Słowotwórstwo

Temat: Słowotwórstwo - powtórzenie i utrwalenie wiadomości.

Podręcznik - str. 288 - 299

słowotwórstwo

- dla klasy siódmej

Co to jest słowotwórstwo

SPIS TREŚCI:

Typy formantów

Wyraz podstawowy i pochodny

Oboczności

Ćwiczenia

Parafraza słowotwórcza

Wrazy złożone

Budowa wyrazu podstawowego

Rodzina wyrazów

Przygotowała Eliza Antosz

Budowa wyrazu pochodnego

SŁOWOTWÓRSTWO

słowotwórstwo to dział językoznawstwa zajmujący się sposobami powstawania nowych wyrazów w języku oraz opisujący budowę wyrazów tworzonych od innych wyrazów

Wyraz to zespół głosek mający ustalone znaczenie. Wiele wyrazów pochodzi od innych słów.

WYRAZ PODSTAWOWY I POCHODNY

Wyraz podstawowy

wyraz, od którego bezpośrednio pochodzi inny wyraz

Wyraz pochodny

wyraz bezpośrednio pochodzący od wyrazu podstawowego Od jednego wyrazu podstawowego można utworzyć kilka wyrazów pochodnych, na przykład od rzeczownika dom pochodzą wyrazy: domek, domostwo, domowy.

Powstawanie nowych wyrazów

Jeden wyraz może być jednocześnie wyrazem pochodnym od innego wyrazu i podstawowym – dla kolejnego, na przykład:

Od jednego wyrazu podstawowego można utworzyć kilka wyrazów pochodnych, na przykład od rzeczownika dom pochodzą wyrazy: domek, domostwo, domowy.

Parafraza słowotwórcza

-opis wyjaśniający znaczenie wyrazu pochodnego i zawierający wyraz podstawowy

czyli - takie wytłumaczenie znaczenia wyrazu, aby zawierało wyraz podstawowy

Przykłady:

• pisarz - człowiek, który pisze
• mówca – człowiek, który mówi
• kotek - mały kot
• czytelnia - miejsce, w który się czyta
• jadalnia - miejsce, w który sie jada

BUDOWA WYRAZU PODSTAWOWEGO

WYRAZ PODSTAWOWY składa się z tematu słowotwórczego i końcówki, np. jaskółka - temat: jaskółk, końcówka: a JAK NAJŁATWIEJ ZNALEŹĆ TEMAT i KOŃCÓWKĘ? Rozpiszcie sobie wyraz w poszczególnych przypadkach. Zobaczcie, która część wyrazu powtarza się (tu: jest to "jaskółk). Będzie to temat słowotwórczy. Natomiast część, która się zmienia w wyrazie - to końcówka (tu: jest to "a")

BUDOWA WYRAZU POCHODNEGO

Wyraz pochodny składa się z - TEMATU SŁOWOTWÓCZEGO (to część przeniesieona z wyrazu podstawowego) oraz - FORMANTU (to część, która różni wyraz pochodny od podstawowego)

RODZAJE FORMANTÓW

PRZEDROSTEK (PREFIKS)

PRZYROSTEK (SUFIKS)

FORMANTY

WROSTEK (INTERFIKS)

FORMANT ZEROWY

OBOCZNOŚCI

OBOCZNOŚĆI - w trakcie odmiany pewne głoski w wyrazach się zmienią, np. - M. Droga, ale C. Drodze - widzimy tu oboczność g:dz, - M. Las, ale w Msc. o Lesie - widzimy tu oboczności: a:e, s:si

PRZYKŁADOWA ANALIZA WYRAZU POCHODNEGO

1. Dokonaj parafrazy słowotwórczej
2. Wskaż podstawę słowotwórczą i formant
3. Podaj ewentaualne oboczności

POĆWICZMY

to wyrazy pochodne tworzone od dwóch wyrazow podstawowych

WYRAZY ZŁOŻONE

POĆWICZMY

ZŁOŻENIA

ZROSTY

ZESTAWIENIA

Powstają w wyniku bezpośredniego zespolenia dwóch wyrazów w jedną całość, pomiędzy nimi nie występuje żaden inny element. np. dobranoc Białystok karygodny

Polegają na połączeniu dwu samodzielnych wyrazów, dzięki czemu powstaje znaczeniowa jedność. np. czarna jagoda wieczne pióro Jelenia Góra

Tematy słowotwórcze łączą się za pomocą formantu zwanego WROSTKIEM - interfiksem ( -o-. -i-, -y-) np. sam-o-lot łam-i-główka męcz-y-dusza

RODZINA WYRAZÓW

Pomyślmy, jak - za pomocą podanych formantów - utworzyć jak najwiecej wyrazów zawierających w sobie słowo DOM

DOM

Wszystkie wyrazy, które tu powstały - należą do jednej

RODZINY WYRAZÓW

WYRAZ

zespół głosek lub głoska mająca znaczenie

RODZINA WYRAZÓW

WYRAZ POCHODNY

WYRAZ PODSTAWOWY

zespół wyrazów pokrewnych o podobnym znaczeniu; wszystkie wyrazy należące do jednej rodziny mają wspólną cząstkę -

utworzony od wyrazu podstawowego, pochodzi od innego wyrazu

podstawa dla innych wyrazów, od niego pochodzi wyraz pochodny

RDZEŃ

WYRAZ POKREWNY każdy wyraz należący do danej rodziny wyrazow

Rodzinę wyrazów można przedstawić na wykresie pokazującym, które z wyrazów pokrewnych są podstawowe, a które - pochodne.

DZIĘKUJĘ

Przygotowała Eliza Antosz