Klasa I 4.1. Cesarstwo Bizantyjskie

Cesarstwo Biazntyjskie

Bizancjum - nowy rzym

• Cesarstwo wschodniorzymskie nazywanejest zazwyczaj cesarstwem bizantyjskim bądź Bizancjum.
• Nazwa ta pochodzi od miejsca w którym zbudowano Konstantynopol- stolicę państwa
• w Bizancjum z biegiem czau rzymskie dziedzictwo zanikało a, wzrastała rola tradycji greckiej
• Cesarze bizantyjscy uważali sie po 476r. (po upadku Rzymu) za władców całego Imperium Rzymskiego
• Nawet Odoaker po przejęciu rzadów w Rzymie odesłał insygnia cesarskie Romulusa Augustulusa do Konstantynopola, a władcy pierwszych barbarzyńskich państw na swoich monetach umieszczali imiona cesarzy wchodnich
• władza Bizancjum na zachodzie była tylko symboliczna, ale stanowiła punkt wyjścia do działań w celu uzyskania kontroli nad tymi ziemiami

Imperium Justyniana Wielkiego

• Do procesu odzyskiwania ziem dawnego Imperium Rzymskiego przystąpił Justynian Wielki
• w latach 30. VI w. opanował pn. Afrykę, pd. Hiszpanię i Italię
• te zdobycze były nie trwałe, po 3 latach, po śmierci cesarza na Italię najechali Longobardowie

Z czego przede wszytskim znamy Justyniana?

1. kodyfikacja prawa rzymskiego- powstał w ten sposób zbiór prawa cywilnego zwany Kodeksem Justyniana, spisany po łacinie zgodnie z tradycją, jednka nowe przepisy pod koniec życia cesarza ogłoszono juz po grecku.
2. powstanie w Konstantynopolu najwspanialszych budowli Hagia Sophia cesarz miał krzyknąć Salomonie prześcignąłem Cię
3. za jego panowania Cesarstwo Bizantyjskie osiągnęło największy zakres terytorialny
4. w 529 roku, cesarz Justynian nakazał zamknięcie Akademii w Atenach. Najstarszy i najsłynniejszy ośrodek, w którym rozwijano starożytną myśl filozoficzną, zakończył działalność. Dlatego dziś wielu badaczy traktuje ten akt jako prawdziwy koniec starożytności.
5. powstanie Nika - wyścigi rydwanów były jedna z ulubionych rozrywek mieszkańców imperium. Powstały nawet 4 frakcje kibiców. Kibice wkrótce zdobywali ogromne wpływy, a ich przywódcy zaczęli ingerowac w politykę. O ich poparcie często zabiegali władcy. Kibice w 532r. doprowadzili do wybuchu buntu przeciwko cesarzowi Justynianowi-powstanie Nika od okrzyu Nika! (Zwyciężaj!), wzywającego tłum do natarcia na pałac cesarski. Ostatecznie cesarz stłumił powstanie

Ustrój Bizancjum

XI wieczna miniatura przedstawiająca cesarza Bazylego II

• władza cesarska nieograniczona, dostrzec można było tradycje rzymskiego dominatu
• wszyscy poddani musieli padac na twarz przed władca i całowac mu stopy - uważano go za pełnomocnika Boga na ziemi- zaczerpnięte z tradycji hellenistycznego Wschodu.
• w trakcie uroczystości cesarz zasiadał an szerokim tronie po jego lewej stronie, a prawą zostawiał wolną dla Chrystusa
• cesarz był ubrany w złote szaty, z diademem na głowie,a na nogach miał purpurowe pantofle, zastzreżone wyłącznie dla niego
• spowijał go dym kadzideł
• władza cesarska rozciągała się na kościół. Głos cesarza był decydujący w ustalaniu prawd wiary. Skupiał więc władzę świecką i religijną w jednym ręku - cezaropapizm.
• władza otaczanego boską czcia cesarza byłwała jednak krucha z powodu przewrotów pałącowych, skrytobójstwa, buntów armii bądź powstań ludowych, które przynosiły zmiany w osobie cesarza.
• pokonani pretendenci do tronu często kończyli oślepieni lub zamknięci w klasztorze - dozywotnim więzieniu
• Dostęp do cesarza i wszelki kontakt z nim był regulowany licznymi przepisami, które precyzyjnie określały zachowanie władcy i jego gościa.

Formalnie cesarz był wybierany przez zgromadzenie najwyższych rangą urzędników Cesarstwa, którzy tworzyli senat, nawiązujący tradycją do antycznego senatu rzymskiego. Jednak rzeczywista rola senatu bizantyjskiego była niewielka. Jeśli rządy przebiegały pomyślnie, nikt nie kwestionował obejmowania tronu przez syna zmarłego. I choć zawsze ktoś mógł podważyć prawowitość władzy cesarskiej, to stabilne, wielopokoleniowe rządy władców umacniały Bizancjum. Istniały dynastie, które władały Cesarstwem nawet przez dwa wieki.

Ciekawostka Dla sprawujących władzę cesarską jej dzierżenie miało niejednokrotnie większą wartość niż... życie. Cesarzowa Teodora, żona Justyniana I, miała – według historyka Prokopiusza z Cezarei – w czasie buntu przeciw mężowi sprzeciwić się ucieczce z Konstantynopola i powiedzieć: „purpura cesarska jest najwspanialszym całunem” (to jest okryciem ciała zmarłego w trakcie pogrzebu).

• częste zmiany władzy, powodowały, że rzymskie elity były zastępowane przez nowe rody, wywodzace się gł. z dowódcó wojskowych
• armia była niezbędna dla utrzymania państwa otoczonego przez wrogie kraje i plemiona więc zyskiwała na znaczeniu
• zmianie uległ także sposób organizacji wojska- zamiast dawać żołnierzom żołd (system rzymski) zaczeto nadawać im dobra ziemskie gł. na terenach pogranicznych - co zobowiązywało ich rodziny dziedzicznej słuzby wojskowej.
• administracja- nie były juz dłużej potrzebne urzedy odpowiedzialne za organizacje obrony terytorium, zyskała na znaczeniu biurokracja w Konstantynopolu związana z dworem cesarskim a upadła administracja na prowincji

Osiągnięcia Bizantyjczyków

Ikony i ikonoklasci

• Ikonoklaści-obrazoburcy, sprzeciwiali się tworzeniu i wykorzystywaniu obrazó w kulcie religinym. Uważali, że jest to sprzeczne z deklaogiem.
• VIII i IX w. to czas kiedy ikonoklasci są ruchem dominującym w Kościele bizantyjskim
• skutki:

ze ścian kościołów zdrapywano malowidła i mozaiki w rękopisach wyciano iluminacje, a iony palono IX w.-na soborze ostatecznie dopuszczono modlitwy do wizerunku Chrystusa, zabroniono nimi jednak handlować.

• malardtwo ikony
• architektura Hagia Sophia
• Kodeks Justyniana

Karta z pochodzącego z pierwszej połowy IX wieku Psałterza Chłudowa z miniaturą przedstawiającą niszczenie świętych wizerunków.

Schyłek potegi bizancjum

Mehmed II wkraczający do zdobytego Konstantynopola

• Pierwszy wielki kryzys nastapił w VII w. w związku z ekspansją arabską, która pozbawiła imperium znacznej części jego terytorium.
• 717r. oblężenie Konstantynopola przez Arabów stolica jednak uratowana dzięki użyciu ognia greckiego pocisku z tajemniczą substancją palną, której nie można było ugasić wodą. Zwycięstwo Bizantyjczyków zmusiło Arabów do odwrotu.
• później niebezpieczeństwo nadciagało od pn. za sprawą Awarów, a następnie Bułgarów i Słowian.
• dopiero rządy cesarzy z dynastii macedońskiej pozwoliły zażegnać kryzys - umożliwiły czasową odbudowę panowania bizantyjskiego na Bałkanach oraz w pd. Italii
• kolejne kryzysy miały związek z Turkami seldżuckimi oraz wyprawami krzyżowymi
• Konstantynopol ostatecznie upadł w 1453r. za sprawą Turków osmańskich.
• Zdobycie miasta oraz śmierć ostatniego cesarza bizantyjskiego Konstantyna XI pociągnęły za sobą ostateczny upadek Cesarstwa wschodniorzymskiego. Zwycięstwo to dało Turkom panowanie nad wschodnim basenem Morza Śródziemnego i otworzyło drogę do podboju Europy powstrzymanego dopiero przez Jana III Sobieskiego pod Wiedniem w roku 1683.