System edukacji w Chinach

SYSTEM EDUKACJIW

CHINACH

SYSTEM FILOZOFICZNO-RELIGIJNY CHIN

NA PRZESTRZENI DZIEJÓW

Zainteresowanie potrzebami człowieka i jego rozwojem, troska o swobodny rozwój fizyczny, psychiczny, społeczny, moralny i duchowy człowieka, są głęboko osadzone w występujących w Chinach od tysiącleci systemach filozoficzno-religijnych. Chodzi tu zarówno o systemy powstałe na terenie tego kraju, jak i o te przyjęte z zewnątrz, ale przekształcone i zaadaptowane do chińskiej kultury. W Chinach najstarszymi systemami są: taoizm i konfucjanizm, mające swe początki w VI wieku p.n.e., a młodszym jest buddyzm, który również powstał w VI wieku p.n.e., ale w Chinach pojawił się na przełomie starej i nowej ery.

TAOIZM KONFUCJANIZM BUDDYZM

Taoizm – samorealizacja psychofizyczna, społeczna i ekologiczna człowieka

Wzorce buddyjskie – wychowanie indywidualistyczne przekraczające ego i altruistyczne działanie

Wzorce konfucjańskie – przez reformę edukacji do reformy państwa

Przez tysiąclecia, do upadku Cesarstwa i powstania Republiki Chińskiej w 1912 roku oświata była przywilejem niewielu, a jej zadaniem było kształcenie przyszłej kadry urzędniczej. Elitaryzm edukacji potwierdzają dane, według których pod koniec panowania dynastii Qing (1644-1911) piśmienność wśród mężczyzn wynosiła 30-45%, a wśród kobiet 2-10%. Liczba dzieci zapisanych do szkół podstawowych w 1907 roku sięgała 1 miliona (J. Polit, Chiny, Warszawa 2004, s. 131. Jakub Polit mówi o zaledwie 100 tysiącach uczniów szkół podstawowych w 1909 roku), natomiast liczba uczniów szkół średnich 31 tysięcy, co stanowiło niewielki odsetek 400-milionowej w tym czasie populacji Chin (J.K. Fairbank, Historia Chin, Warszawa-Gdańsk 2004, s. 241-242.).

SYSTEM EDUKACJI

Chiński system edukacyjny jest największy w świecie i obecnie doświadcza najintensywniejszych przemian od roku 1949.

KRÓTKA HISTORIA ROZWOJU WSPÓŁCZESNYCH CHIN

Reforma nauczania i programów w szkolnictwie

„Rewolucja kulturalna” – zawieszono zajęcia w szkołach i na wyższych uczelniach

Po zwycięstwie w wojnie domowej władzę przejęli komuniści

1985

1958 1961

19651969

1949

1978

Polityka „wielkiego skoku”

Okres „otwartych drzwi”

TRANSFORMACJA

W ciągu ostatnich dekad Chiny przeszły znaczną transformację, począwszy od zmian ustroju politycznego, przez gospodarczy, kończąc na społecznym. Przekształcenie chińskiej socjalistycznej ekonomii w kapitalistyczną spowodowało nieodwracalne zmiany społeczne, takie jak: pogłębiające się nierówności społeczne, masowe migracje do miast, osłabienie więzi rodzinnych, zmianę wartości społecznych na mniej kolektywistyczne i egalitarne.

Chiny są dziś najsilniej rozwijającym się państwem na świecie. Do elementów sprzyjających rozwojowi należą:

otwarcie gospodarki na inwestycje zagraniczne – Chiny to największy na świecie rynek wewnętrzny;

długookresowe inwestowanie w ludzi;

przemiany zachodzące na wsi – Chiny muszą wyżywić blisko 20% ludności świata, mając jedynie 10% areału rolniczego i tylko 6% zasobów wody;

rozbudowa infrastruktury przemysłowo-technicznej;

rozwój usług, a szczególnie systemu finansowego.

Chiny są krajem o niezwykłej potędze terytorialnej. Jest to trzeci kraj na świecie pod względem wielkości i drugi pod względem liczby mieszkańców. Zamieszkuje tam, aż 1,3 mld mieszkańców, co stanowi ponad 20% populacji świata. 80% powierzchni to teren wyżynny. W Chinach znajduje się 3000 wysp (Tajwan, Hongkong). Ponad 95% ludności zamieszkuje wschodnią część kraju, która stanowi 30% powierzchni. Duch konfucjanizmu jest wciąż żywy i głęboko zakodowany w świadomości wielu ludzi, spełniając podobną rolę kulturową jak „podstawowe wartości chrześcijańskie” w krajach Zachodu.

Ważnym działem chińskiej gospodarki narodowej jest rolnictwo, gdyż zatrudnia ono 33,6% ogółu pracujących; na wsi mieszka 44,4% ogółu ludności Chin (2015 r.)

Źródło: Dariusz Adryan, licencja: CC BY 3.0.

Pod wpływem przemian demograficznych, które spowodowała między innymi polityka jednego dziecka (wprowadzona w roku 1979), a także wydłużenie się życia przeciętnego Chińczyka, bardzo zmienił się model rodziny chińskiej.

Spadek liczby dzieci oraz wydłużenie trwania życia spowodowały duże zmiany w strukturach rodzinnych, a co się z tym wiąże – w stosunkach wewnątrzrodzinnych. Wiele rodzin przeszło od modelu piramidy „1 : 2 : 4” (jedno z dziadków, dwoje rodziców i czworo dzieci) do jego przeciwieństwa, czyli „4 : 2 : 1” (czworo dziadków, dwoje rodziców, jedno dziecko).

WPŁYW NA ROZWÓJ EDUKACJI

Nowe tło polityczne, ekonomiczne i społeczne stworzyło odmienne warunki kulturowe dla rozwoju edukacji oraz inne niż dotychczas społeczne pojmowanie dzieciństwa. Okazało się, że w świetle nowych zmian, to co do tej pory było ważne i aktualne, na przykład konfucjańska etyka i przekonania, uległo znacznym przeobrażeniom i tylko część tradycji oraz wartości udało się zachować. Posiadanie potomstwa, zgodnie z konfucjańską tradycją, to kluczowy etap w życiu każdego człowieka.

EDUKACJA W CHINACH

Edukacją w Chinach zarządza państwowy system edukacji publicznej, który podlega Ministerstwu Edukacji. Wszyscy obywatele muszą uczęszczać do szkoły przez co najmniej dziewięć lat, zwaną dziewięcioletnią obowiązkową edukacją. Jest ona finansowana przez rząd. Kształcenie obowiązkowe obejmuje sześć lat nauki w szkole podstawowej, zwykle rozpoczynającej się w wieku sześciu lat i kończącej się w wieku dwunastu lat, a następnie trzy lata nauki w gimnazjum. Niektóre prowincje mogą mieć pięć lat nauki w szkole podstawowej, ale cztery lata w gimnazjum. Po gimnazjum nauka w trzyletnim liceum (6+3+3).

System edukacji w Chinach jest największy na świecie. Posiada prawie 260 milionów studentów i ponad 15 milionów nauczycieli w około 514 000 placówkach (National Bureau of Statistics of China, 2014).

Edukacja dzieci w Chinach ma ogromną wartość. Chińczycy upatrują w niej pewnego rodzaju windy w hierarchii społecznej, wierząc, że socjalizacja szkolna dzieci z niższych klas społecznych w przyszłości przyczyni się do ich zmiany statusu społecznego. Poza tym panuje przekonanie, że tylko edukacja odpłatna (w znacznej mierze prywatna) zapewnia wysoką jakość usług. Obecnie chiński system edukacji odgrywa kluczową rolę w życiu każdego młodego Chińczyka, od rozpoczęcia nauki do egzaminu końcowego, jakim jest gaokao 高考. Dla wielu Chińczyków dobrze zdany test otwiera furtkę do lepszego świata. Presja uzyskania najlepszego wyniku powoduje, że jest najbardziej stresującym egzaminem w życiu Chińczyków.

STRUKTURA SYSTEMU OŚWIATY

szkoły zawodowe i techniczne

przedszkole, szkołapodstawowa i średnia

przedszkole

oświatę dorosłych

szkolnictwowyższe

przedszkole

4 sektory

przedszkole

za: Pachociński

EDUKACJA PRZEDSZKOLNA

W Chinach edukacja przedszkolna przeznaczona jest dla dzieci w wieku od 3 do 6 lat; niektóre przedszkola przyjmują młodsze dzieci. Obecnie Chiny mają prawie 150 tysięcy przedszkoli, do których chodzi tylko 30% dzieci; innymi opiekują się rodzice z powodów gospodarczych lub innych (za Chińskim Radiem Międzynarodowym). Od najmłodszych lat inwestuje się w kapitał edukacyjny dzieci, czasem nawet zbyt nadmiernie, aby w przyszłości dzieci osiągały najlepsze wyniki. Wielu rodziców poszukuje alternatywnych form opieki nad swoimi dziećmi, stąd jak podaje Jing Lin, statystyka prywatnych placówek opiekuńczo-edukacyjnych dla dzieci (przedszkoli) jest najwyższa. Wychowanie przedszkolne jest nieobowiązkowe. Za organizację nauki w przedszkolu odpowiedzialne są władze publiczne i społeczności lokalne. Przedszkola prowadzą zajęcia całodzienne w postaci gier intelektualnych, sportowych, ukierunkowanej obserwacji, współdziałaniu dzieci w pracy nadzorowanej przez nauczyciela.

W 2001 roku, zgodnie z danymi, na 56 274 prywatnych zarejestrowanych placówek, aż 44 562 były to przedszkola (J. Lin, Educational stratification and new middle class). Powyższe dane świadczą o tym, że popyt jest bardzo wysoki, a rodzice chętnie korzystają z prywatnych placówek.

CHIŃSKIE PRZEDSZKOLE

SZKOŁY PODSTAWOWE - HISTORIA

W systemie 9-letniej edukacji Chin, główny nacisk kładziono na nauki ścisłe i techniczne. Do 1999 r. edukacja w szkołach podstawowych była niemal prawie identyczna w całych Chinach, a obowiązek nauki spełniło ponad 85% Chińczyków. Po 2000 r. Chiny otworzyły się szerzej na świat, a współpraca międzynarodowa zaczęła wzrastać. W 2018 r. PISA przeprowadziła badania, które udowodniły, że uczniowie z Pekinu, Szanghaju, Jiangsu i Zhejiang są w czołówce pod względem czytania, matematyki i przedmiotów ścisłych. Chińska edukacja spowodowała, że chińscy uczniowie są obecnie najmądrzejsi na świecie.

Edukacja wczesnoszkolna to zwykle trzy lub jeden rok. Jeden rok nauki przysługuje uczniom, którzy nie uczęszczali do 3-letnich przedszkoli. Niestety, jak podają chińscy autorzy Jan Lui, Jin Shi, Yue-Juan Pan, mimo chińskiego rozwoju ekonomicznego, państwu nie udało się zapewnić bezpłatnej edukacji przed szkołą (Y. Liu, J. Shi, Y-J Pan, One year preschool classroom environment quality with children’s school readiness in China).

W wieku siedmiu lat dzieci rozpoczynają naukę w szkole podstawowej. W dużych obszarach miejskich, takich jak Szanghaj czy Pekin, mogą rozpocząć ją rok wcześniej. W sumie około 60% czasu nauki poświęca się na język chiński i matematykę, które umownie nazywa się „Wielką Dwójką”. Ponadto kilkulatkowie uczą się muzyki, sztuki, moralności w społeczeństwie oraz przyrody, a także podejmują praktyczne zajęcia zawodowe. Niektóre szkoły zaczynają uczyć języków obcych dopiero pod koniec szkoły podstawowej. Jednym z punktów ustawy o obowiązkowym kształceniu było zniesienie opłat za edukację oraz rozmieszczenie placówek w rozsądnej lokalizacji. Program nauczania obejmuje naukę chińskiego, muzyki, przyrody, historii, matematyki, geografii, wf. W trzeciej klasie wprowadza się język obcy, którym najczęściej jest angielski.

SZKOŁA ŚREDNIA

Kolejnym etapem systemu edukacji w Chinach jest szkoła średnia, do której uczęszcza młodzież w wieku od 12 do 17 lat. Publiczne szkoły średnie są często podzielone na gimnazja, które trwają po trzy lata. Po jego ukończeniu uczniowie mogą wybrać, czy chcą uczęszczać do kolejnego, ogólnokształcącego gimnazjum, szkoły zawodowej czy średniej szkoły zawodowej. Głównym celem większości szkół średnich jest przygotowanie uczniów do nauki na studiach wyższych. W rzeczywistości jakość placówki mierzona z reguły jest poprzez ilość studentów, których wysyłają na studia. Ma to wiele wspólnego z ograniczoną liczbą miejsc na chińskich uniwersytetach i ogromnym zainteresowaniem. Nic więc dziwnego, że na uczniów szkół średnich nakładana jest duża presja.

Oprócz zwykłego obciążenia nauką, muszą także przygotować się do egzaminu Gaokao, krajowego testu wstępnego, pozwalającego uzyskać wyższe wykształcenie i jest podstawą do rekrutacji studentów. Sam egzamin jest niezwykle trudny i może trwać nawet 9 godzin, a zdawalność kształtuje się na poziomie 40%. Sprawdza on umiejętności i wiedzę uczniów z języka chińskiego, matematyki, języka obcego najczęściej angielskiego i kilku innych, opcjonalnych przedmiotów, z zakresu nauk przyrodniczych, społecznych. W związku z tym na te przedmioty w całej edukacji kładzie się największy nacisk na ich naukę. Zgodnie z ich wynikami, uczniowie zostają następnie przyjmowani na uniwersytety. Im większą ilość nastolatków wypuści dana szkoła średnia, tym większą cieszy się popularnością.

SZKOŁY SPECJALNE

Szkolnictwo specjalne jest słabo rozwinięte. Liczba placówek specjalnych jest niewielka: około 750 dla 72 tys. dzieci i młodzieży wymagających specjalnej troski.

SZKOŁY ZAWODOWE

Szkolnictwo zawodowe jest w Chinach zjawiskiem masowym. W szkołach zawodowych znalazło się ok. 45% młodzieży uczącej się w szkołach średnich. Za szkoły odpowiadają różne resorty oraz organizacje zawodowe. Placówki te przygotowują średni personel techniczny. Ważną rolę w przygotowaniu do pracy odgrywają szkoły podnoszenia kwalifikacji zawodowych robotników. Są one prowadzone przez organizacje zawodowe i przedsiębiorstwa. Państwo gwarantuje zatrudnienie absolwentów tych szkól. Takiego prawa nie mają kończący naukę w szkołach rolniczych.

OŚWIATA DOROSŁYCH

Oświata dorosłych jest istotnym składnikiem zintegrowanego systemu edukacji w Chinach. Spełnia kilka funkcji:

daje „drugą szansę oświatową” tym, którzy chcą uzupełnić wykształcenie w zakresie szkoły podstawowej, średniej i wyższej; organizuje dokształcanie i doskonalenie zawodowe dorosłych, którzy pracują; realizuje programy kulturalno-oświatowe, dzięki którym dorośli nabywają nawyki wartościowego spędzania wolnego czasu.

W 1990 r. W Chinach działało ok. 1300 szkół wyższych dla dorosłych, w których studiowało ponad 1,5 mln. osób. Nauka w szkołach dla dorosłych przebiega w rożnym trybie studiów: dziennym, wieczorowym, zaocznym eksternistycznych lub przemiennych. Mimo, iż większość wydatków z prowadzeniem szkół dla dorosłych pokrywa państwo, to jednak uczniowie lub studenci bywają zmuszani do wnoszenia niewielkich opłat za naukę. Studia na poziomie wyższym są w większości przypadków 4-letnie, medycyna i kierunki inżynieryjne 5 lub 6 lat. Studia w wyższych szkołach zawodowych (kolegiach) są 3–letnie. By uzyskać tytuł zawodowy magistra trzeba dodatkowo uczyć się przez 2,5 – 3 lata, a na stopień naukowy doktora 3 lata. Najbardziej prestiżowe uczelnie w Chinach są członkami Ligi C9 (九校联盟). Jest to oficjalne zrzeszenie uniwersytetów w Chinach kontynentalnych, które ma promować dobrą reputację chińskiej edukacji wyższego stopnia. Od lat najlepszymi chińskimi uczelniami są Uniwersytet Tsinghua (清华大学) oraz Uniwersytet Pekiński (北京大学).

NAUCZYCIELE

W szkołach chińskich w 1990 r. pracowało około 13,5 mln nauczycieli (w tym 10,5 mln w pełnym wymiarze godzin). By otrzymać pracę w szkole, trzeba mieć odpowiednie kwalifikacje, które można zdobyć w rożnego rodzaju szkołach wyższych, zarówno trybie studiów dziennych, jak i zaocznych, korespondencyjnych, eksternistycznych organizowanych przez wyższe uczelnie lub uczestnicząc w nauce zdalnej. Można również samokształcić się, by w końcu zostać nauczycielem po zdaniu egzaminów. Jednakże studenci kierunków nauczycielskich, którzy kształcą się w studiach dziennych, otrzymują pensję już w czasie odbywania studiów. Koszty pokrywa państwo. Po ukończeniu nauki otrzymują niezbędne kwalifikacje do pracy w szkole.Na podkreślenie zasługuje fakt, że rząd chiński dba o nauczycieli. Często podnoszone są pensje, otrzymuje się dodatek za wysługę lat, a przede wszystkim płace są o 10% wyższe niż urzędników administracji państwowej. Po 30 latach pracy nauczycielowi przysługuje pełna pensja po przejściu na emeryturę. Tak się jednak dzieje nie w całym kraju, ale w kilku prowincjach. Nauczyciele chińscy otrzymują także nagrody za dobrą pracę z narodowego funduszu wspierania szkoły; mają pewność, że nie stracą pracy aż do emerytury.

Mimo to, sukcesy studentów z Szanghaju często nazywane są mydleniem oczu względem szkół w mniejszych prowincjach. Szkoły funkcjonujące na obszarach wiejskich nierzadko zdecydowanie odstają poziomem, nie oferując tak wysokich warunków nauki, jak w przypadku metropolii. Dodatkowo, mocno skupiający się na wynikach system edukacji w Chinach doprowadza do tego, że uczniowie niekiedy nie wytrzymują presji, co kończy się nawet samobójstwami.

Od wielu lat Chiny znajdują się w światowej czołówce, jeśli chodzi o rozwój gospodarczy i biznesowy, a także jakość kształcenia. Jakby tego było mało, wielokrotne sukcesy studentów z Szanghaju w przeróżnym konkursach sprawiają, że o nauce w Chinach można mówić tylko w samych superlatywach. To wszystko sprawia, że tamtejsze szkoły, zwłaszcza w dużych miastach można nazwać prawdziwą wylęgarnią niezwykle wykształconych przyszłych specjalistów.

LITERATURA

1. Mańkowska A., Dzieciństwo i edukacja dzieci w Chinach w perspektywie nierówności społecznych, Studia Edukacyjne 39, s. 235-248.
2. Pachociński R., Współczesne systemy edukacyjne, wyd. Instytut Badań Edukacyjnych, Warszawa 2000, s. 81-88.
3. Zieliński P., Wzorce starochińskiego humanizmu w edukacji, Pedagogika tom XXII pod red. K. Rędzińskiego, M. Łapota, Częstochowa 2013, s. 87-96.

INTERNET

z dn. 2 stycznia 2021 r.

1. www.czasnachiny.pl

2. www.edziecko.pl

3. www.epodreczniki.pl

4. www.miedzykulturowa.org.pl

5. www.pl.qaz.wiki

6. www.racjonalista.pl