwóch pokoleń później niż na zachodzie Europy. Badacze wyróżniają następujące etapy rozwoju tej epoki: ∙ wczesne oświecenie – lata 40. XVIII w. do 1764 r.; ∙ dojrzałe oświecenie lub czasy stanisławowskie – lata 1764–1795; ∙ schyłkowe oświecenie – lata 1795–1822.

Co się działo w Polsce w czasach oświecenia ?

Dla Polski to czas utraty niepodległości w wyniku rozbiorów.To także czas ważnych zmian.W tym okresie: przeprowadzono reformę szkolnictwa–odtąd lekcje zaczęto prowadzić w języku polskim, zamiast po łacinie; większy nacisk położono na historię i przedmioty ścisłe; szkoły stały się dostępne także dla uboższej młodzieży, nastąpił rozwój kultury i nauki–z inicjatywy króla powstał pierwszy teatr, rozwinęło się czasopiśmiennictwo, uchwalono Konstytucję 3 Maja–drugą na świecie, ale pierwszą w Europie, nastąpił rozwój literatury, powstały liczne bajki, satyry i utwory dramatyczne, ukazała się również pierwsza polska powieść.

Najwazniejsze polskie instytucje kulturalne i oświatowe

• Monitor - najważniejsze pismo społeczno - polityczne polskiego óświecenia; wzorowane na angielskim piśmie " Spektator", powstało z inicjatywy Stanisława Augusta Poniatowkiego- miało charakter antymagnacki i antyklerykalny, wspierało obóz reformatorski, prezentowało nowe i idee i wzory osobowe, wprowadziło nowe formy publicystyki , takie jak felieton
• ,,Zabawy Przyjemne i Pożyteczne" -pierwsze polskie czasopismo literackie, na jego łamach rozwinęła się krytyka literacka i teatralna
• Collegium Nobilium- szkoła, którą założył w Warszawie Stanisław Konarski. Uczyli się w nich synowie magnatów i bogatej szlachty.Jego zasadniczym celem było wychowanie przyszłe elity społeczeństwa odpowiedzialnej za losy kraju.

Najwazniejsze polskie instytucje kulturalne i oświatowe

• Szkoła Rycerska (1765) pierwsza państwowa szkoła przeznaczona dla ubogiej młodzieży szlacheckiej. Jej zadaniem było przygotowanie wychowanków do służby wojskowej, kładziono w niej nacisk na naukę języków obcych i przedmiotów ścisłych
• Teatr Narodowy (1765) - powołany do życia przez króla zyskał wysoką rangę kulturalną i artystyczną zwłaszcza za czasów dyrekcji Wojciecha Bogusławskiego
• Komisja Edukacji narodowej (1773) - pierwsze ministerstwo oświaty miało na celu opracowanie zasad programowych i organizacyjnych systemu szkolnictwa
• Biblioteka Załuskich (1774) pierwsza polska biblioteka narodowa udostępniająca zbiory, była to jedna z największych bibliotek ówczesnej Europy

Osobistości czasów polskiego oświecenia

Ważne kierunki filozoficzne

Empiryzm Johna Locke'a

• Człowiek rodzi się jako niezapisana karta ( tabula rasa)
• Fundamentem poznania jest doświadczenie
• Ludzie podlegają prawom naturalnym ( danym od Stwórcy, wynikającyma z natury człowieka i poznawalnym rozumowo)

Polskie oświecenie

Empiryzm Johna Locke'a

• Człowiek rodzi się jako niezapisana karta ( tabula rasa)
• Fundamentem poznania jest doświadczenie
• Ludzie podlegają prawom naturalnym ( danym od Stwórcy, wynikającyma z natury człowieka i poznawalnym rozumowo)

Ważne kierunki filozoficzne

Filozofia krytyczna Immanuela Kanta

• sądy aprioryczne ( oparte na pojęciach wrodzonych) i aposterioryczne ( wynikające z doświadczenia)
• poznanie rzeczy samej w sobie jest niemożliwe
• przedmiot poznania dostosowuje się do osoby poznającej

Ważne kierunki filozoficzne

Powrót do natury Jeana-Jacues'a Rousseau

• potępienie cywilizacji, postępu, nauki
• miarą człowieczeństwa nie jest rozumlecz wartości moralne
• człowieka oświeca nie rozum, ale serce i głos sumienia
• postulat zrzucenia krępującego gorsetu cywilizacji i powrotu do natury idea dobrego dzikiego

Ważne kierunki filozoficzne

Liberalizm Woltera

• prawo moralne podstawą moralności
• nietolerancja religijna jest sprzeczna z wiarą chrześcijańską i prawem naturalnym.
• celem zycia powinno być naprawianie świata

Najważniejsze wydarzenia

1791-1792

1740

1772

1822

Konstytucja 3 Maja1792- II rozbiór Polski

założenie Collegium [kolegium] Nobilium

I rozbiór Polski

wydanie Ballad i romansów Adama Mickiewicza

1764 i 1765

koronacja Stanisława Augusta Poniatowskiego1765 założenie Teatru Narodowego powsatanie Szkoły Rycerskiej dostępnej dla ubogiej młodzieży szlacheckiej

1773

1794 - 1795

założnie Komisji Edukacji Narodowej - pierwszew Europie Ministerstwo Oświaty

powstanie kościuszkowskie 1795- III rozbiór Polski

Sztuka okresu oświecenia

Sztuka tworzona w czasach oświecenia nie była jednorodna. Dwa najważniejsze i dominujące style to rokoko i klasycyzm.

Sentymentalizm

Francis Boucher "Madame de Pompadour "

Przepisz do zeszytu

Sentymentalizm (z fr. „sentimentalisme” (uczuciowość) oraz ang. „sentimental” (wrażliwy)) to nurt literacki i umysłowy, który został ukształtowany w Europie w II poł XVIII w., w opozycji do klasycyzmu. Był okresem pomiędzy oświeceniem a romantyzmem, a nazwa pochodzi nurtu pochodzi od dzieła Laurence`a Sterne`a p.t.: “Podróż sentymentalna przez Francję i Włochy”. Sentymentalizm w literaturze, który polegał na zwróceniu się w kierunku uczuć, zapoczątkował proces przemian, zakończony nastaniem epoki romantyzmu. Dlatego też, z perspektywy czasu, niektórzy nazywają okres sentymentalizmu preromantyzmem. Korzeni myśli tego nurtu należy doszukiwać się w osiemnastowiecznej filozofii Jean Jacque'a Rousseau.

Rokoko

Francis Boucher "Madame de Pompadour "

Przepisz do zeszytu

Na początku oświecenia artyści tworzyli dzieła odznaczające się dekoracyjnością, asymetrią, wyrafinowaniem, lekkością i finezją. Styl ten nazwano rokokiem – był on związany z życiem dworskim. Dzieła charakterystyczne dla rokoka często ukazują zabawy i spotkania towarzyskie. Nierzadko scenerię tych przedstawień stanowią krajobrazy, parki.

Jean-Antoine Watteau “Odjazd na Cyterę” 1717 rok, Luwr

Innymi dość popularnymi motywami były też sceny flirtów i zalotów. Takie pojawiały się często u uwielbianego przez Madame Pompadour Francois’a Boucher’a (1703 – 1770) czy Jean’a Honore – Fragonard’a (1732-1806) . Jego dzieło “Huśtawka” jest uznawane za prekursorskie dla impresjonizmu.

François Boucher, “Scena Pastoralna” 1761

Później rozwinął się styl zwany klasycyzmem, który nawiązywał do rozwiązań znanych ze sztuki antyku. Przejawiało się to głównie w dążeniu do prostych, harmonijnych i proporcjonalnych form w rzeźbiei architekturze, w malarstwie zaś – podejmowaniem tematyki historycznej i mitologicznej.

Klasycyzm

Przepisz do zeszytu

David Jacques-Louis, "Przysięga Horacjuszy", 1785 — Luwr, Paryż

Jacques-Louis David [żak lui dawid], "Śmierć Marata", 1793 r. Nagie ciało i wyraźnie zarysowane mięśnie mężczyzny, biały turban na głowie oraz wanna przypominająca sarkofag to elementy stylu klasycystycznego, nawiązujące do antyku.

Przykładem styluklasycystycznego w architekturze jest pałac Na Wodzie w Łazienkach Królewskich w Warszawie. Obiekt ten często bywa przedstawiany przez współczesnych artystów. To właśnie tu zazwyczaj odbywały się spotkania króla z ludźmi kultury, sztuki i nauki, czyli słynne obiady czwartkowe

W Polsce tworzył m.in. Marcello Bacciarelli, nadworny malarz Stanisława Augusta Poniatowskiego. Choć na ogół zalicza się go do twórców nurtu klasycystycznego, w jego pracach wyraźne są także wpływy baroku. Namalował wiele scen z historii Polski, np.: „Nadanie Konstytucji Księstwu Warszawskiemu przez Napoleona”. Jest też autorem „Portretu Stanisława Augusta”.

Bernardo Bellotto (Canaletto) zasłynął jako wybitny pejzażysta miast, malował widoki Wenecji, Drezna, Wiednia, Monachium i Warszawy – dzięki jego obrazom można odtworzyć wygląd wielu miejsc w Warszawie.

Canale Grande i kościół Santa Maria della Salute (1730)

Dziękuję

Przygotowała Małgorzata Zawichrowska