Jan Kochanowski

Twórczość jana kochanowskiego

Jan Kochanowski

Urodził się w Sycynie, koło Radomia (dokładna data nie jest znana). Był synem Piotra Kochanowskiego, prawnika i sędziego oraz Anny Białaczowskiej. Jan pochodził z rodziny wielodzietnej - posiadał on jedenaścioro rodzeństwa. W 1575 roku ożenił się z Dorotą Podlodowską i osiadł w Cazrnym Lesie. Miał z nią sześć córek, z których trzy zmarły w dzieciństwie. Okres Czarnoleski, mimo tragedii, jaką była śmierć dzieci, był pełen harmonii i spokoju. Znalazło to odbicie w twórczości, najbogatszej i najdojrzalszej właśnie w tych latach. Zakończył życie w wieku 54 lat. Zmarł na atak serca w Lublinie. Tam też odbyły się uroczystości pogrzebowe, w których uczestniczyli liczni dostojnicy świeccy i duchowni, w tym również król Stefan Batory. Pochowany został w kaplicy kościoła w Zwoleniu, obok rodziców, gdzie do dziś znajduje się nagrobek z jego podobizną.

Fraszki

Psalmy

Pieśni

Treny

Horacjanizm

Pieśni

Powstawały głownie w okresie pobytu w Czarnolesie, Na cykl Pieśni składa się dziewieć utworów podzielonych na dwie księgi, jednak do pieśni zalicza się również odrębny cykl - 'Pieśń świętojańską o Sobótce' oraz 'Czego chcesz od nas, Panie'. Kochanowski wypowiedział w swoich pieśniach wszystkie przemyślenia i refleksje, można powiedziec, że zawarł w nich całego siebie. Pieśni cechuje bogactwo tematyczne, wszechstronność i zmienność nastrojów, od smutku i żałoby do radości i beztroski.

Pieśń - gatunek literacki, o genezie związanej z obrzędami i muzyką, od której stopniowo się uwolnił, stając się samodzielną formą wyrazu. Pieśń to utwór liryczny podzielony na strofy, zwykle o tematyce poważnej.

Motywy w pieśniach:

• motyw cnoty;
• motyw fortuny;
• motyw władzy;
• motyw wroga;
• motyw wojny;
• motyw zabawy.

Pieśń o spustoszeniu Podola przez Tatarów

Hymn do Boga (Czego chcesz od nas, Panie)

Utwór jest nawiązaniem do wydarzeń z 1517 roku, kiedy to Tatarzy złupili Podole. Szczerze miłujący ojczyzne Jan Kochanowski był tym wydarzeniem mocno wstrząśnięty. Podmiot mówiący koncentruje się na wskazaniu przyczyn, jakie doprowadziły do tragedii, i wzywa Polaków do zapobiegaia podobnym nieszczęciom w przyszłości. Postuluje on o wzmocnienie wewnętrzne i zewnętrzne Rzeczypospolitej. Oskarżając szlachte o zbytnie przywiązanie do dóbr materialnych, wzywa do podniesienia wydatków na armię i do myślenia o przyszłości.

Jest o utwór pochwalny, hymn, w którym poeta wysławia dobro Boga i dziękuje Mu za stworzenie świata i człowieka. Podmiot liryczny zwraca się do Boga z najwyższą czcią i uwielbieniem, mówi o Jego wielkiej hojności i niezmierzonych dobrodziejstwach. Cały porządek świata i współistnienie człowieka z naturą jest zasługa Stwórcy. Hymn do Boga to także zwrócenie uwagi na konieczność zrozumienia przyrody, zachowania harmonii z naturą.

Pieśń świętojańska o Sobótce

Pieśń o dobrej sławie

Jan Kochanowski już w czasie swego pobytu w Czarnolesie napisał cykl dwunastu pieśni o charakterze sielankowym, których akcja związana jest z ludowym obrzędem sobótki świętojańskiej, przypadającej na noc 23 czerwca, czyli wigilie świętego Jana. Zafascynowany wsią i jej mieszkańcami Ko chanowski opisuje dawne słowiańskie zwyczaje, wróżby, śpiewy i tańce przy ogniskach. Dwanaście utworów tworzących całość to spiewane przez dwanaście panien, w ktorych wyłania się sielankowy obraz wsi. Najlepszym przykładem jest pieśń "Panny XII (Wsi spokojna, wsi wesoła)", w której jest mowa o pracy. Ciężka, codzienna praca w polu i przy gospodarstwie sprawia radość i przyjemność szlachcicowi-ziemianinowi, jest dla niego powodem do domu i zadowolenia z wysiłku.

Utwór jest pró­bą wy­zna­cze­nia godnej drogi życiowej. Pod­miot li­rycz­ny na­kła­nia do się­ga­nia my­ślą poza do­bra ma­te­rial­ne, kie­ro­wa­nia się wyż­szy­mi war­to­ścia­mi. Pró­bu­je za­chę­cić czy­tel­ni­ka do za­sta­no­wie­nia się nad ce­lem ży­cia, wy­zna­wa­nym sys­te­mem war­to­ści. Oso­ba mó­wią­ca pod­kre­śla, że wszyst­kie do­bra są tyl­ko nie­trwa­ły­mi przed­mio­ta­mi, któ­re mu­szą prze­mi­nąć. Po­pu­lar­ność rów­nież nie jest wiecz­na, każ­de­go czło­wie­ka cze­ka za­po­mnie­nie. Nie­śmier­tel­ne jest tyl­ko „imię”, któ­re lu­dzie po­zo­sta­wia­ją po so­bie. Pod­miot li­rycz­ny sta­wia się w roli na­uczy­cie­la, bez­po­śred­nio daje wska­zów­ki in­nym. Jest czło­wie­kiem do­świad­czo­nym, ma wie­le re­flek­sji na te­mat ży­cia, któ­ry­mi chce się po­dzie­lić. Da­le­ki jest jed­nak od wy­wyż­sza­nia się, pod­cho­dzi do ad­re­sa­tów utwo­ru z em­pa­tią, ma do­bre in­ten­cje.

Treny

Pod piórem Kochanowskiego tradycja trenów wzbogaciła się o nowe wartości. Rozważania o śmierci ukochanego dziecka stają się przyczyną do postawienia fundamentalnych pytań filozoficznych. Gdy zmarła dwuipółletnia Urszula, poeta przeżył największą tragedie swojego życia. Nie był już młody, w chwili śmierci dziecka miał około 50 lat i był człowiekiem o ukształtowanym światopoglądzie, zarówno religijnym jak i filozoficznym. Wiedza i gromadzone przez lata doświadczenie okazały się całkowicie nieprzydatne wobec śmierci ukochanej córki. Kochanowski stworzył cykl dziewiętnastu utworów, zachowując przy tym dla całości porządek kompozycyjny charakterystyczny dla pojedynczego uwtoru żałobnego (pochwała cnót i zalet zmarłego; ukazanie wielkiej straty po jego śmierci; wyraz żalu; pocieszenie; napomnienie).

Tren - gatunek wywodzący się ze starogreckiej poezji żałobnej. Utwór wyraża smutek po śmierci osoby godnej, zasłużonej.

Motywy w trenach:

• motyw artysty;
• motyw Boga;
• motyw dziecka;
• motyw cierpienia;
• motyw śmierci;
• motyw kryzysu wiary;
• motyw stoicyzmu;
• motyw złotego środka.

Tren VII

Tren I

Podmiot liryczny nawiązuje do twórczości starożytnego poety Symoniedasa z Keos i pesymistycznej filozofii Heraklita z Efezu. Na potwierdzenie swego cierpienia po śmierci dziecka gromadzi określenia bólu: płacze, łzy, lamenty, troski, skargi, żale. Sprzyja to hiperbolizacji uczuć. Już w tym trenie, który można interpretować jako wprowadzenie do całości cyklu, nastęuje prawdziwa eksplozja żalu. W końcu pojawia się rozpaczliwe stwierdzenie "Błąd - wiek człowieczy" będące dowodem bezradności człowieka wobec wszechwładzy śmierci.

Dotąd o śmierci Urszuli mówił pogrążony w żalu ojciec, teraz wypowiada się filozof, nauczyciel, który sam potrzebuje wsparcia. Wyraźne są tu zmiany w światopoglądzie człowieka, poety, filozofa. Okazuje się, że jedna śmierc przyniosła ruinę całej hierarchii wartości. Filozof, który przez całe życia poszukiwał idealych praw pozwalających godnie, spokojnie, szczęśliwie żyć, doświadczył prawdziwego bólu. Już wie, że nie ma wartości, które by przed nim chroniły. Wie takżwe, że wobec cierpienia wszysy są równi, każdy przeżywa je tak samo, bez względu an wyznawaną wiarę, światopogląd, stan wiedzy czy wrażliwość.

TREN XIX - Albo Sen

TREN XVI

Tren XIX to inaczej sen, w którym poecie ukazuje mu się jego zmarła matka z Urszulką na rękach. Kobieta próbuje uspokoić zranione serce Jana informując go, że jego córeczka jest w niebie i prosi go, żeby nie zakłócał spokoju dziecka rozpaczą. Tłumaczy mu, że dzięki szybkiej śmierci nie zaznała na ziemi, smutków, nieszczęśliwości, zawodów, cierpień itp. i jako radę wskazuje mu to, że trzeba pogodzić się z losem córki i wierzyć w jej szczęście. Matka odnawia w synu wiarę w Boga i życie pośmiertne, przypomina, że każdy ma swój własny czas żywota ziemskiego wyznaczony przez Stwórcę, a człowiek nie zawsze to zrozumie i widocznie Bóg przewidział takie życie dla Urszulki.

To rozrachunek ze stoicyzmem i jego chłodem, obojętnością wobec szczęscia i smutku, jakie przeżywa człowiek. Poeta z ironią ocenia stoickie ideały Cycerona, które przegrały z życiem. Poeta wraca do odwiecznej prawdy, że tylko czas, "ojciec niepamięci" leczy rany. Odczuwa też solidarność w cierpieniu, świadomość, że nie on pierwszy stracił córke i mierzy się z bólem, nie on pierwszy także berkrytycznie wierzył w filozoficzne dogmaty, o których "łatwiej rzec, (...), niż czynić".

Fraszki

Fraszki są owocem wnikliwych obserwacji życia, ciekawych spostrzeżeń, przemyśleń. Kochanowski jest autorem ponad trzystu fraszek, które dają obraz życia w XVI-wiecznej Rzeczypospolitej. Wyróżniami fraszki satyryczno-obyczajowe (o biesiadach i zabawach), miłosne (o uczuciu i jego wpływie na ludzkie życie), refleksyjno-filozoficzne (rozważania o sensie istnienia człowieka), biograficzne oraz patriotyczne.

Fraszka - liryczny utwór o różnorodnej tematyce. Ze względu na budowę można wyróżnić fraszki epigrametyczne, opisowo-ilustracyjne, wyznaniowo-liryczne i dramatyzowane

Motywy we fraszkach:

• motyw miłości;
• motyw przemijania;
• motyw Boga;
• motyw rodzinnego domu;
• motyw sławy i śmierci;
• motyw fraszek;
• motyw zdrowia.

Do fraszek, fraszki moje

Na swoje księgi

Utwór ma charakter programowy i można go traktować jako deklarację ideowo-artystyczną poety. Kochanowski określa tu krąg swoich fascynacji i zainteresowa literackich. Chce pisać nie o sprawach bardzo poważnych a o "śmiechach, (....) żartach", "pieśniach, tańcach i biesiadach". Poeta chce z założenia bawić i rozweselać, a nie przesadnie moralizować i nudzić czytelników.

Utwór jest deklaracją ideowo-artystyczną Kochanowskiego. Poeta twierdzi w nim, że nie chce swoimi wierszami nikogo krzywdzić, nikomu nie chce wyrządzić żadnej szkody. Nie atakuje we fraszkach konkretnych ludzi, nie wymienia nikogo z imienia i nazwiska. Celem autora jest ukazanie i napiętnowanie ludzkich wad i złych czynów.

Raki

O żywocie ludzkim I/II

We fraszce poeta mówi o miłości w sposób przewrotny. Cały podstep i dowcip polega na tym, że wiersz ten można czytać w obie strony. Czytany od początku do końca stanowi pochwałę kobiety, autor nawołuje niewiasty do dochowywania wierności, wzniośle wyraża się o miłości oraz cnotliwości. Jednak czytany wspak okazuje sie być satyrą, w której Kochanowski ironicznie i bez jakichkolwiek złudzeń wyraża się o kobietach jako istotach próżnych, niewiernych i chciwych.

Poeta podejmuje problematykę filozoficzną, zastanawia się nad życiem, miejscem i siłą człowieka w otaczającym go świecie. Pojawia się tu pełna zadumy refleksja nad losem ludzkim. Człowiek jest tu przedstawiony jako kukiełka w rękach przeznaczenia, co jest nawiązaniem do antycznego toposu theatrum mundi (teatr świata).

Psalmy

Psalmy zebrane są w psałterzu, który liczy 150 utworów wchodzących w skład Starego Testamentu (Księga Psalmów). Jan Kochanowski wydał swe tłumaczenie psalmów w 1579 r. w Drukarni Łazarzowej w Krakowie, pracował nad tym dziełem 8 lat. Zadedykował je wybitnemu humaniście, biskupowi i politykowi - Piotrowi Myszkowskiemu. Dodać należy, że Psałterz Dawidów Jana Kochanowskiego nie jest prostą translacją, czyli tłumaczeniem tekstu biblijnego, lecz jego poetycką parafrazą.

Psalm - liryczna pieśń o charakterze modlitewnym, wywodząca się z kultury hebrajskiej. Nazwa psalmu pochodzi z języka greckiego i oznacza „dźwięk instrumentu strunowego”.

Psalm 91

Psalm 13

Postać mówiąca wypowiada się w imieniu zbiorowości wiernych, adresatem lirycznej modlitwy jest Bóg. Utwór rozpoczyna błagalny zwrot do Pana, by uczynił „sławę imieniowi swemu”, powszechnie objawiając swą prawdę i miłosierdzie. „Nasz Bóg na niebie” przeciwstawiony zostaje pogańskim „bałwanom ze śrebra, ze złota”. Nic one nie znaczą, ponieważ są jedynie dziełem rąk ludzkich i nie mają żadnej mocy. Bóg Izraela, jest jedynym prawdziwym bóstwem. Kolejny fragment tekstu ma charakter prorockiego stwierdzenia, że „Izrael w Panu niech nadzieję stawi”, za co Bóg otoczy go opieką i troską. Tekst kończy się zapewnieniem, że my, „którzy na świecie żywiemy”, „Wiecznymi czasy sławić Cię będziemy”. Psalm kończy się prorockim apelem skierowanym do narodu wybranego.

Psalm 91 należy do utworów dydaktycznych i wyraża bezgraniczną ufność w Boską opiekę. Psalmista - nauczyciel, pobożny człowiek - poucza, że ten „Kto się w opiekę odda Panu swemu" znajdzie w Bogu obrońcę. On stanowi „tarczę i puklerz”, który osłoni od nieszczęść i klęsk. Jego opieka sprawi, że człowiek bezpiecznie będzie mógł stąpać „po żmijach gniewliwych”, „Na lwa srogiego bez obrazy wsiędziesz”. Poleci także swym aniołom, by chronili go przed upadkiem. Na koniec zapewnia, że Bóg okazuje wdzięczność i miłuje tych, którzy oddali się w jego opiekę. Ich prośby zostaną wysłuchane, dożyją sędziwego wieku otoczeni jego życzliwością i pomocą.

Horacjanizm

W tym uwtorze podmiot liryczny występuje w roli moralisty i duchowego przewodnika. Każdy człowiek, chcąc zapewnić sobie "dobrą słąwę", musi odrzucić pokusy, zrezygnować z bezustannego koncentrowania się na sprawach doczesnych i materialnych. Widac tu nawiązanie do renesansowych rozważań filozoficznych. Człowiek od bydląt odróżnia rozum, aby więc być godnym tego otrzymanego od Boga daru, należy nauczyć się żyć rozważnie i wykorzystywać dane nam orzez Stwórcę talenty. Dobra sława to pamięć, jaka pozostanie wśród potomnych po jednostce, która spędziła swe życie rozważnie i pożytecznie.

Termin horacjanizm pochodzi od imienia najsłynniejszego rzymskiego poety antycznego, Horacego (Quintus Horatius Flaccus), żyjącego w I w. p.n.e.

Jan Kochanowski naśladuje w swojej twórczości Horacego, którego uważano za jednego z najwspanialszych poetów. Ten rzymski artysta nawiązywał w swojej twórczości do dwóch szkół filozoficznych: epikurejskiej i stoickiej.

Filozofia stoicka:

Filozofia epikurejska:

ZAŁOŻYCIEL: Zenon z KitionZAŁOŻENIA: szczęście w życiu gwarantuje cnota,, szczęście zyskuje się, żyjąc w zgodzie z własną naturą, bierz tyle, ile jest ci potrzebne GŁOWNE HASŁO: złoty środek - umiar w korzystaniu z wszelkich dóbr CYTAT: „A kto by chciał rozumem wszystkiego dogodzić,/ I zginie, a nie będzie umiał ugodzić”.

ZAŁOŻYCIEL: Epikur z SamosZAŁOŻENIA: dążyć do odczuwania przyjemności poprzez unikanie cierpień; najważniejsza w życiu jest przyjaźń, którą należy podtrzymywać przez biesiady; zmienność losu to otucha dla człowieka GŁÓWNE HASŁO: Carpe Diem CYTAT: „Kto tak mądry, że zgadnie,/ Co nań jutro przypadnie?”

Dziękuję za uwagę