PAJĘCZAKI

Cele lekcji: Wskażesz środowisko życia pajęczaków. Poznasz przedstawicieli pajęczaków i ich tryb życia. Wymienisz charakterystyczne cechy budowy zewnętrznej pajęczaków. Wyjaśnisz znaczenie pajęczaków w przyrodzie i dla człowieka.

Pajęczaki – stawonogi, które mają cztery pary odnóży

skakun arlekinowy

PAJĘCZAKI obejmują około 60 000 gatunków. Są typowymi stawonogami lądowymi, tylko nieliczne zamieszkują środowisko wodne.

pająk ptasznik czerwonokolanowy

skorpion Hottentotta tamulus

pająk czarna wdowa

pająk kątnik domowy

CIEKAWOSTKA: Czatującym myśliwym jest bagnik. Cierpliwie przesiaduje na brzegach zbiorników wodnych albo na pływających liściach, a  dzięki delikatnym włoskom na nogach wyczuwa drgania wody. W  ten sposób może określić kierunek ataku i  odległość dzielącą go od celu, zidentyfikować ofiarę, rozpoznać wrogów i  przypadkowe sygnały. Bagnik zjada wodne owady, ale też kijanki, a nawet małe ryby.

Większość pajęczaków jest drapieżnikami, do zabijania ofiary używają jadu. Potrafią chwytać swoje ofiary na różne sposoby: ścigają je, atakują z ukrycia lub łowią do samodzielnie zbudowanych sieci. Polują na inne stawonogi, a nawet na ptaki czy ryby.

bagnik nadwodny

Najbardziej znanym pajęczym narzędziem są sieci łowne, będące wydzieliną kądziołków przędnych znajdujących się na odwłoku.

kądziołki przędne

BUDOWA ZEWNĘTRZNA PAJĘCZKÓW

1. Ciało zbudowane z głowotułowia i odwłoka. 2. Brak czułków. 3. Cztery pary odnóży krocznych. 4. Dwie pary odnóży gębowych. 4. Ciało pokryte chitynowym oskórkiem.

BUDOWA ZEWNĘTRZNA PAJĘCZAKÓW

Odnóża gębowe:

• pierwsza para – szczękoczułki – służy głównie do ataku i obrony, zakończona jest ruchomym pazurem z ujściem gruczołów jadowych,
• druga para – nogogłaszczki – służy do chwytania i rozdrabniania pokarmu, pełni też rolę narządów dotykowych.

NOGOGŁASZCZKI

SZCZĘKOCZUŁKI

bagnik nadwodny

BUDOWA ZEWNĘTRZNA PAJĘCZAKÓW

Pajęczaki mają od 1 do 6 par oczu prostych (najczęściej 4 pary).

krzyżak pospolity

skakun

bagnik nadwodny

ROZMNAŻANIE PAJĘCZAKÓW

Pajęczaki są rozdzielnopłciowe, często występuje dymorfizm płciowy (samica większa). Większość pajęczaków jest jajorodna (wyjątek: niektóre skorpiony). W rozwoju nie występuje larwa (wyjątek: roztocza). Zapłodnienie najczęściej jest wewnętrzne.

krzyżak ogrodowy

SKORPIONY

ROZTOCZE

PAJĘCZAKI

ZALESZCZOTKI

KOSARZE

PAJĄKI

SKORPIONY

Żyją na obszarach o klimacie gorącym i suchym. Wytrzymują temperaturę do 47oC. Są drapieżnikami – ich nogogłaszczki przekształciły się w szczypce, a na końcu podzielonego na dwie części odwłoka mieści się gruczoł jadowy.

Strasznik wielki to największy ze skorpionów, o długości do 18 cm. Żyje w Afryce. Dożywa 13 lat. Jego użądlenie nie jest groźniejsze od użądlenia pszczoły.

strasznik wielki

ROZTOCZE

Do tej grupy należą zwierzęta drapieżne, roślinożerne, odżywiające się martwą materią organiczną lub pasożyty. Ich głowotułów i odwłok są zrośnięte, natomiast szczękoczułki przekształcone w narząd gryzący lub kłująco-gryzący.

Kleszcz pospolity to pasożyt żyjący w lasach i na łąkach porośniętych krzewami. Pasożytuje na zwierzętach, w tym na człowieku.

ROZTOCZE

Świerzbowiec ludzki pasożytuje na skórze człowieka. Drąży w niej korytarze, co wywołuje zaczerwienienie i swędzenie skóry. Jest bardzo mały, ma do 0,4 mm długości.

ZALESZCZOTKI

Przedstawiciele tego rzędu żyją w miejscach wilgotnych: pod korą drzew, w ściółce leśnej, a czasem w domach. Tak jak u skorpionów ich nogogłaszczki mają postać szczypiec, lecz ich odwłok jest jednoczęściowy i nie ma kolca jadowego.

Zaleszczotek książkowy jest często spotykany w ulach, gdzie zjada szkodniki pasiek, oraz w domach, w których żywi się szkodnikami zjadającymi papier.

PAJĄKI

CIEKAWOSTKA: Prawdziwym rekordzistą jest tu madagaskarski krzyżak, u  którego średnica sieci sięga 2,8 m, a  skrajne nici dochodzą do... 25 m długości!

Najliczniejszy rząd w obrębie pajęczaków, obejmuje ok. 35 000 gatunków (w Polsce 728). Mają szczękoczułki zakończone potężnymi kolcami jadowymi. U pająków wstępne trawienie odbywa się na zewnątrz ciała. Zwierzęta te oblewają swoje ofiary substancją zawierającą enzymy trawienne i rozkładają do postaci płynu. Następnie wysysają płyn.

CIEKAWOSTKA: Nić pajęcza jest bardzo mocna i wytrzymała, dlatego człowiek wykorzystuje ją w operacjach chirurgicznych oka.

PAJĄKI

Krzyżak ogrodowy przędzie sieci o średnicy dochodzącej nawet do pół metra. Krzyżak cierpliwie wyczekuje, aż jakiś owad wpadnie w sidła. Ofiarę owija siecią i wbija zęby jadowe, którymi wstrzykuje jad porażający układ nerwowy. Odczekuje chwilę, aż zdobycz przestanie się ruszać, a następnie oblewa ją enzymami trawiennymi i wysysa wnętrzności, zostawiając mało wartościowy dla siebie pancerzyk.

krzyżak ogrodowy

CIEKAWOSTKA: Pajęczyna krzyżaka jest w zasadzie jednorazowego użytku. Każdej nocy krzyżak pożera własną sieć, a na jej miejsce plecie zupełnie nową.

PAJĄKI

Tygrzyk paskowany jest łatwy do rozpoznania dzięki barwom ciała. Jego sieci łowne posiadają zygzakowaty szew wzmacniający konstrukcję.

Ptasznik jawajski ma ciało o długości ok. 9 cm. Żyje około 10 lat. Ptaszniki najczęściej odżywiają się owadami, wyjątkowo atakuje drobne zwierzęta

PAJĄKI

Topik wodny to nasz jedyny pająk spędzający życie pod wodą, choć oddycha powietrzem atmosferycznym. Buduje z pajęczyny pomieszczenie w kształcie dzwonu, napełnia je powietrzem przynoszonym znad powierzchni wody między kądziołkami i włoskami pokrywającymi ciało; żywi się drobnymi zwierzętami wodnymi.

KOSARZE

Mają krótkie i owalne ciało, bez wyraźnego podziału na głowotułów i odwłok, natomiast ich odnóża są długie i nitkowate. W sytuacji zagrożenia kosarze odrzucają niektóre ze swoich odnóży i swobodnie poruszają się na pozostałych. Nie przędą pajęczyny.

Kosarz pospolity jest zwierzęciem wszystkożernym, często spotykanym w domach.

ZNACZENIE PAJĘCZAKÓW W PRZYRODZIE

Są ważnym elementem sieci pokarmowych. Zjadają bezkręgowce i drobne kręgowce, rzadziej rośliny. Same stanowią pokarm dla wielu gatunków roślin lądowych.

ZNACZENIE PAJĘCZAKÓW DLA CZŁOWIEKA

Pasożyty roślin i zwierząt wyrządzają szkody gospodarcze: wywołują choroby, niszczą uprawy i magazyny żywności, np. przędziorek chmielowiec należący do roztoczy atakuje rośliny uprawne i ozdobne.

Niszczą wiele gatunków zwierząt szkodliwych dla człowieka, np. zaleszczotek pospolity żywi się larwami moli oraz roztoczami.

Roztocze wywołują świerzb oraz inne choroby skórne, mogą być przyczyną uciążliwych alergii.

Są pasożytami człowieka, mogą przenosić drobnoustroje wywołujące groźne choroby (np. krętki boreliozy i wirusy zapalenia opon mózgowych są przenoszone przez kleszcze).

Jad pająków i skorpionów jest niebezpieczny dla człowieka.

Zadanie z hasłem:

THANK YOU!