stan wojenny

Stan wojenny w Polsce

13 grudnia 1981 r.

Przemówienie gen. Jaruzelskiego było powtarzane przez cały dzień jako jedyny przekaz telewizji i radia. Obywatelki i obywatele Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej! Zwracam się dziś do Was jako żołnierz i jako szef rządu polskiego. Zwracam się do Was w sprawach wagi najwyższej. Ojczyzna nasza znalazła się nad przepaścią. Dorobek wielu pokoleń, wzniesiony z popiołów polski dom ulega ruinie. (...) Strajki, gotowość strajkowa, akcje protestacyjne stały się normą. Wciąga się do nich nawet szkolną młodzież. Wczoraj wieczorem wiele budynków publicznych było okupowanych. Padają wezwania do fizycznej rozprawy z "czerwonymi", z ludźmi o odmiennych poglądach. Mnożą się wypadki terroru, pogróżek i samosądów moralnych, a także bezpośredniej przemocy. Szeroko rozlewa się po kraju fala zuchwałych przestępstw, napadów i włamań. (...) Chaos i demoralizacja przybrały rozmiary klęski. (...) Historia oceni nasze działania. (...) Ogłaszam, że w dniu dzisiejszym ukonstytuowała się Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego. Rada Państwa (...) wprowadziła dziś o północy stan wojenny na obszarze całego kraju.

Rada Państwa na mocy dekretu z 13 grudnia wprowadziła w Polsce stan wojenny

13 grudnia dekretem Rady Państwa wprowadzono na obszarze Polski stan wojenny, o czym poinformował w porannym wystàpieniu gen. Jaruzelski. Już w nocy komandosi zajęli budynki telewizji i radia oraz centra telekomunikacji i łączności, a do miast wkroczyły kolumny pancerne wojska i milicji. W tej operacji użyto łącznie ok. 70 tys. żołnierzy, 30 tys. funkcjonariuszy milicji, 1750 czołgów, 1400 pojazdów opancerzonych, 500 wozów bojowych, 9 tys. samochodów. W ramach akcji „Jodła” zatrzymano ok. 5 tys. osób. Miała ona na celu umieszczenie w uprzednio przygotowanych aresztach i więzieniach wytypowanych osób, uznanych za groźne dla bezpieczeństwa państwa.

Dekret o stanie wojennym zawieszał działanie wszystkich organizacji, stowarzyszeń i związków zawodowych, zakazywał organizowania strajków i akcji protestacyjnych, wszelkich zgromadzeń i manifestacji. Główne zakłady i gałęzie przemysłu zostały zmilitaryzowane. Wprowadzono godzinę milicyjną m ędzy 22.00 a 6.00, zakazano opuszczania miejsca zamieszkania bez przepustki, wyłączono telefony, poddano cenzurze korespondencję i rozmowy telefoniczne, zawieszono zajęcia w szkołach i na uczelniach, zakazano wydawania publikacji, pozostawiając tylko dwie centralne gazety: „Trybunę Ludu” i „ Żołnierza Wolności” oraz kilka lokalnych pism PZPR.

Czołgi na ulicach Zbąszynia

Stan wojenny na Dolnym Śląsku

Rzeczywiste powody

obawy reżimu komunistycznego przed utratą władzy, związane i utratą kontroli nad niezależnym ruchem związkowym, w szczególności Niezależnym Samorządnym Związkiem Zawodowym „Solidarność”, walki różnych stronnictw w PZPR nie mogących dojść do porozumienia w kwestii reform ustroju PRL oraz groźbę interwencji zbrojnej przez pozostałe państwa Układu Warszawskiego.

Oficjalne powody

pogarszająca się sytuacja gospodarcza kraju, brak zaopatrzenia w sklepach (także żywności), reglamentacja (od kwietnia do października 1981 ponownie objęto systemem tzw. kartek żywnościowych wiele istotnych towarów np. mięso, masło, tłuszcze, mąka, ryż, mleko dla niemowląt itd.) oraz zagrożenie bezpieczeństwa energetycznego w kraju wobec zbliżającej się zimy.

W reakcji na wprowadzenie stanu wojennego NSZZ „Solidarność” podjął akcje protestacyjne, które pacyfikowało ZOMO. Największy opór stawiły siłom bezpieczeństwa kopalnie węgla kamiennego na Śląsku. 15 grudnia oddział ZOMO został dwukrotnie wyparty z terenu kopalni „Manifest Lipcowy”, za trzecim razem kilkunastoosobowa grupa milicjantów otworzyła ogień do robotników, raniąc czterech z nich. 16 grudnia 1981 w trakcie pacyfikacji kopalni Wujek funkcjonariusze ZOMO zastrzelili 9 górników.

pacyfikacja kopalni "Wujek"

W ciągu pierwszego tygodnia trwania stanu wojennego w więzieniach i ośrodkach internowania znalazło się ok. 5 tys. osób, ogółem internowano ok. 10 tys. osób. Byli to głównie przywódcy NSZZ „Solidarność”, doradcy związku i związani z nim intelektualiści oraz działacze opozycji demokratycznej. Powszechną praktyką było zwalnianie tych działaczy z pracy i zmuszanie ich do emigracji z kraju. W 2006 Instytut Pamięci Narodowej oszacował liczbę ofiar śmiertelnych stanu wojennego na 56 osób. Z kolei Nadzwyczajna Komisja Sejmowa do zbadania działalności MSW ustaliła, że na skutek działań funkcjonariuszy MSW od wprowadzenia stanu wojennego do 1989 roku miało miejsce nie mniej niż 91 udokumentowanych przypadków zgonów.

Meldunek o zatrzymaniu – gotowy formularz używany przez funkcjonariuszy Milicji Obywatelskiej w trakcie trwania stanu wojennego.

Zajęcie siedziby Zarzàdu Regionu Środkowo-Wschodniego NSZZ „Solidarność” w Lublinie przy ul. Królewskiej w nocy z 12 na 13 grudnia 1981 r. Zbiory prywatne.

Zasieki na przedmieściach Warszawy, grudzień 1981, zbiory Ośrodka KARTA

Pacyfikacja strajku w Stoczni Gdańskiej im. Lenina 16 grudnia 1981 r., milicja i wojsko pod uszkodzoną bramą nr 2. Zbiory Ośrodka KARTA

Pacyfikacja strajku w kopalni „Manifest Lipcowy” w Jastrzębiu Zdroju 15 grudnia 1981 r. Zbiory Ośrodka KARTA.

Czołg pod pomnikiem Poległych Stoczniowców w Gdańsku, 14 grudnia 1981 r. Zbiory prywatne.