Części zdania

Części zdania

spis treści

Wstęp

Rodzaje orzeczeń

Orzeczenie

Orzeczenie czasownikowe

Orzeczenie imienne

Podmiot

Rodzaje podmiotów

Przydawka

Dopełnienie

Okolicznik

Rodzaje okoliczników

Zadanie

Najważniejszymi częściami zdania są orzeczenie i podmiot. Razem w zdaniu tworzą związek główny. Określeniami w zdaniu są: przydawka, dopełnienie, okolicznik.

orzeczenie

Jest najważniejszym składnikiem zdania. Wyraża czynności i stany podmiotu. Najczęściej pozostaje wyrażone czasownikiem w formie osobowej.

Marek gra na gitarze. (co robi?)

Julia nie pojedzie na wycieczkę. (orzeczenie z partykułą nie)

Mama będzie gotowała obiad.

rodzaje orzeczeń

orzeczenie czasownikowe

Wyrażone czasownikiem w formie osobowej.

Alicja uczy się w najlepszym liceum.

Krzyś sprząta pokój.

orzeczenie imienne

Składa się z dwóch części: łącznika i orzecznika.

Łącznik wyrażony osobową formą czasownika: być, stać się, zostać.

Orzecznik może być wyrażony: - rzeczownikiem (Mój tata został lekarzem.), - przymiotnikiem (Niedawno babcia była chora.), - zaimkiem (Prawda jest taka.), - liczebnikiem (Jacek był pierwszy na mecie.) - przysłówkiem (Na urodzinach było sympatycznie).

Nie zawsze czasowniki być, stać sie i zostać są częścią orzeczenia imiennego. Jeżeli oznaczają przebywanie, znajdowanie się, istnienie, trwanie i życie, wtedy traktowane są jako orzeczenia czasownikowe.

podmiot

Informuje o wykonawcy czynności. Może być wyrażony w różny sposób.

Marek gra na gitarze. (kto?)

Cały dzień padał deszcz. (co?)

rodzaje podmiotów

podmiot gramatyczny

Wyrażony rzeczownikiem lub zaimkiem w mianowniku. Krzyś sprzata pokój. Ona lubi cukierki.

podmiot logiczny

Wyrażony rzeczownikiem lub zaimkiem w dopełniaczu. Występuje w zdaniach, w których orzeczenie mówi o braku, nadmiarze, ubywaniu lub przybywaniu czegoś. Basi nie ma dzisiaj w szkole. Na sprawdzianie zabrakło czasu.

podmiot szeregowy

Składa się z kilku wyrazów (szereg) oznaczających wykonawcę czynności. Uczniowie, nauczyciele i rodzice zorganizowali zabawę karnawałową.

podmiot domyślny

Nie jest wyrażony wprost odrębnym słowem w zdaniu, ale można się go domyślić na podstawie formy orzeczenia lub z treści innych zdań. Wczoraj pięknie śpiewał. (on)

przydawka

Nazywa cechy i właściwości. Jest określeniem rzeczownika. Najczęściej wyrażona przymiotnikiem, rzeczownikiem lub imiesłowem przymiotnikowym.

Dziś wieczorem obejrzę ciekawy film. (przydawka wyrażona przymiotnikiem)

W kinie zgubiłam torebkę mamy. (przydawka wyrażona rzeczownikiem)

Podziwiałam obraz namalowany przez Matejkę. (przydawka wyrażona imiesłowem)

W zawodach zajęliśmy drugie miejsce. (przydawka wyrażona liczebnikiem)

dopełnienie

Jako określeie czasownika uzupełnia (dopełnia) informacje o czynności. Najczęściej wyrażone rzeczownikiem w przypadku zależnym lub bezokolicznikiem.

Ania napisała piękne wypracowanie. (dopełnienie wyrażone rzeczownikiem)

Siostra uczyła ją jeździć na rowerze. (dopełnienie wyrażone bezokolicznikiem)

okolicznik

Jest określeniem czasownika. Nazywa sposób wykonywania czynności, jej przyczynę, czas, miejsce itp. Najczęściej wyrażony przysłówkiem lub wyrażeniem przyimkowym.

Janek nauczył się wiersza na pamięć.(jak?)

Mimo złej pogody rodzice pracowali w ogrodzie. (mimo czego?)

Ewa była bardzo zadowolona .(jak bardzo?)

Rodzaje okoliczników

miejsca

gdzie?, skąd?, dokąd?, którędy?

mimo co?, mimo czego?, wbrew czemu?

przyzwolenia

czasu

kiedy?, od kiedy?, jak długo?

sposobu

jak?, w jaki sposób?

celu

po co?, w jakim celu?

dlaczego?, z jakiego powodu?

przyczyny

warunku

pod jakim warunkiem?, w jakim wypadku?

stopnia i miary

jak bardzo?, w jakim stopniu?, w jakiej mierze?

zadanie