antyk

Muzyka antyku

Aleksandra Puchalska III osm 2 st.

C H I N Y

Zgodnie z legendą, początek muzyce starożytnych Chin dał pierwszy z piątki mitycznych cesarzy (Żółty cesarz) Huang Di. Opracował prawa matematyczne według których tworzono prawa muzyki i muzyczne pismo. Sama muzyka została jedną z głównych sił regulujących harmonię świata, była porządkiem religijnym, społecznym i filozoficznym Podstawowy dźwięk, huang czung – tł. żółty dzwon – stanowił wzorzec nie tylko do wyznaczania miar muzycznych, ale także państwowych

Opierano się na skali pięciotonowej ( pentatonice ): c, d, e, g, a. Najstarszym chińskim instrumentem, który potwierdzał stosowanie tej skali, była pięciostrunowa cytra qin. Muzyka była wykonywana zgodnie z bardzo skomplikowanym systemem, który odnosił się do barw, pór roku, kierunków świata itd. Kolejne dźwięki skali pentatonicznej łączono z określonymi kolorami. Dotyczyło to także doboru instrumentów, odpowiadały one stronom świata, porom roku, zjawiskom i określonym substancjom.

Skala podstawowa stanowi punkt wyjścia dla kolejnych, posiadających te same dźwięki, rozpoczynających się kolejno od następnych stopni: szang, jue, zhi, yu. Każdy z uzyskanych w ten sposób pięciu szeregów dźwiękowych może być transponowany do 12 lü (półtonów) wywiedzionych z następstwa kwint czystych, które są podstawą systemu muzycznego. W ten sposób można było wygenerować 60 tonacji, które miały określone znaczenie symboliczne.

W czasach dynastii Czou przypisywano muzyce właściwości wychowawcze – wierzono, że może oddziaływać na człowieka i wpływać na jego charakter, a pośrednio na rozwój całego społeczeństwa. Dlatego pieczę nad kształceniem muzycznym sprawowało państwo, a wszystkie przemiany w systemie politycznym miały bezpośredni wpływ na system muzyczny. Poprzez wprowadzenie do skali pentatonicznej dodatkowych dźwięków (bi, powstała nowa skala heptatoniczna.

O skali siedmiostopniowej pisał już Konfucjusz – wybitny chiński filozof. Uważał ją za element obcy i piękny, ale jednocześnie niebezpieczny. Konfucjusz zajmował się także systematyczną teorią muzyki.

Znamy nazwy kilku starożytnych chińskich piszczałek. Są to guan i xiao w XII i XI w p.n.e., cz’y w IX w. p.n.e. oraz późniejsze jüe i ti. Cz’y był instrumentem bambusowym z 5 otworami i otworem kciukowym, na którym grywano w unisonie z instrumentem, który dziś, nazywamy fletem naczyniowym.

Za czasów dynastii Czou, w Księdze obrzędów została podana pierwsza systematyka antycznych chińskich instrumentów, która miała podkreślać ich związek z kosmologią. Każdy z instrumentów został przyporządkowany do jednej z ośmiu grup oznaczonej przez rodzaj materiału: kamień, metal, skóra, tykwa, bambus, drewno, jedwab i glina. Przyporządkowane im też zostały trygramy (pa‑kua) – święte symbole, które są wyrazem wszelkich przemian zachodzących we wszechświecie. Każda grupa miała też przyporządkowaną porę roku, stronę świata, osobowość, naturę.

Dzwony uderzane pałką znane były w Chinach już 4 tys. lat temu i nosiły nazwę chung. Z nich wykształciły się te orkiestrowe, rurowe. W chińskich świątyniach dzwony umieszcza się na księżycowym tarasie i gra specjalnym bijakiem. Wysokość dźwięku zmienia się wraz z nastaniem kolejnych pór roku. Chińskie kuranty dzwonowe (pien chung) są starsze od pojedynczych instrumentów. Jest to zestaw 16 dzwonów zawieszonych w dwóch rzędach na pionowej ramie. Mają taki sam kształt i wielkość, jednak różnią się grubością. Aby chronić się przed złymi duchami i nieszczęściami umieszczano dzwonki w drzwiach domów czy sklepów i dzwoniono przed obrzędami w świątyni, aby oczyścić miejsce.

guan

pien chung

I N D I E

Na złożoność i różnorodność muzyki indyjskiej wpływało zróżnicowanie etniczne, językowe i religijno-społeczne. Na północy są widoczne wpływy perskie i arabskie (instrumenty lutniowe), południe zachowało bogactwo rytmiczne, wiele odmian bębnów o zróżnicowanym stroju traktowanych melodycznie. Wiadomości o starożytnej muzyce liturgicznej pochodzą z ksiąg Wedy, a o muzyce dramatycznej — z traktatu Natjaśastra Bharaty. Teoria mówi o systemie 7-stopniowych skal operujących drobnymi interwałami, modelach rytmicznych (tala), melodycznych (raga), synkretyzmie recytacji, muzyki i tańca. Muzyka indyjska cechuje się: dominacją melizmatycznego śpiewu, w którym najważniejszą warstwę stanowił tekst. Tworzono także muzykę instrumentalną, stanowiącą najczęściej akompaniament do pantomimicznego tańca. Staroindyjscy teoretycy uważali, że muzyka ma wpływ na całą przyrodę. Zróżnicowane gatunki muzyczne pełnią 2 podstawowe funkcje: są drogą do zbawienia (marga) i sprawiają przyjemność (deśi).

"W Indiach, podobnie jak gdzie indziej, swoboda artystyczna równoważyła w znacznym stopniu ścisłość praw matematycznych i drobiazgowe klasyfikacje. Odchylenia od zasady uważano nie tylko za dozwolone, ale wręcz za konieczne dla powstania muzyki bardziej „ludzkiej”, o pełniejszym wyrazie. (...) Wysoko rozwinięta kultura Orientu zachowała w znacznym stopniu elastyczność modeli melodycznych. Śpiewacy nie tylko mogą dawać w pewnych zakresach indywidualną interpretację, ale wręcz oczekuje się tego od nich.”

Gurt Sachs Muzyka w świecie starożytnym , Polskie Wyd, Muzyczne 1988e

Charakterystyczną cechą muzyki staroindyjskiej było występowanie skomplikowanych schematów rytmicznych (tali), opierających się na słabych i mocnych wartościach. Wyróżniano metrum dwu- i trójdzielne, często niestandardowe, np. 14/8, 10/8, a nawet 58/8. Melodia najczęściej pisana była w jednogłosie, rzadziej w chóralnym dwugłosie, a śpiew opierał się na melizmatycznych improwizacjach.

Wykształciła się również się forma związana bezpośrednio z lokalnymi wierzeniami. W zależności od bóstwa, na którego cześć została napisana, przyjmuje różnie postać męską (raga) lub żeńską (ragini). Kompozycje rozpoczyna alap. Właściwa forma zaczyna się od momentu wejścia bębna. Tempo utworu rośnie wraz z czasem jego trwania. Klasyczna raga składa się z czterech części, ich nazwy zależne są od regionu powstania – na północy: sthai, antara, sańćari, abhog, a na południu: pallavi, anupallavi, ćaran, pallavi. W pierwszej części wprowadzany jest temat główny, w drugiej dodatkowy, trzecia stanowi wariację obu tematów, natomiast czwarta jest zakończeniem kompozycji. Ragi często wykonywane są jedna po drugiej; tradycyjnie na jedną ragę męską przypada pięć ragini, symbolizujących pięć żon boga.

Vina

Tabla

ważna rola bębnów, w które uderzano rękami, i które do chwili obecnej są charakterystyczne dla Indii; wskazuje to na silną zależność muzyki od impulsów ruchowych i rytmu;

Sitar

M E Z O P O T A M I A

W Mezopotamii rozwijała się kultura Sumerów, Babilończyków i Asyryjczyków. Archeolodzy odnajdują na jej obszarze instrumenty muzyczne, mezopotamskie reliefy. Według obecnego stanu wiedzy, w starożytnej Mezopotamii prawdopodobnie nie istniała notacja muzyczna. Utwory przekazywane wyłącznie drogą pamięciową. Wykonywanej muzyce przypisywano moc sprawczą, była traktowana na równi z magią i dostępna jedynie kapłanom.

Muzyka związana była z religią i ceremoniałem dworskim. Kapłani i kapłanki uważani byli za pośredników pomiędzy ludźmi i bóstwami, do tego zajmowali wysoką pozycję w hierarchii społecznej. Przedstawienia mezopotamskich muzyków często ukazują niewidomych mężczyzn. Sumeryjski mit o bogini Ninmah i bogu Enki wskazuje na związek ślepoty z talentem muzycznym.

W materiałach źródłowych możemy przeczytać o występach wokalnych mających duże znaczenie kulturowe i religijne.

Pomimo lekkiej dominacji muzyki wokalnej wykorzystywano też instrumenty: liry, harfy, flety, oboje. Liry i harfy były stopniowo rozbudowywane (od 3 do kilkunastu strun). Po raz pierwszy w znanej historii zastosowano progi na gryfach chordofonów. Pierwsze zachowane zabytki dokumentują nazwy strun liry.

lira

Pozostałości po starożytnych instrumentach są odnajdywane przez naukowców na całym obszarze dawnej Mezopotamii. Najsławniejszy zabytek to lira z królewskiego grobowca z Ur.

I Z R A E L

Muzyka stanowiła integralną część kultury starożytnego Izraela. Głównym źródłem wiedzy na ten temat jest Stary Testament. Rozwijała się muzyka obrzędowa. Wykonywano ją a capella. Muzyka była również całkowicie podporzadkowana tekstowi. Teksty psalmów opracowywano sylabicznie, czasem zdarzały się improwizacje melizmatyczne. Śpiewy pozostawały a metryczne. Wykorzystywano tylko skale diatoniczne. Później wpłynęło to na brzmienia np. chorału gregoriańskiego

Księga Psalmów - zbiór 150 utworów poetyckich o różnej treści; pokutnej, religijnej, radosnej czy żałobnej. Weszły do kultury chrześcijańskiej poprzez przełożenie ich z aramejskiego na grekę, a następnie na łacinę.

Złotym wiekiem dla rozwoju muzyki hebrjaskiej były czasy panowania Dawida. Przypisano mu zorganizowanie ogromnej oprawy muzycznej podczas ceremonii odprawianych w Jerozolimie. Podczas różnych obchodów wykonywano psalmy, których autorstwo przypisywano Dawidowi.

W czasach patriarchalnych przy różnych szczególnych okazjach kobiety grały na tamburynach, a zarazem śpiewały i tańczyły. W Biblii czytamy, że gdy izraelski wódz Jefte wracał do domu po odniesieniu ważnego zwycięstwa, wybiegła mu na spotkanie córka, „grając na tamburynie i tańcząc”. Kiedy indziej kobiety ‛ze śpiewem i tańcami, i tamburynami’ opiewały dokonania Dawida

W starożytnym Izraelu powszechnie używany był też kinnòr. Słowem tym najczęściej określano harfę lub lirę. Grą na harfie Dawid przywracał spokój królowi Saulowi. Na rysunkach zdobiących starożytne mury, monety, mozaiki, tablice pamiątkowe i pieczęcie uczeni doliczyli się co najmniej 30 lir. Z biegiem czasu kształt liry się zmieniał. Grający przytrzymywał instrument rękami, a struny trącał albo szarpał palcami bądź piórkiem.

Pisma Hebrajskie ponad 70 razy wspominają o rogu (szofár). Instrument ten wykonywano z rogu kozła lub barana. Według źródeł żydowskich używano rogów prostych ze złotymi ustnikami albo zakrzywionych i przyozdobionych srebrem. Róg często wykorzystywano jako instrument sygnałowy, ponieważ można było z niego wydobywać głuche, donośne dźwięki o dwóch bądź trzech tonach.

E G I P T

Muzyka starożytnego Egiptu należy do najstarszych wielkich kultur muzycznych świata. W IV–III tysiącleciu p.n.e. wykorzystywano ją w celach rytualnych i magicznychZwiązanym z muzyką był Bes – bóstwo domowe, odpędzające wszelkie zło, związane z ziemskimi przyjemnościami, m. in. muzyką, tańcem i uciechami cielesnymi. Związaną z muzyką była Bastet. Bogini miłości, radości, muzyki, tańca, domowego ogniska, płodności, a także kotów. Była przedstawiana jako lwica, kot lub kobieta z głową kota.

W okresie początków Starego Państwa muzyka powoli przestaje pełnić funkcje magiczne i zaczyna być postrzegana jako sztuka dworska, ludowa i świątynna. Źródła wspominają też o zawodowych muzykach, wśród których przetrwało imię Khufu- Anch – nadwornego śpiewaka i flecisty. Starożytny Egipt przyczynił się do rewolucji w muzyce. Poza muzyką religijną, związaną z kultem i ceremoniałem dworskim pojawiają się też dokumenty wskazujące na praktykę muzykowania świeckiego. Czyli po prostu Egipcjanie grali dla przyjemności.

Jednym z najważniejszych instrumentów w starożytnym Egipcie była harfa pełniąca funkcję narodowego symbolu. Należała do instrumentów strunowych szarpanych i występowała w różnych formach charakterystycznych dla kolejnych epok. Najstarsze były harfy łukowe. Był to bardzo duży instrument stawiany na ziemi, a jego strunnica przypominała dawny łuk muzyczny. Jej dolna część tworzyła rezonator ozdabiany często parą boskich oczu, których zadaniem była ochrona przed złem. Harfa taka posiadała zazwyczaj 6–8 strun. W ikonografii instrument ten często przedstawiany jest jako akompaniujący śpiewakom lub flecistom. Prawdopodobnie występowały też zespoły harf składające się nawet z 7 instrumentów.

Tylko pojedyncze instrumenty były używane nieprzerwanie przez kilka tysiącleci. Wśród nich jest właśnie harfa. Nie oznacza to jednak, że nie zmieniała się ich forma. Harfa z okresu budowniczych piramid (ok. 4,5 tys. lat temu) wyglądała zupełnie inaczej, niż ta z przełomu er.

nay

klaskanki

sistrum

G R E C J A

Okresy rozwoju kultury starożytnej Grecji

do X w. p.n.e

IV - I w. p.n.e

VIII - V w. p.n.e

Hellenistyczny

Przejściowy do wojen perskich

Kreto - mykeński

V - IV w. p.n.e

X - VIII w. p.n.e

Homerycki

Klasyczny

Muzyka była nierozerwalnie związana z kultem bogów

Wielkie Dionizje obchodzono na przełomie marca i kwietnia. W tym czasie oddawano cześć Dionizosowi – bogowi wina, przemiany pór roku, życia i dzikiej natury. Jego kult był trudny do kontrolowania, tłumy działały pod wpływem wielkich emocji, wina, tańca i muzyki. Podczas kultowych rytuałów przenoszenia posągu boga wyśpiewywano pieśni odnoszące się do płodności i odrodzenia przyrody. Innym rodzajem pieśni wykonywanych między innymi w trakcie Wielkich Dionizjów były dytyramby, wykształcone na początku VI w p.n.e. i wykonywane przez chóry chłopców lub mężczyzn.

Odbywały się również igrzyska pytyjskie ku czci boga muzyki i piękna – Apollina, które miały również charakter religijny i opierały się na rywalizacji muzyków prezentujących swoje umiejętności. Najbardziej utalentowani artyści wykorzystywali nomosy – solowe pieśni poetyckie przy wtórze kitary. Na cześć zwycięzców igrzysk, również olimpijskich, przystało też komponować ody zwycięskie.

• kult apollińśki - usposobienie racjonalizmu, harmonii i spokoju
• kult dionizyjski - barbarzyństwo, błogie życie, przesada

Eurypides

Arystoteles

Platon

Wprowadził dwa znaczące pojęcia. Mimezis - oznacza naśladownictwo, szczególnie natury, którą uważał za doskonały wzór Katharsis - oczyszczenie za pomocą muyzki, wykorzystywanie poszczególnych skal do wywoływania różnych emocji, terapeutyczna siła muzyki

Boecjusz jest współautorem i teoretykiem muzyki instrumentalnej opartej na dawnym greckim systemie modalnym. W pojęciu modus połączył pojęcia melos i harmonia. W swojej matematycznej teorii muzyki zakłada, że podziałowi na tonacje naturalne odpowiada, w pewnej proporcji, podział skal, czyli schematów połączeń melodii, harmonii i rytmów według ich oddziaływań na ludzką duszę.

Według niego logos(sł0w0) + harmonia + rhytmos = melos. Uważał, że słowo jest najważniejsze i reszta powinna być podporządkowana.

Pitagoras

symbolika punktów 1 - jedność, tożsamość 2 - zasada dwoistości 3 - rzeczy, które mają początek, środek i koniec 4 - liczba punktów potrzebnych do zbudowania piramidy

Tetraktys to figura idealna, trójkątna mająca odbijać wielość w jedności wszechświata. Suma pierwszych czterech liczb 1+2+3+4 daje liczbę 10. Tetraktys zapisywany był graficznie w formie piramidy na płaszczyźnie z podstawą składającą się z czterech kul, na której ułożone były trzy kule, następnie dwie i na czubku jedna.

Pitagoras, przy użyciu monochordu, rozpoczął badania nad właściwym podziałem struny. Dzieląc strunę na części zgodnie z założeniami tetraktysu, zauważył związek między długością wibrującej struny, a wysokością dźwięku. Doświadczenia Pitagorasa polegały na podziale struny przy pomocy przesuwanej podpórki. Była ona ustawiana w odległości 1/2, 1/3 i 1/4 długości struny od jednego z jej punktów zaczepienia. To doprowadziło do wyznaczenia interwałów:

Wprowadził również podział muzyki na:mundana - muzyka sfer niebieskichhumana - nasza muzyka wewnętrznainstrumentalis - każda, którą słychać

Jego rozumowania opierały się na idei dwoistości.

Chciał ustawić jasną relację pomiędzy tym co ograniczone i ludzkie, a tym co bezgraniczne czyli kosmosem

Dla Pitagorasa muzyka była ruchem przerywanych i ciągłych dźwięków utworzonych z określonej wysokości tonów i interwałów skali. Interwały wiążą się, według niego, z duchowym rozwojem ludzkości i harmonią kosmosu. Pitagoras określił np. odległość między Księżycem a Ziemią jako cały ton. Odległość między Księżycem i Merkurym oraz Merkurym i Wenus jako półtony, a między Wenus i Słońcem jako półtora tonu, pomiędzy Słońcem a Marsem jako cały ton, pomiędzy Marsem i Jowiszem oraz Jowiszem i Saturnem jako półtony i pomiędzy Saturnem i Zodiakiem jako półtora tonu. Razem tony te tworzą oktawę jako podstawę harmonii w Uniwersum.

Był pierwszym muzykoterapeutą

Teoria grecka

ważne pojęcia

Grecy stowrzyli cały system nazw i pojęć, usankcjowali też system metryczny

sztuka synkretyczna - istota muzyki, w której muzyka jest nierozerwalnie złączona z poezją i tańcem (trójjedyna chorea) nomos - porządek, norma, ustalone formuły melodyczno-rytmiczne, stałe cechy teoria ethosu - etos oznaczał siłe emocjonalną melodii, która była zależna od skal; dorycka oznaczała mestwo i odwagę, frygijska: zachwyt, lidyjska: trwogę i strach, miksolidyjska: smutek, żałobę, powagę

Grecy stworzyli szereg skal, a fundamentem ich systemu był tetrachord , dokładniej cztery kolejne dźwięki w obrębie kwarty. Skale greckie miały charakter opadajacy. Pierwszy dźwięk gamy był najwyższy. Istniały 4 skale główne: dorycka:: d1 – d frygijska: e1 – e lidyjska: f1 – f miksolidyjska: g1 – g

Ponadto Grecy stworzyli 8 skal plagalnych. Skale z przedrostkiem hypo- były położone o kwintę w dół od skali głównej, zaś skale z przedrostkiem hyper- o kwintę w górę od skali głównej. Stosowano rytmikę poetycką. Używano stóp metrycznych, czyli głosek długo i krótkobrzmiących: trochej, jamb, amfibrach, daktyl, spondej. Długość sylab była zależna od tempa.

Lira

Najważniejszym instrumentem dla Greków, żyjących w starożytności, była Lira. Wszystkie inne instrumenty miały mniejsze znaczenie. Ten strunowy instrument, zaświadczony dla kultury mykeńskiej i minojskiej (co potwierdza jego dominację i nadanie najwyższego znaczenia w Grecji klasycznej), na którym regularnie grywał mityczny bóg Apollo był dla mieszkańców Grecji wręcz boskim instrumentem (atrybutem Apolla).

Greckie liry występują w kilku różnych typach, wśród których możemy wyróżnić liry skrzynkowe (kitary) i liry miskowe. Pudło rezonansowe liry zrobione było ze skorupy żółwia, a ramiona z rogów antylopy. Lira pierwotnie miała 4 struny, potem 7. Na lirach grano w pozycji siedzącej, stojącej lub w tańcu (zwłaszcza w grupie). Grający opierał instrument o siebie z lewej strony. Jego lewa ręka sięgała do strun przez ramę z jednej strony, a prawa z drugiej.

Kitara

Syringa

Aulos

Kitara była bardzo podobna do liry, jednak miała solidniejsze ramiona. Była dużym drewnianym instrumentem strunowym, na którym grało się szarpiąc struny palcami lub za pomocą plektronu. Muzyk stojąc, opierał kitarę zwykle na wzniesionym lewym ramieniu.

Instrument pasterski złożony z szeregu piszczałek ułożonych w jednym lub dwóch rzędach. Dźwięki z tego instrumentu wydobywa się, dmuchając w krawędzie otworów piszczałek. W Grecji piszczałki były równej długości. Aby osiągnąć z nich różne dźwięki wypełniano je woskiem.

Aulos był to instrument podwójnostroikowy, składający się z dwóch niezależnych piszczałek. Prawie zawsze grano na dwóch aulosach jednocześnie, po jednym w każdej ręce. Obie piszczałki brzmiały jednocześnie, a starożytni autorzy opisują ich dźwięk jako „ostry”, „piskliwy”, „grzmiący”, czy „dudniący”.

R Z Y M

Muzyka w starożytnym Rzymie nie była aż tak istotna, jak w świecie greckim. Początkowo bazowano na osiągnięciach Etrusków, później Greków, których biegłość w tej dziedzinie spowodowała u Rzymian brak chęci dorównania im oraz wyłączne przejmowanie umiejętności śródziemnomorskich sąsiadów. Muzyka odgrywała dużą rolę w życiu codziennach, a szczególnie w wojsku.

Patrycjusze – bogaci mieszkańcy rzymskich miast – posiadali własnych muzyków, którzy byli niewolnikami i grali dla gości podczas przyjęć. Muzyka była także nieodłącznym elementem występów teatralnych. Jeszcze inni artyści zabawiali śpiewem w tawernach i na ulicach większych miast.

Organy wodne - Hydraulis, czyli organy wodne to instrument opisany szczegółowo w Księdze I Pneumatyki Herona z Aleksandrii (połowa I wieku n.e.). Organy wodne to w zasadzie syringa, tyle że o mechanicznym zadęciu. Wynalazek przypisywany Ktesibosowi (III wiek p.n.e.). Posiada podstawę w kształcie ołtarza, a piszczałki osadzone w listwie, która jest w górnej jego części (mechanizmu klawiszowego nie widać na przedstawieniach).

Tibia - rzymski intrument, początkowo piszczałka z kości

Buccina - instrument dęty w kształcie mocno zakrzywionego rogu, używany przez starożytnych Rzymian.

Dziękuję za uwagę :))

źródła

• https://www.sonoria.pl/2020/10/01/
• google grafika
• https://epodreczniki.pl/
• http://www.muzykotekaszkolna.pl/wiedza/epoki/antyk/
• https://encyklopedia.pwn.pl/
• https://lapallotina.com/
• https://www.historiamuzyki.pl/muzyka-starozytnosci/
• https://wol.jw.org/pl/wol/d/r12/lp-p/102011090
• https://naukawpolsce.pap.pl/
• http://meakultura.pl/
• https://rezerwat.muzarp.poznan.pl/
• http://www.akustycznie.pl/
• http://www.swietageometria.info/harmonia-sfer
• https://antycznahellada.com/sztuka/muzyka/
• Danuta Gwizdalanka "Historia muzyki 1"