Król Edyp

Król Edyp Sofokles

Temat: Edyp – król czy niewolnik? "Król Edyp" Sofoklesa

Nikos Chadzinikolau Zamiast wstępu do "Króla Edypa" Osią akcji Króla Edypa jest wykrycie tajemnicy. W związku z tym Sofokles zmienił zasadniczo istniejącą już konstrukcję dramaturgiczną. O ile w innych tragediach (np. Antygona, Elektra) rozwój akcji przynosił coraz to nowe zdarzenia, to tu wszystko miało już miejsce wcześniej. Tak więc akcja polega na stopniowym odsłanianiu przeszłości. Nikos Chadzinikolau, Zamiast wstępu do „Króla Edypa”, [w:] Sofokles, Król Edyp, tłum. Nikos Chadzinikolau, Poznań 2010, s. 6.

+ info

Trudna droga do prawdy

Tragedia antyczna

Król Edyp Sofoklesa to wzorcowy przykład tragedii klasycznej opartej na jedności czasu, miejsca i akcji. Wydarzenia rozgrywają się w przeciągu jednej doby w królewskim pałacu, który stanowi jedyne miejsce akcji a treść tragedii koncentruje się na jednym podstawowym wątku – wykryciu zabójcy Lajosa. Zgodnie z zasadą decorum (stosowności stylu) tekst napisany jest podniosłym stylem i dzieli się na charakterystyczne dla gatunku części: prologos (wstęp), parados (pierwsza pieśń chóru), epeisodia (partie dialogowe), stasimony (pieśni chóru) oraz exodus (ostatnia pieśń chóru będąca zamknięciem akcji). Tragedia Sofoklesa stanowi część historii wyklętego przez bogów rodu Labdakidów. Rozpoczyna się w momencie, gdy Edyp – szanowany władca Teb – usiłuje zapobiec klęskom, jakie spadły na mieszkańców miasta, a kończy się samobójstwem Jokasty i wygnaniem króla poza bramy miasta. O tym, co było wcześniej a więc o dziejach rodziców Edypa,dowiadujemy się z mitologii.

+ info

Odsłanianie przeszłości jest w utworze Sofoklesa jednoznaczne z odkrywaniem prawdy.

W utworze występuje ślepiec Tejrezjasz. Ślepcem zostaje też Edyp. Jednak dużo wcześniej, nim władca Teb wykłuł sobie oczy, wróżbita mówi do niego: Sofokles Król Edyp Lecz sam ci powiem, tobie, który szydzisz Z mojej ślepoty, patrzysz, a nie widzisz Nędzy twej, nie wiesz, z kim ci życie schodzi, Gdzie zamieszkałeś i kto ciebie rodzi.

+ info

Fatum

Fatum (łac., od fari – ‘mówić’) – ‘to, co przepowiedziane, zły los, zrządzenie bogów’; w kulturze rzymskiej nazwą tą określano bóstwo przeznaczenia (odpowiednik greckich Ananke i Mojr). Fatum więc to niezawiniony, a przy tym nieszczęśliwy bieg wydarzeń w życiu człowieka i całych społeczności (np. rodzin czy miast). Przed fatum nie ma ucieczki – to los zesłany przez bogów; można jedynie, dzięki kapłanom‑wróżbitom, ten los poznać.

Ironia tragiczna

Nieprzezwyciężona sprzeczność naznaczająca los bohatera tragedii, którego czyny wbrew jego woli i wiedzy prowadzą nieuchronnie do zagłady. Ironia tragiczna nazywana jest często ironią losu, ironią obiektywną lub dramatyczną. Jej istotą jest sprzeczność między znaczeniem użytych słów a intencją zawartą w kontekście. Ironia tragiczna nie jest konstrukcją stylistyczną i nie widać jej w przekazie słownym, przejawia się w działaniach bohatera. Jej źródłem jest niezgodność między stanem jego wiedzy o sobie samym a rzeczywistą sytuacją, znaną widzowi lub czytelnikowi. Często jej celem jest wytworzenie dystansu między podmiotem wypowiedzi a samą wypowiedzią.

Król Edyp to utwór, który stanowi literacką wykładnię poglądów starożytnych na temat koncepcji ludzkiego losu. Żaden chyba inny dramat w sposób tak jaskrawy nie ukazuje wpływu siły fatum na ludzkie życie. Dzieje Edypa stanowią ilustrację tezy, że człowiek jest jedynie zabawką w rękach przeznaczenia. Bezradny wobec losu nie jest w stanie mu się przeciwstawić choćby próbował najbardziej chytrych wybiegów. Wszystko, co uczyni, nawet w najlepszej intencji, obraca się przeciwko niemu i prowadzi do katastrofy. Kimś takim był Edyp: im bardziej wymykał się przeznaczeniu, tym szybciej je wypełniał.

Stefan Srebrny "Wstęp"

Na pytanie, za co cierpi Edyp, nie ma odpowiedzi – i o to właśnie idzie, że odpowiedzi być nie może, gdyż, zdaniem Sofoklesa, przekracza ona możliwości ludzkie. Poeta stara się nawet wyraźnie zapobiec przypuszczeniom, że Edyp mógł na swój los choć w drobnej części zasłużyć. Na samym wstępie ukazuje go nam jako dobrego króla, pełnego prawdziwie ojcowskiej miłości do swego ludu. Ten dobry człowiek jest, co prawda, zabójcą: plami go krew spotkanego na rozdrożu nieznanego starca i jego towarzyszy. Ale, po pierwsze, w atmosferze czasów mitu heroicznego przygoda taka nie może zbyt obciążać sumienia samotnego wędrowca zaczepionego brutalnie przez przeważających liczebnie przeciwników. […] Po drugie zaś, zwróćmy uwagę, jak Sofokles zajście to przedstawia […] i z jaką przykrością sam Edyp o tym wspomina. […] Jednym z podstawowych elementów grozy tragicznej, jaką przejmuje nas dzieło Sofoklesa, jest to, że Edyp sam, wysiłkiem własnej woli i własnego umysłu sprowadza wykrycie tajemnicy swego losu, które strąca go w otchłań. […] W tragedii Sofoklesa zamiary ludzkie stale tragicznie mijają się z celem. […] W faktach tych ze wstrząsająca siłą występuje to, co nieraz nazywają „ironią tragiczną”. Przepojona jest nią cała niemal tragedia. Słowa wypowiedziane przez jej bohaterów mają jakby podwójny sens: jeden świadomie przez nich zamierzony, drugi dla nich samych niezrozumiały, a zawierający właśnie nieznaną im prawdę. Stefan Srebrny, Wstęp, [w:] Sofokles, Antygona, Wrocław 1952.

Zadanie

Opisz w zeszycie dwie sytuacje z dzieła Sofoklesa, w których widać działanie ironii tragicznej. Przykładowo: Edyp nie chce zabić ojca i ożenić się z matką, więc ucieka od Merope i Polybosa, ci jednak nie są jego naturalnymi rodzicami.

Chór

Drogę Edypa można przedstawić następująco: Posiadanie wzroku → Utrata wzroku Niewiedza → Wiedza

Kompleks Edypa

+ info

Hamartia

Zbłądzenie (gr. hamartia) – nieświadome popełnienie złego uczynku, wina tragiczna, która jest efektem błędnej oceny sytuacji przez bohatera.

Zadanie

Edyp musiał poddać się losowi. Z fatum nikt przecież nie wygra. Pamiętając o tym, można jednak różnie interpretować ostatnią scenę (exodos). Tezą twojej wypowiedzi niech będzie propozycja a) lub b): a) Edyp wykłuciem sobie oczu przyznaje się do klęski. b) Edyp wykłuciem sobie oczu nie zgadza się na potęgę fatum.

Plakaty teatralne