Gady

Biologia kl. VI

Gady

• Gady przez ponad 200 milionów lat były panami lądów, mórz, a przez pewien czas nawet powietrza. Jednak 66 milionów lat temu wyginęły dinozaury i większość przedstawicieli pozostałych grup gadów. Do czasów współczesnych przetrwały wywodzące się od nich ssaki i ptaki oraz kilka grup stosunkowo niewielkich gadów, które obecnie znamy.

I Gady – kręgowce, które wyszły na ląd

• Rzędy:
• Węże - gady pozbawione nóg. Poruszają się poprzez wyginanie ciała oraz dzięki tarczkom na brzusznej stronie ciała.
• Jaszczurki - zwykle mają kończyny. Niektóre są beznogie – odróżniają się od węży brakiem tarczek na brzuchu.
• Żółwie - wyróżniają się ciałem pokrytym pancerzem złożonym z dużych tarcz.
• Krokodyle - przypominają duże jaszczurki, ale ich ciało pokrywają twarde rogowe tarczki.

Gromada: Gady

• Gady podobnie jak płazy są kręgowcami zmiennocieplnymi.
• Zamieszkują wszystkie kontynenty z wyjątkiem Antarktydy. Są zwierzętami wybitnie ciepłolubnymi, zdolnymi do przeżycia nawet w gorącym pustynnym klimacie.
• Całoroczną aktywność wykazują jedynie w klimacie gorącym. Zaś w umiarkowanym są aktywne tylko przez ciepłą część roku. W okresie zimowym zapadają w stan odrętwienia.
• Są kręgowcami, które przystosowały się do życia na lądzie. Występują jednak wśród nich gatunki, zwłaszcza zaliczające się do żółwi, węży i krokodyli, które znaczną część życia spędzają w środowisku wodnym.

Gdzie żyją gady?

Niektóre żółwie i jaszczurki żywią się roślinami

Przed polowaniem, by zapewnić sprawność zmarzniętym w nocy mięśniom, wylegują się na rozgrzanych kamieniach. Dopiero gdy się ogrzeją, mogą aktywnie poszukiwać pokarmu.

Krokodyle, duże jaszczurki i niektóre duże węże potrafią polować na większe zwierzęta, głównie ssaki. Nie umieją żuć, dlatego trawienie połkniętej zdobyczy zajmuje im wiele dni, a nawet tygodni.

Zwykle żywią się owadami i małymi ssakami.

Większość gadów jest drapieżnikami.

Odżywianie

• Budowa ciała gadów jest typowa dla kręgowca lądowego.
• Wyróżniamy u nich głowę, tułów i ogon oraz 2 pary kończyn.
• Kończyny znajdują się pod tułowiem, co umożliwia uniesienie ciała ponad powierzchnię ziemi i usprawnia poruszanie się po lądzie. Wyjątek stanowią pełzające na brzuchu węże i nieliczne beznogie jaszczurki.
• Gady zwykle posiadają zielone lub szare ubarwienie maskujące, które pozwala im unikać ataków ze strony drapieżników oraz ułatwia polowanie.
• Jaskrawe ubarwienie odstraszające, zwłaszcza węży, ostrzega o ich jadowitości.

Budowa gadów

• Ciało pokryte jest grubą, suchą skórą, która nie przepuszcza wody i gazów. Zapobiega przed nadmierną utratą wody z wnętrza organizmu.
• Ciało pokrywają wytwory naskórka w postaci łusek i tarczek. Rogowe łuski i twarde tarczki tworzące pancerz chronią przed uszkodzeniami i utratą wody. Łuski występują u jaszczurek i węży (są ze sobą ruchomo połączone co zapewnia sprawne poruszanie się. Tarczki występują u żółwi i krokodyli. U żółwi wysycone są solami wapnia, co zapewnia im dodatkową twardość – pancerz).
• Powieki chronią oczy przed uszkodzeniami, umożliwiają też ich oczyszczanie i nawilżanie.
• Dobrze rozwinięte narządy zmysłów. Właściwą orientację w środowisku zapewniają im wzrok i zmysł chemiczny. 
• Dobrze umięśnione kończyny unoszą ciało ponad powierzchnię, co sprawia że poruszają się szybko i zwinnie.
• Pazury chronią ostatnie odcinki palców i odgrywają ważną rolę w poruszaniu się. Są wykorzystywane do ataku, obrony i kopania nor.
• Oddychają za pomocą gąbczastych płuc - TYLKO! Płuca mają cienkie, silnie umięśnione ściany i gąbczastą budowę, Wnętrze podzielone jest na komory, co zwiększa powierzchnię wymiany gazowej.

Przystosowania do życia na lądzie

• Są rozdzielnopłciowe.
• Przechodzą rozwój prosty – co to znaczy?
• W przeważającej większości są jajorodne (niewiele gatunków jest jajożyworodna).
• Zapłodnienie wewnętrzne (połączenie komórki jajowej i plemnika ma miejsce we wnętrzu organizmu samicy).
• Samice składają jaja zawsze na lądzie (wybierają miejsca ustronne i dobrze nasłonecznione. Zarodek rozwijający się w jaju musi mieć zapewnioną odpowiednią wysoką temperaturę).
• Potomstwo jest podobne do rodziców i niemal od razu zdolne do samodzielnego życia.
• Większość gadów nie opiekuje się potomstwem i jajami (do wyjątków należą krokodyle).

Rozmnażanie się i rozwój gadów

• Jaja przed wyschnięciem chroni skórzasta lub wapienna osłonka jajowa.
• Znajdujący się w jaju zarodek otoczony jest przez 3 błony płodowe: owodnię, kosmówkę i omocznię.
• Kosmówka, znajduje się na zewnątrz. Do jej głównych zadań należy wymiana między zarodkiem a środowiskiem zewnętrznym takich substancji, jak woda i gazy oddechowe.
• Omocznia, w jej wnętrzu gromadzą się wytworzone przez zarodek zbędne produkty przemiany materii.
• Owodnia, tworzy zamknięty, wypełniony płynem pęcherz, który zabezpiecza zarodek przed wysychaniem i wstrząsami.
• Zarodek podczas rozwoju w jaju odżywia się substancjami pokarmowym zmagazynowanymi w woreczku żółtkowym.

Rozwój zarodka gada przebiega wewnątrz jaja

Rozmnażają się na lądzie; są najczęściej jajorodne. Występuje zapłodnienie wewnętrzne.

Skóra gadów nie uczestniczy w wymianie gazowej, jedynym narządem oddechowym są gąbczaste płuca.

Mają grubą, suchą skórę, w której znajdują się łuski i tarczki.

Większość z nich żyje na lądzie, niewielka część prowadzi tryb życia wodny lub wodno – lądowy.

Gady to kręgowce zmiennocieplne.

Co jest najważniejsze?

• Gady dominowały na Ziemi ponad 300 mln lat temu! Obecnie żyje ich już tylko tysięcy gatunków. Najliczniejszy rząd stanowią jaszczurki
• Poszczególne rzędy gadów różnią się znacznie pod względem budowy zewnętrznej – stąd łatwo je rozpoznać.
• W Polsce żyje 9 gatunków gadów, wszystkie podlegają ochronie gatunkowej.

II Przegląd systematyczny gadów

• Mają wydłużone ciało zróżnicowane na głowę, tułów i ogon.
• Większość gatunków posiada 2 pary kończyn. Sprawnie biegają, skaczą oraz wspinają się.
• W Polsce występują 4 gatunki:
• Jaszczurka zwinka ( to najbardziej pospolita w Polsce jaszczurka, pięknie ubarwiona. Grzbiet ma brązowy z rzędem plam, boki są zielone).
• Jaszczurka zielona (to największa nasza jaszczurka. Samce są zwykle zielone, czasem nakrapiane ciemnymi plamkami, samice mają kolor szaro-zielony z ciemnymi plamami, a wzdłuż grzbietu przebiegają 2 rzędy jasnych linii).
• Jaszczurka żyworódka (zwana żyworódką ma ciało brązowe z trzema rzędami plam, które czasem zlewają się ze sobą, tworząc wzdłuż ciała jasne linie).
• Padalec zwyczajny (mimo, iż nie ma odnóży, to gad należący do jaszczurek. Ma wężowate ciało. Kolor ciała to brąz w różnych odcieniach. Wzdłuż grzbietu czasem biegną dwie ciemne linie. Łatwo odróżnić go od węży gdyż nie ma wyodrębnionej głowy).

Jaszczurki

Padalec zwyczajny(Anguis fragilis)

Jaszczurka żyworódka(Lacerta vivapara)

Jaszczurka zielona(Lacerta viridis)

Jaszczurka zwinka(Lacerta agilis)

Jaszczurki w Polsce

• Mają wydłużone ciało pozbawione kończyn.
• Ich głowa jest niewielka.
• Walcowaty tułów przechodzi w ogon.
• Przemieszczają się ruchem wijącym, wyginając ciało na boki.
• W Polsce żyją 4 gatunki węży:
• Wąż eskulapa (poluje na jaszczurki, inne węże, pisklęta ptaków, myszy. Swoje ofiary dusi splotami ciała i połyka. Jest największym z polskich węży, dorasta do 2 m długości).
• Gniewosz plamisty (jest najmniejszy spośród naszych rodzimych węży. Jego podstawowym pokarmem są jaszczurki).
• Zaskroniec zwyczajny (dobrze pływa i nurkuje, żywi się płazami. Chwyta swoje ofiary i połyka żywe. Posiada 2 żółte plamy znajdujące się po bokach głowy).
• Żmija zygzakowata (jedyny jadowity gad zyjący w Polsce. W czasie polowania posługuje się głównie węchem. Uśmierca ofiary ukąszeniem w czasie którego wstrzykuje jad).

Węże

Żmija zygzakowata(Vipera berus)

Zaskroniec zwyczajny(Natrix natrix)

Wąż eskulapa(Elaphe longissima)

Gniewosz plamisty(Coronella austriaca)

Węże w Polsce

• Mają gruby i cieżki pancerz, który okrywa cały tułów.
• U gatunków lądowych kończyny są słupowate i przypominają nogi słonia.
• U gatunków morskich są podobne do wioseł.
• W Polsce występuje 1 gatunek żółwia:
• Żółw błotny (żyje w płytkich zbiornikach wodnych; poluje na kijanki, owady, ślimaki, małże, małe ryby i płazy. Jest długowieczny, żyje ok. 120 lat. Jest spotykany tylko w rezerwatach przyrody).

Żółwie

• Żółw błotny(Emys orbicularis)

Żółw błotny

• Są to największe i najcięższe gady.
• Kończyny są stosunkowo krótkie, pomiędzy palcami tylnych kończyn występują błony pławne.

Krokodyle

1. W przyrodzie – odżywiają się różnymi zwierzętami i są pokarmem dla innych
2. Dla człowieka – zagrożenie, zjadają szkodniki lasów i upraw, z jadów węży produkuje się lei i kosmetyki, są pożywieniem człowieka, skóry do wyrobu torebek, butów i pasków
3. Główne zagrożenia i sposoby ochrony – zagrożeniem głównym jest człowiek (zabieranie siedlisk, zabijanie i chwytanie rzadkich gatunków), ochrona – dbanie o miejsca bytowania i rorodu

Znaczenie gadów