Socrealizm

socrealizm

- mechanizmy i Świadectwa zniewolenia

Ala Krawczyk

Po dzisiejszej lekcji powinieneś umieć:

• wskazać wydarzenie, które rozpoczyna socrealizm w Polsce
• wymienić najczęstsze formy wypowiedzi literackiej stosowane w literaturze socrealizmu
• wyliczyć, jakimi chwytami propagandowymi posługiwała się sztuka tego okresu
• omówić cechy sztuki socrealistycznej
• wskazać, co wpłynęło na fakt, że wielu polskich intelektualistów przyjęło ideologię komunizmu
• zanalizować i zinterpretować wybrany plakat z czasu socrealizmu

Stalinizm w Polsce rozpoczyna się od

Zjazdu Literatów Polskich w Szczecinie w 1949 roku,

podczas którego władza zadeklarowała doktrynę

realizmu socjalistycznego

jako obowiązującą w sztuce.

Władze komunistyczne traktowały literaturę jako narzędzie oddziaływania ideologicznego.

Wiktor Woroszylski

Adam Ważyk

Konstanty Ildefons Gałczyński

Władysław Broniewski

Najczęstsze formy wypowiedzi literackiej:

• panegiryczne wiersze na cześć przywódców komunistycznych
• paszkwile i satyry krytykujące zachodnie ideały demokracji, wolny rynek i politykę prowadzoną przez Zachód
• powieść produkcyjna gloryfikująca trud robotniczej pracy

Literatura socrealistyczna posługiwała się typowymi chwytami propagandowymi, takimi jak: hasłowość, fałszowanie rzeczywistości, idealizacja,hiperbolizacja

Miron Białoszewski

Stanisław Dygat

Zbigniew Herbert

Wielu polskich intelektualistów dość szybko przyjęło jednak obcą ideologię komunizmu.

konieczność bycia w zgodzie z prawami historii

ogromne wydatki na naukę

sukces tej ideologii (np. zwolennicy na wszystkich kontynentach, dysputy niemal filozoficzne - kłamstwa przemyślane, bo zawsze z ziarnkiem prawdy

pustka, poczucie wyalienowania rodzi pragnienie użyteczności, bycia z masami i mówienia jednym językiem pojęć.

poczucie absurdu istnienia budzi tęsknotę za wielką ideą zbawienia człowieka

przyczyny:

Skutki komunizmu

• donosicielstwo podniesione do rangi cnoty - choć sama nazwa nie była stosowana

• przekraczanie etyki języka - stąd strach wszystkich przed wszystkimi, stąd energia nastawiona na czujność

• szczerość i wylewność bardzo niebezpieczne - mogą być wykorzystane przeciw autorowi

• słabości rządzonymi przyjają rządzącym - bo ci pierwsi zmuszani są do podporządkowania

• etyka niby - współpracy i braterstwa - a tak naprawdę walka wszystkich ze wszystkimi

• najlepiej urządzają się najprzebieglejsi

• wyhodowany gatunek ludzi - skryci i kąsający milczkiem

• "inteligenckość" pogardzana, bo oznaczała niezdolność do prostych akcji np. zabijania w imię partii

Komunizm pociągał - z jednej strony spójną, logiczną doktryną; z drugiej zaślepiał - przez kłamstwa, fałsz, przewrotność.

Sytuację w szkolnictwie ilustruje notatka z zeszytu licealisty z 25 II 1954 r.

W jaki sposób cenzura wpływała na dzieła literackie widać po fragmencie "Popiołu i diamentu" J. Andrzejewskiego

Jerzy Andrzejewski Popiół i diament

fragment wersji oryginalnej:

Wiem, że po naszej stronie jest wielu karierowiczów i łobuzów. Są zwyczajni złodzieje. Nie jesteśmy elitą społeczeństwa. Jesteśmy tylko jego przekrojem.

ten sam fragment w wersji poprawionej pod wpływem cenzury:

Nie mamy na razie w społeczeństwie poparcia ideowego, ale mamy za sobą jakość, rozumie pan? Siłę słusznej i sprawiedliwej jakości.

Żródło: A. Patrzałka,T. Patrzałek, "Popiół i diament" na nowo odczytany.

Język a etyka

Specyficzny był język tego okresu, w którym dominowało kłamstwo, propaganda i przekraczanie etyki. Taki specjalnie konstruowany przez totalitarną władzę język nazywamy nowomową. Temu zjawisku poświęcimy oddzielną lekcję.

sztuka socrealizmu

• wybitni artyści (poeci i plastycy) zostali zwiedzeni przez propagandę partyjną i usiłowali tworzyć zgodnie ze ścisłymi wymaganiami socrealizmu

• plastyka nawiązywała do XIX-wiecznego realizmu, ale idealizacja form i wąsko określona tematyka (budownictwo socjalistyczne, przemiany na wsi, walka klasowa) powodowały, że twory plastyczne (oprócz może plakatu) śmieszą.

• śmieszy też i zadziwia wiernopoddańcza poezja tego okresu, jej dworski, panegiryczny ton, wprost niesmaczne hiperbole, propagandowość i schematyzm.

Nim przedziesz do następnego zagadnienia obejrzyj wnikliwie film posumowujący i uzupełniający to, co już dziś było powiedziane. Zrób staranne notatki, z których najważniejsze informacje zapamiętaj.

PRZYJRZYJ SIĘ JESZCZE JEDNEMU ZJAWISKU:

SOCREALIZM NA PRZYKŁADZIE PLAKATU LAT 50. XX W.

Zobacz jeden z najpopularniejszych plakatów lat 50. XX wieku.

Wykonaj kartę pracy. Ważne jest, abyś uzupełnił ją samodzielnie, tak, jak potrafisz.

Teraz porównaj swoje odpowiedzi z modelem zawartym pod linkiem. Oczywiście to tylko model, Twoje odpowiedzi nie muszą być dosłowne, powinny jednak mieć taki sam sens. Sprawdź, gdzie Twoje odpowiedzi zdecydowanie odbiegają od modelu. Przeanalizuj, dlaczego tak jest. Popatrz, gdzie popełniłeś błąd. Zweryfikuj swoje odpowiedzi.

Na koniec proszę obejrzyj krótki film pokazujący zbiory Muzeum Sztuki Socrealistycznej w Kozłówce i posłuchaj jednej z najpopularniejszych pieśni tego okresu.

-I to już wszystko :) Do spotkania na kolejnej lekcji.

Źródła: Słowa i teksty, język polski, PWN Scenariusze lekcji języka polskiego, Wydawnictwo "Innowacje"