Pozytywna edukacja

Pozytywna edukacja jako wynik pozytywnej psychologii

Źródła

Psychologia tradycyjnie zajmowała się różnymi odchyleniami od tzw. normy. Wskazywała nieprawidłowości i problemy, nastawiona była na pracę z negatywnymi aspektami ludzkich działań. Aż do roku 1998. Wtedy to Martin Seligman postwił postulat, aby psychologowie skupili się na tym, co w człowieku dobre, mocne, pozytywne. On i jego zwolennicy dostrzegli, że ludzie mają zbyt małą umiejętność wyszukiwania u siebie mocnych stron. Psychologia powinna im w tym pomóc. W naszej rzeczywistości społecznej aspekt negatywny bardzo często przeważa nad pozytywnym. Generalnie o naszym społeczeństwie mówi się, że lubimy narzekać (na zdrowie, pracę, sytuację materialną itd. ) Podobne podejście widać u większości uczniów.

Uczniowie

Kiedy pracuję jako doradca na zajęciach bądź grupowych, bądź indywidualnych, zawsze proszę, realizując różne ćwiczenia, o określenie mocnych stron, wypisanie dziedzin, w których uczeń odnosi sukcesy, wskazanie dziedziny, w której jest dobry. Rzadko sie zdarza, że ktoś sprawnie i szybko realizuje taką pracę. Uczniowie nie dostrzegają swoich atutów. Trzeba ich naprowadzać, uświadamiać, że mają sporo do zaoferowania - intelektualnie, społecznie, empatycznie. Nie proponuję nigdy tworzenia listy swoich słabości. Jeśli już, to nazywam je obszarami "do poprawy". Jako nauczyciel - przedmiotowiec również zauważam podobną prawidłowość. Niektórzy uczniowie są zdziwieni dobrą oceną, bo przecież "nigdy nie dostał z tego więcej niż dopa". Jest to dosyć wyraźny sygnał, że dziecko lub przedstawiciel młodzieży nie potrafi dokonać adekwatnej samooceny. Od tego już tylko krok do przekonania, że swoją wartość należy udowodnić w dowolnej dziedzinie, często absolutnie nieakceptowanej społecznie. Warto więc wprowadzć w życie, choćby w niewielkich dawkach, elementy pozytywnej psychologii (mimo, ze nie jesteśmy specjalistami) i pozytywnej edukacji - tu już możemy sie wykazać.

Praktyka szkolna

Nauczyciele, którzy mają do czynienia z uczniami z orzeczeniem o potrebie kształcenia specjalnego (a tych mamy coraz więcej we wszystkich typach szkół) są zobowiązani do zapoznania sie z tym dokumentem i stosowania zaleceń w nim zawartych. W każdym orzeczeniu, niezależnie od dysfunkcji, znajdziemy wskazanie, żeby w pracy wykorzystywać mocne strony ucznia. Żeby jednak na nich pracować, trzeba je najpierw okreslić, wspólnie z uczniem odszukać. Trzeba mu często uświadomić, że posiada mocne strony, przed czym, czasami się wzbrania. Jako nauczyciel przedmiotów oraz prowadzący zajęcia indywidualne (doradztwo zawodowe oraz rewalidacje z zakresu różnych dysfunkcji) doskonale wiem, że trudniej to szczytne zadanie realizować podczas zajęć lekcyjnych. Dlatego, jesli jest taka możliwość, warto dzielić się spostrzeżeniami na temat pozytywnych zaskoczeń działaniami lub zachowaniami uczniów. Być może okaże się, że będziemy w stanie zbudować wraz z wychowankiem jego pozytywny obraz samego siebie. Będzie to motywacja do podejmowania działań pożądanych.

Lęk i niepewność

Obecna rzeczywistość sprzyja rozwijaniu sie frustracji, odczuwaniu stresu, czy powstawaniu lęków. Lęk zaś jest zjawiskiem wywołującym negatywne skutki. Wiąże się z odczuwaniem negatywnych emocji, zaburza adekwatną ocenę sytuacji, sprzyja dokonywaniu niekorzystnych wyborów i podejmowaniu decyzji nie do końca zracjonalizowanych. Na poziomie poznawczym lęk demonstruje sie poprzez np.:

• myślenie katastroficzne
• pochopne wnioskowanie
• wykluczanie części możliwości (tzw. myslenie tunelowe)
• dostrzeganie tylko negatywów
• szukanie potwierdzeń własnych przekonań w różnych źródłach
• argumentowanie emocjonalne
• podczepianie sie pod cudze sądy bez własnego oglądu sytuacji
• iluzja wstrząsu (przecenianie prognozowanych w przyszłości negatywnych odczuć związanych z określoną sytuacją (rejestr za A Gałązka. Artykuł w Języki obce w szkole nr 4/2020, str 67-68)

Osoby pracujące z dziecmi i młodzieżą z pewnością dostrzegą przejawy tak demonstrowanego lęku u części swoich uczniów.

Działania

Jako nauczyciele funkcjonujemy w ustawicznym procesie diagnozy, analizy, działania i ewaluacji. A jako ludzie po prostu czujemy się odpowiedzialni za naszych uczniów i mamy świadomość, że stan psychiczno-emocjonalny ucznia determinuje w ogromny sposób jego funkcjonowanie społeczne i poznawcze. Można sie w tym momencie odnieść do popularnej piramidy potrzeb Maslowa, ale także do podstawowych zasad ortodydaktyki - myślę w tym momencie o zapewnieniu poczucia bezpieczeństwa i akceptacji. I tutaj pojawia się możliwość wdrożenia założeń pozytywnej edukacji, opartej na zdiagnozowanych mocnych stronach ucznia. Nie trzeba nawet czytać wyników badań (a takie są prowadzone np w USA), żeby prognozować postępy uczniów w wielu dziedzinach. Uczeń doceniony w jakiejkolwiek dziedzinie będzie bardziej zmotywowany do wysiłku, bedzie podejmował rózne działania (poczynając od tego obszaru, w którym jest dobry), prawdopodobnie będzie bardziej kreatywny i nie będzie się obawiał prezentowania swoich pomysłów. Pierwsi systemowo zastosowali edukację pozytywną Australijczycy - od 2012. Jej podstawę stanowią :koncepcja flow oraz teoria PERMA

FLOW (przepływ)

Koncepcję tę sformułował Węgier -Mihály Csíkszentmihályi. Określa ona stan odczuwania pozytywnego doświadczenia dostarczającego satysfakcji i dającego radość. Emocje te są rezultatem działalności, na której wykonawca koncentruje sie absolutnie do tego stopnia, że umyka mu nawet upływ czasu. Istotne jest to, że stan praepływu (radość i satysfakcja) dotyczy samego działania - jako procesu, a nie efektu tych działań (sprowadzając na grunt potoczny: ważne jest "gonienie" króliczka, mniej jego złapanie). Wykonawca czynności znajduje sie na 4, ostatnim stopniu kompetencji - nieświadomej kompetencji - jego działania sa zautomatyzowane, przyswojone i zinterioryzowane. Stan flow może pojawić się tylko wówczas, gdy istnieje równowaga między umiejętnościami realizującego zadanie a trudnością zadania. Jeśli zadanie będzie zbyt łatwe - zostanie wykonane szybko i bezbłędnie, ale bez poczucia satysfakcji. Jeśli z kolei okaże się za trudne, działający dosyć szybko się zniechęci i w efekcie zdemotywuje. Co gorsze, ta demotywacja rozciągnie się albo na obszar działań, albo na zadającego zadanie, albo na jedno i drugie. Trudno po takim doświadczeniu "wystartować" od nowa z entuzjazmem.

PERMA

Jest to pewien model, którego zastosowanie może przyczynić się do wytworzenia poczucia dobrostanu. W ogóle w życiu, ale również w edukacji. Składa się z 5 elementów, które decydują o szczęśliwym życiu. Nazwa modelu pochodzi od angielskich określeń P - Positive emotions: pozytywne emocje (np. radość, uznanie, komfort, inspiracja, nadzieja czy ciekawość) E - Engagement: zaangażowanie (znalezienie dla siebie obszaru działania, które pozwoli na osiągnięcie stanu oderwania się od wszystkiego innego - osiągnięcia flow) R - Relationships: relacje (obejmuje budowanie i utrzymywanie bliskich i trwałych relacji z innymi ludźmi) M - Meaning: poczucie sensu, znaczenie (odnosi sie do określenia sensu życia, znalezienia idei wykraczającej poza materialny dobrobyt, o zastanowienie sie co istnienie człowieka może dać światu. poloniści mogą wykorzystać bohaterów literackich poszukujących sensu życia - Werter, Kordian, młody Baryka) A- Achievement: osiągnięcia (stworzenie sytuacji odniesienia sukcesu, czyli wytyczania i realizowania celów - zgodnie z zasadą SMART)

FLOW (c.d.)

Widać w tym momencie, odnosząc się do edukacji, jak ważne są wszelkie diagnozy przeprowadzane przez nauczycieli. Od arkusza dojrzałości szkolnej poczynając. Z mojego doświadczenia wynika, że nauczyciele przedmiotowcy przeprowadzają wstępne diagnozy (zwane przymnjmniej w mojej placówce "testami na wejściu"), przeglądają wyniki egzaminów z poprzedniego etapu oraz oceny na świadectwie ukończenia poprzedniego etapu. W tym miejscu należy stwierdzić, że najbardziej miarodajne są oceny opisowe. To już mnóstwo pracy. A teraz jeszcze trzeba uwzględnić wszystkich uczniów w oddziale - każdy z własnym potencjałem i barierami. Poza tym - podstawa programowa - dokument, którego założenia jesteśmy zobowiązani systematycznie realizować. Mnóstwo realnych problemów i stosunkowo niewiele recept na ich rozwiązanie. Byłoby cudownie, gdyby w szkołach byli zatrudnieni pedagogowie i psychologowie w liczbie niezbędnej do realizacji powyższych postulatów. Pomóc mogliby doradcy zawodowi, ale oni często łączą etaty lub pracują w kilku miejscach. Tam, gdzie prawo pozwala, pracują nauczyciele współorganizujący kształcenie i oni faktycznie mogą wesprzeć nauczyciela. Na szczęście radzimy sobie; konsultując się z innymi nauczycielami, specjalistami, rodzicami itd. I mam wrażenie, że przynajmniej u niektórych uczniów udaje nam się stworzyć warunki do flow.

SZKOŁA

Pozytywne emocje

Zaangażo- wanie

Szczęście

Sukces

Relacje

Sens

Rola szkoły we wdrażaniu PERMA

Teoria PERMA jest dosyć ambitna. Możliwa oczywiście do zrealizowania dla osób świadomych siebie i zdecydowanych polepszyc jakośc swojego życia w sferze niematerialnej. Uczniowie kilku i kilkunastoletni rzadko do takiej grupy należą. Oczywiście mają poczucie dyskomfortu, jednak nie zawsze potrzfią adekwatnie określić jego źródła. Nauczyciele i specjaliści z pewnością mogą przyczynić się, a w zasadzie już się przyczyniają do kształtowania elementów teorii:

• tworzą przyjazną atmosferę, wzbudzając pozytywne emocje
• robią wiele, aby zaangazować uczniów w róznorodne działania
• tworzą relacje i dbają o ich jakość
• pomagają w poszukiwaniu sensu działań (na życie przyjszie czas nieco później)
• umożliwiają osiągnięcie sukcesu (np poprzez indywidualizację

Mam nadzieję, iz po zapoznanu się z niniejszym materiałem będą świadomie używać określeń flow i PERMA.

Wykorzystano:

A.Gałązka: Edukacja pozytywna w zarządzaniu lekiem oraz niepewnością nauczyciela i ucznia w Językiobce w szkole. nr 4/2020. wyd FRSE https://wojciechklek.pl/model-perma-naukowa-teoria-szczescia/ https://pieknoumyslu.com/model-perma-na-czym-polega-i-jak-nam-pomaga/

Z zaleceniem zastosowania do siebie i pozdrowieniami

Barbara Dudzicz