Owady

ważka ruda

Cele lekcji: Poznasz środowisko życia owadów, charakterystyczne cechy budowy zewnętrznej oraz poznasz tryb życia przedstawicieli różnych gatunków. Poznasz przystosowanie owadów do życia w różnych środowiskach. Wyjaśnisz znaczenie owadów w przyrodzie i dla człowieka.

Owady – stawonogi zdolne do lotu

Owady na najliczniejsza grupa zwierząt na Ziemi. Dotychczas odkryto ponad milion gatunków. Większość gatunków owadów żyje na lądzie, tylko niektóre przystosowały się do życia w środowisku wodnym. Ciekawostka: szacuje się, że na jednego człowieka przypada 1 000 000 żyjących owadów.

Cechy budowy zewnętrznej owadów:

• ciało podzielone na głowę, tułów i odwłok
• ciało okryte chitynowym oskórkiem
• jedna para czułków, która pełni funkcje narządów dotyku, węchu i smaku
• trzy pary odnóży
• 2 pary skrzydeł (u większości)

Czy wszystkie owady mają skrzydła?

Pierwsza para skrzydeł chrząszczy przekształciła się w pokrywy chroniące ciało owada w czasie spoczynku. Druga para jest błoniasta i umożliwia latanie.

Muchy i komary mają tylko jedną parę błoniastych skrzydeł. Druga para przekształciła się w tzw. przezmianki, będące prawdopodobnie narządem równowagi.

Owady takie jak ważki, pszczoły czy motyle, mają dwie pary błoniastych skrzydeł (u motyla skrzydła kolorowe) Mogą być tej samej wielkości ale często jest tak, że pierwsza para skrzydeł jest większa.

Większość gatunków jest wyposażona w dwie pary skrzydeł. Jednak niektóre gatunki są ich pozbawione jak np. rybik cukrowy. Istnieją też owady, u których brak skrzydeł stanowi cechę wtórną jak np. pchły czy wszy.

Aparat gębowy kłująco – ssący : Występuje u owadów odżywiającymi się krwią lub sokami roślin (komary, mszyce). Służy do nakłuwania tkanek żywiciela i pobierania płynnego pokarmu.

Aparat ssący: Występuje u motyli (Lepidoptera). Pozwala na wysysanie pokarmu płynnego np. bardzo głęboko znajdującego się w kwiecie nektaru.

Aparat gębowy gryzący: Występuje u owadów odżywiających się pokarmem stałym. Owady posiadające taki aparat odżywiają się pokarmem zwierzęcym, roślinnym lub organicznymi odpadkami.

Aparat liżący: Występuje u wielu muchówek np. muchy domowej (Musca domestica). Umożliwia pobieranie pokarmu płynnego lub rozpuszczonego enzymami trawiennymi owada.

Jak odżywiają się owady czyli typy aparatów gębowych:

turkuć podjadek

wesz głowowa

pływak żółtobrzeżek

modliszka zwyczajna

Owady prowadzą różny tryb życia, dlatego różnią się budową zewnętrzną, w tym budową odnóży.

Budowa

Odnóża tułowiowe owadów składają się z 5 członów, które ulegają przekształceniom. W zależności od czynności jaką owad wykonuje odnóżem, rozróżnia się odnóża kroczne, pływne, grzebne, chwytne, skoczne.

jaja

Przeobrażenie zupełne motyla bielinka kapustnika:

poczwarka

larwy (gąsienice)

postać dorosła

Jak rozwijają się owady?

Rozwój owadów zaczyna się, gdy samica złoży jaja. Z jaj wylęgają się larwy. Larwa przeobraża się w postać dorosłą. Taki rozwój, w którym występuje larwa, nazywamy rozwojem złożonym. W zależności od tego, jak larwa różni się od dorosłego owada oraz czy w rozwoju pojawia się stadium poczwarki, wyróżniamy przeobrażenie zupełne lub przeobrażenie niezupełne.

przeobrażenie niezupełne ważki szklarki zielonej

Rozwój owadów – przeobrażenie niezupełne

Rozwój złożony z przeobrażeniem niezupełnym zachodzi u pasikonika. W rozwoju złożonym z przeobrażeniem niezupełnym larwa jest podobna do postaci dorosłej.

stadia rozwojowe biedronki azjatyckiej

Rozwój owadów – przeobrażenie zupełne

Rozwój złożony z przeobrażeniem zupełnym zachodzi u muchy. W rozwoju złożonym z przeobrażeniem zupełnym występują trzy stadia rozwojowe: larwa, poczwarka, postać dorosła. Larwa znacznie różni się od postaci dorosłej wyglądem i trybem życia. Przebudowa organizmu do postaci dorosłej odbywa się w stadium poczwarki.

Jaki rodzaj rozwoju złożonego (przeobrażenie niezupełne czy zupełne) przedstawia mem?

skoczogonek

pszczoła

Znaczenie owadów w przyrodzie

Element sieci pokarmowych - bardzo wiele organizmów żywi się owadami. Ptaki z całego świata potrafią zjeść w skali roku imponujące ilości owadów ok 400 – 500 milionów ton rocznie.

Tworzenie próchnicy – szczególną rolę odgrywają te owady, które żyją w glebie. Najliczniej występują tu owady bezskrzydłe. Uczestniczą one w rozkładzie martwej materii organicznej tym samym pełnią ważną rolę w obiegu materii w przyrodzie.

Zapylanie – Owady, które piją nektar, zapylają kwiaty (ponad 30% roślin zapylają owady). Gdyby nie one rośliny nie wydałyby owoców i nasion, co spowodowałoby ich wyginięcie.

mól odzieżowy

gąsienica i jedwabne kokony motyla jedwabnika morowego

Wyrządzają szkody - wołek zbożowy niszczy produkty spożywcze (kasze, mąkę), komar widliszek przenosi zarodźce malarii, mól odzieżowy niszczy ubrania, stonka ziemniaczana niszczy uprawy,

Sprzymierzeńcy w walce z uciążliwymi zwierzętami – biedronka zjada mszyce żerujące na roślinach uprawnych, ważki zjadają komary i muchy.

Znaczenie owadów dla człowieka

Pokarm dla ludzi - szacuje się, że na świecie ponad 2 mld ludzi codziennie spożywa owady. Dla wielu ludzi to jedyny mięsny posiłek bogaty w białko, cukry i witaminy. Mrówki, pluskwiaki, pasikoniki czy larwy motyli jada się w krajach Azji, Afryki i Ameryki Południowej. Mięso owadów jest bogate w aminokwasy, tłuszcze, cukry, posiada też dużą koncentrację niektórych witamin z grupy B i K

Dostarczanie surowców – pszczoły wytwarzają miód i wosk, jedwabniki wytwarzają jedwabne nici.

NOTATKA:

1. Większość owadów żyje na lądzie.
2. Budowa owadów:
3. ciało podzielone na głowę, tułów i odwłok
4. jedna para czułków, która pełni funkcje narządów dotyku, węchu i smaku
5. trzy pary odnóży
6. 2 pary skrzydeł (u większości)
7. chitynowy oskórek.
8. Owady są roślinożerne, mięsożerne lub wszystkożerne.
9. Przedstawiciele owadów: mucha domowa, komar pospolity, pasikonik zielony, wesz ludzka, rusałka admirał.