Barok

BAROK

Ramyczas-owe

Lektury:

01

Barocco (port.) – perła o nieregularnym kształcie

02

Title here

Barok w Polsce

Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit.

1-Skąpiec

2-Świętoszek

BAROK

Twórcy barokowi

Architektura, rzeźba i malarstwo

Pojecia

Narodziny epoki

Filozofia

Kartezjusz

WAZNE WYDARZENIA

Pascal

Barok a poprzednie epoki

Autorki

Baruch Spinoza

Hasła baroku

Potop szwedzki

Sobór Trydencki

1618

Leibniz

Motyw Vanitas

Turpizm

Wojna 30 letnia

1655

1545

Najważniejsze wydarzenia

europa koniec XVI -początek XVIII

polska ok 1580-1740

1642

1545

1697

Wojna domowa w anglii

Sobór Trydencki

Rządy Sasów

początek kontrreformacji

1618

1655

wojna trzydziesto-letnia

Potop szwedzki

Filozofia Baroku

W filozofii XVIIw. nastąpilo duże ożywienie. Studiowanie dzieł myślicieli poprzednich epok skutkowało formułowaniem teorii wzajemnie się wykluczajacych i pełnych wewnętrznych antynomii. Metody dociekania prawdy o świecie i człowieku z jednej strony odwoływaly się do rozumu, a z drugiej sięgały do rozważań natury metafizycznej. W dużym stopniu przyczyniły się do tego: kryzys ideałów renesansowych, poczucie nietrwałości świata, rozwijający sie ruch kontrreformacyjny oraz narastajace konflikty religijne. Siedemnastowieczni mysliciele, chcąc objąć całość zagadnien filozoficznych, wykorzystywali różne metody dociekań, często ze sobą sprzecznych.

Filozofia

BaruchSpinoza

Kartezjusz

Leibniz

Pascal

Architektura

Cechuje ją monumentalność, dynamika, bogactwo dekoracji i form ornamentalnych, hieratyzacja elementów kompozycyjnych kumulująca na osi środkowej. Efekty światłocieniowe uzyskiwane przez wygięcie elewacji, przerywanie gzymsów, wnętrza zdobione sztukateriami i malowidłami (często iluzjonistycznymi). Charakterystyczne dla epoki było organiczne łączenie architektury, malarstwa i rzeźby. W architekturze sakralnej najczęściej spotykany typ przestrzenny wywodzący się z rzymskiego kościoła Il Gesú. Różnorodne rozwiązania elewacji i rzutów kościołów (fasady parawanowe, wieże, kopuły na skrzyżowaniu naw, plany podłużne, podłużno-centralne, eliptyczne). Monumentalne założenia klasztorne, zbliżone do pałacowych.

Rzeźba

Barokowe rzeźbiarskie dekoracje architektoniczne (sztukaterie), rzeźby w kamieniu i drewnie (polichromowane), pomniki, nagrobki, posągi i grupy religijne, mitologiczne, alegoryczne (często w ogrodach) cechowała silna dynamika, patos, ruch, teatralność gestu, układy kontrapostowe, ujęcie postaci w zwrotnym momencie akcji, zwłaszcza w tematyce religijnej, dążenie do oddania silnych uczuć i stanów ekstazy. Główni przedstawiciele: G.L. Bernini, A. Algardi (Włochy), P. Puget, Ch.A. Coysevox, F. Girardon (Francja), J.M. Montanés, A. Cano (Hiszpania), J.Ch. Falconi, B. Fontana, A. Schlüter (Polska).

Malarstwo

Na uformowanie się malarstwa barokowego na przełomie XVI i XVII w. wywarło wpływ rzymskie środowisko artystyczne - nurt naturalistyczny, reprezentowany przez Caravaggia (caravaggionizm), i nurt klasycystyczny (wywodząca się z Bolonii rodzina Carraccicch, G. Reni, Domenichino) oraz kolorystyczna szkoła wenecka. Prądy te, przeplatając się z tendencjami mistyczno-symbolicznymi i nurtem sztuki dworskiej (zwłaszcza w krajach katolickich), były głównymi kierunkami malarstwa barokowego. W malarstwie religijnym dominowała tematyka mistyczno-symboliczna i martyrologiczna, w malarstwie świeckim - sceny mitologiczne, alegoryczne, historyczne i portret, a także pejzaż, martwa natura, tematyka rodzajowa (zwłaszcza w Holandii, Flandrii i Hiszpanii). Kompozycja barokowa opierała się na układach diagonalnych i silnych efektach światłocieniowych. W malarstwie ściennym stosowano iluzjonizm (Guercino, P. da Cortona, A. Pozzo).

Pojęcia

Gongoryzm

Poezja dworska

Metafizyka

Poezja metafiz.

Manieryzm

Sarmatyzm

Rokoko

Marinizm

Kontrast

Kontrreformacja

Konceptyzm

Twórcy barokowi

Literatura

Sztuki plastyczne

Sztuki plastyczne

Michelangelo Merisi da Caravaggio- Był jednym z pierwszych realistów w malarstwie. Jego wybuchowy temperament powodował, że często popadał w konflikty z prawem i przebywał wśród ludzi z nizin społecznych. W obrazach o tematyce religijnej nadawał świętym rysy prostych ludzi (jak w reprodukowanym tu Wątpieniu świętego Tomasza), co budziło kontrowersje. Caravaggio jako pierwszy stosował ostry światłocień, uwydatniał indywidualną psychologię modela (np. Narcyz nad źródłem, Wskrzeszenie Łazarza). Śmiałe skróty perspektywiczne, wyrazisty modelunek postaci i dynamiczna kompozycja nadawały jego obrazom silne napięcie dramatyczne. Sztuka Caravaggia wywarła głęboki wpływ na malarstwo europejskie i uformowała nowy, barokowy kanon piękna.

Sztuki plastyczne

Giovanni Lorenzo Bernini- Wywarł wielki wpływ na sztukę baroku, zwłaszcza na architekturę i rzeźbę czyniąc z Rzymu centrum tero stylu. Jego twórczość rzeźbiarską cechują dynamizm, patos, i złożona symbolika (np. fontanna Tyrtona, Ekstaza świętej Teresy). Artysta łączył zmysłowość i religijność, wzruszenie i intelektualizm. W dziedzinie architektury wsławił się porjektem monumentalnej kolumnady na placu świętego Piotra i ukończeniem przebudowy bazyliki watykańskiej. Mistrzowsko operował zasadami perspektywy i złudzenia optycznego , a stosowana przez niego w rzeźbie kompozycja figura serpentinata (spiralna; łac.- wężowy) stała się wręcz symbolem sztuki baroku.

Sztuki plastyczne

DIEGO VELAZQUEZ- To hiszpański malarz związany z dworem w Madrycie, mistrz malarstwa rodzajowego i historycznego. Swobodnie korzystał z dorobku Carvaggia, Rembranta i Tycjana, wyróżniał się rozmachem i monumentalizmem ujęć. Oprócz znakomitej techniki w operowaniu przestrzenią, kompozycją, kolorem i w ukazywaniu psychiki modeli, dzieła Valazqueza cechuje się zamiłowanie do przekazywania sekretnych treści (np, za pomocą motywu zwierciadła). Do dziś za jeden z najbardziej tajemniczych obrazów wszech czasów uważa się jego Las Meninas, tytułowany też jako Panny Dworskie.

Sztuki plastyczne

Andre Le Notre- Był twórcą francuskiego stylu ogrodowego, jego największe dzieło- Ogród w Wersalu- tworzy wraz z pałacem organiczną całość. Założeniem Le Notre było ukazanie władzy człowieka nad przyrodą: zmienił on bieg rzeki, niwelował wzniesienia, komponował zadrzewienia, kwietne kanały, lustra wodne ze sztucznymi wyspami i grupami rzeźb. Ogrody wersalskie stanowiły teatralną opraawę dla dworu króla Ludwika XIV, były miejscem festynów i ceremonii.

Literatura Baroku

Literaturę Baroku na świecie łączą między innymi powtarzające się motywy średniowieczno-romantyczne, m.in. satanizm, fantastyka, mistycyzm, folklor, makabryzm, symbolizm. W całej kulturze zjawiska barokowe były rodzajem reakcji na rozumienie świata po Koperniku, czyli wtedy, kiedy zdano sobie sprawę, że Ziemia nie jest centrum Wszechswiata, ze człowiek bezpośrednio styka sie z nieskonczonością. Mimo że przejście od literatury renesansowej do barokowej nie było tak klarowne jak w innych sztukach, można zauważyć pewne nowe tendencje i zasady pisarstwa.

Literatura

Typowy bohater

Tematyka

Cele i cechy

Typ autora

Hasła

Gatunki

Jan Andrzej Morsztyn

Reprezentant nurtu baroku dworskiego, marinista. Podejmował tematy miłości, szczęścia, cierpienia i śmierci np.„Niestatek I” (kontrast, epitety, porównania). Poeta wyraża niestałość kobiecej urody. „Niestatek II” (wyliczenia, gradacja, anafora). poeta mówi o niestałości uczucia kobiety. „Do trupa”- triumf konceptu. Wiersz ma formę pozornej rozmowy, monologu dramatycznego. Nieszczęśliwie zakochany prowadzi rozmowę z trupem. Zazdrości mu, że nie żyje, bowiem on cierpi i jest nieszczęśliwy, zrozpaczony z powodu miłości. antyteza

Daniel Naborowski

Poeta metafizyczny. Fascynowała go śmierć, nicość, przemijanie, oraz czas. „Marność”(nawiązanie do księgi Koheleta). Człowiek hołduje życiu doczesnemu i wartościom materialnym, które mają charakter przemijający. Poeta pozwala kochać i żartować, śmiać się i weselić, należy to jednak czynić uczciwie i zawsze myśleć o śmierci, która przy pobożności i czystości będzie fraszką. „Krótkość żywota”- Wiersz ten jest próbą odpowiedzi na temat: czym jest życie, jakie jest życie? Życie człowieka jest bardzo krótkie, szybko przemija, a czasu nie można zatrzymać.

Wacław Potocki

Reprezentuje nurt szlachecki baroku. W jego utworach dominuje tematyka patriotyczna i społeczna - moralista i kronikarz. „Nierządem Polska sstoi”- Polska to kraj bezprawia, chaosu polityczneg. Panuje anarchia szlachecka i nierówność wśród obywateli. „Zbytki Polskie”- Utwór przepowiada szybki upadek Ojczyzny, do którego doprowadzi bogate i wystawne życie szlachty i duchowienstwa, którzy niepodległość Ojczyzny traktują podrzędnie. „Wojna Chocimska”- Poemat przedstawiający historię bitwy pod Chocimiem, i utwór podnoszący Polaków na duchu w obliczu zagrożenia. Wiele w nim podniosłych słów o miłości do Ojczyzny, honorze rycerskim.

Molier

Stworzył wyrazisty typ komedii klasycystycznej, wyposażonej w prawdę psychologiczną, obyczajową i społeczną. Klasycyzm jako prąd literacki XVIII w. wyznaczał poezji cele utylitarne, stawiał przed nią zadania dydaktyczno- moralizatorskie, kładł nacisk na wydarzenia społeczne. Twórca utworów "Skąpiec" i "Świętoszek".

Barok a poprzednie epoki

Barok kontynuuje średniowieczną postawę religijności i mistycyzmu, powiela śred­niowieczną hierarchię ­wartoś­ci. Podobny jest do śred­niowiecza w swoim uduchowieniu, umiłowaniu cudowności, tematyce – choćby śmierci i przemijania.Barok nawiązuje też do antyku – np. w powszechnej znajomości mitologii, łaciny (popularne makaronizmy) czy w ideologii francuskiego klasycyzmu . Barok kontynuuje część myśli i postulatów renesansu: poezja „światowych rozkoszy” dotyczy człowieka i ziemskiego bytu, literatura reform istnieje nadal, a niektórzy badacze nazywają filozofię baroku innym humanizmem.– bowiem w rozmyślaniach o kondycji ludzkiej, o sytuacji człowieka wobec kosmosu, wciąż podmiotem jest los ludzkiej jednostki.

Renesans

Barok

• Człowiek w centrum myśli, radość życia – potężny pan natury;
• nauka, wykształcenie, wszechstronność;
• harmonia w filozofii i sztuce;
• mimetyczność sztuki (naśladownictwo);
• humanizm, sława, piękno świata i życia jako motywy literatury;
• szacunek dla wiedzy i talentu;
• rozwój gospodarki, handlu, przemysłu oraz roli pieniądza, bogacenie się ludzi..

• Bóg w centrum, człowiek jako kruszyna w kos­mosie, powrót wiary w jedyną potęgę Boga, zwątpienie w doczesne wartości;
• religijność, metafizyka, mistycyzm;
• wyrażanie uczuć w sztuce;
• dysharmonia, niepokój, niepewność;
• ekspresjonizm sztuki;
• przemijanie, szatan, śmierć, vanitas (marność) – motywy sztuki i filozofii;
• wojny, zarazy, głód, śmierć, zastój – spadek demograficzny.

Motyw vanitas swoje początki ma w Księdze Koheleta. Księga ta zawiera w przeważającej mierze rozważania nad sensem życia ludzkiego. Wnioski nie są pocieszające - okazuje się bowiem, że nic co ziemskie nie jest trwałe ani niezniszczalne.Autor podsumowuje swoje rozważania wskazując, że człowiek powinien żyć w zgodzie z prawem boskim, bo tylko Bóg nie przemija i zna wszystkie ludzkie czyny, które osądzi sprawiedliwie podczas sądu ostatecznego.

Vanitas w literaturze i malarstwie barokowym

Utwory literackie i dzieła plastyczne utrzymane w tym nurcie miały przypominać o przemijalności ziemskiej egzystencji człowieka i wszelkich dóbr, jakie jej towarzyszą – młodości, urodzie, sławie, potędze, czy bogactwie. Używano w tym celu licznych symboli, przede wszystkim zaś najplastyczniej przypominającej o cielesnym rozkładzie ludzkiej czaszki, więdnących roślin, czy zegarów, które nieubłaganie odmierzały czas ziemskiej kariery człowieka. Wiązało się to z panującą na świecie sytuacją - rozwój kontrreformacji, liczne wojny i zarazy, skłaniały twórców barokowych do pochylenia się nad tajemnicą przemijalności ludzkiego życia i nad śmiertelnością. Artyści tej doby próbowali doszukiwać się w śmierci mistycznego piękna, stąd też dzieła plastyczne łączyły częstokroć motywy kojarzone z przemijaniem z efemeryczną urodą rozmaitych zjawisk świata doczesnego. Motyw wanitatywny jest także często umieszczany w literaturze epoki baroku. Tam przyjmuje on formę ukazania ludzkiego życia jako ciągłej walki. Cierpienie i samotność ukazywane są jako nieodłączny element ludzkiej egzystencji.

Przykłady motywu vanitas są szczególnie widoczne w literaturze barokowej. Jako najbardziej znany przykład wykorzystania motywu vanitas można uznać dramat Szekspira "Hamlet", gdzie ma miejsce słynny monolog do czaszki. Ponadto główny bohater zmaga się z pytaniami o sens istnienia, walki o władzę i zaszczyty. W polskiej literaturze barokowej również mamy doskonałe przykłady zastosowania motywu vanitas. Należeć będą do nich utwory:

• Daniela Naborowskiego
• Mikołaja Sępa Szarzyńskiego
• księdza Józefa Baki

Vanitas - Przykłady

"O nietrwałej miłości rzeczy świata tego"- Mikołaj Sęp Szarzyński miłość do ziemskich wartości nie napełni serca otuchą ani męstwem, wartości ziemskie nie dają człowiekowi oparcia. Tytuł sonetu odsyła nas do toposu vanitas, czyli marności świata doczesnego. To bardzo popularny topos w baroku i w średniowieczu. Pogarda dla złudnych wartości ziemskich (które są jednak bardzo kuszące; trzeba hartu ducha, by się im oprzeć) to temat sonetów I i V. Jest to utarty motyw literacki contemptus mundi (pogarda dla świata doczesnego). "Epitafium Rzymowi" - Mikołaj Sęp Szarzyński W utworze „Epitafium Rzymowi” Mikołaj Sęp-Szarzyński nawiązuje do starożytnej tradycji poświęcania poezji zmarłym osobom, aby uczcić ich pamięć. Zaskakującym zabiegiem jest skierowanie wiersza do miasta, a nie człowieka. Tytuł utworu wskazuje zarówno jego adresata, jak i gatunek, którym posłużył się poeta. "O żywocie ludzkim"- Jan Kochanowski Cytat " nie masz na świecie żadnej pewnej rzeczy" nawiązuje do Księgi Koheleta "Vanitas Vanitatum et omnia Vanitas" "O dobrej sławie"- Jan Kochanowski Poeta w utworze ze wzgardą traktuje doczesne rzeczy. Bóg wyróżnił człowieka, uczynił go doskonalszym od zwierząt dlatego ma wobec niego większe wymagania. Utwór może być nawiązaniem do postaci św. Aleksego i ascetyzmu, który mówi o dobrowolnym wyrzeczeniu się dóbr doczesnych aby osiągnąć świętość i czystość.

Vanitas w sztuce

Harmen Steenwijck Klepsydra, flet, otwarta książka, świeca i brzoskwinie na drewnianej półce

Sophii Schorr-Konce

Caravaggio, Święty Hieronim (1607)

Adriaen van Utrecht, Martwa natura z bukietem i czaszką (ok. 1642)i

Rozpłatany wół – dwie wersje olejnych obrazów Rembrandta. Obraz jest sygnowany datą "Rembrandt F:. 1655"i

Sophii Schorr-Konce

2025

Rozpłatany wół – dwie wersje olejnych obrazów Rembrandta. Obraz jest sygnowany datą "Rembrandt F:. 1655"

Turpizm

1910 Egon Schiele Autoportret z ręką nad głową

Fot. ibelieveinadv.com

Caravaggia w 1607 roku przedstawia brutalną scenę z Księgi Judyty

2015

2025

Lekcja anatomii doktora Tulpa 1632 Rembrandta

1890 - Era wiktoriańska i ich obsesja śmierci

Andrzej Dybowski - Layers of Fear 2016

Skąpiec - przypomnienie

Eliza i Walery rozmawiają o możliwościach uwolnienia się spod władzy Harpagona. Mężczyzna planuje zdobyć zaufanie ojca i w ten sposób doprowadzić do ślubu z ukochaną. Kleant, brat Elizy, mówi o swojej miłości do Marianny. Harpagon wyrzuca służącego Strzałkę w obawie, że go okradł. Oświadcza Elizie, że planuje wydać ją za bogatego wdowca Anzelma, a sam chce się ożenić z Marianną. Wybucha kłótnia, którą łagodzi Walery, zyskując przychylność Harpagona. Kleant i Strzałka rozmawiają o lichwie Harpagona. Do domu przybywa Frozyna, która jednak nie dostaje zapłaty za swe usługi. Harpagon przyjmuje w domu narzeczoną Mariannę bardzo skromnym posiłkiem. Kleant wręcza dziewczynie pierścień ojca. Młodzi są jednak zrozpaczeni i zwierzają się Frozynie. Nieoczekiwanie przybywa Strzałka, który oświadcza Kleantowi, że ukradł Harpagonowi szkatułkę. Skąpiec w tym czasie szaleje i rozpacza po stracie. Rozpoczyna się śledztwo w sprawie skradzionych pieniędzy. Na scenę wkracza Anzelm, który opowiada Waleremu o wypadku na morzu i zaginięciu rodziny d'Alburci. Okazuje się, że Walery i Marianna to dzieci Anzelma, który okazał się zaginionym Tomaszem. Kleant szantażuje ojca i wymusza zgodę na ślub z Marianną. Anzelm zgadza się sfinansować dwa wesela.

Skąpiec - czas i miejsce akcji

Miejsce akcji zasygnalizował sam autor w niezwykle skąpych didaskaliach do utworu: "Rzecz dzieje się w Paryżu w domu Harpagona". Poza tym ani jedna wzmianka w całej komedii nie służy sprecyzowaniu, gdzie toczy się akcja. Czas akcji nie jest określony.

Skąpiec - postaci

Harpagon- ojciec Kleanta i Elizy, jego imię oznacza "człowieka drapieżnego", bardziej zależało mu na pieniądzach niż na dzieciach, nieufny i podejrzliwy wobec każdego, skąpy, człowiek pozbawiony wszelkich uczuć z wyjątkiem posiadania pieniędzy. Nie dba o dobro dzieci, jest gotów unieszczęśliwić je w imię dobra "własnej kieszeni". Zalotnik Marianny, nie chciał wyłożyć pieniędzy na wesele swoich dzieci, nie płacił służbie; córkę chciał wydać bez posagu. Kleant- nienawidził ojca, był jego konkurentem o rękę Marianny, nie troszczy się o los siostry (oboje cierpią z powodu skąpstwa ojca i próbują radzić sobie na własną rękę), utrzymuje się z hazardu, w razie potrzeby pożycza pieniądze na wysoki procent i na tym się wzbogaca.

Skąpiec - postaci

Eliza-córka skąpca, kocha Walerego, pozbawiona złudzeń, co do prawdziwej natury swojego ojca i swojej przyszłości; wie, jeśli sama nie zatroszczy się o swój los, ojciec będzie gotów ją oddać za żonę pierwszemu, który zechce ją bez posagu; wrażliwa poczciwa, dobra, pomocna, naiwna, pozbawiona opieki swojego ojca narażona jest na niebezpieczeństwo w świecie, jakim jest pieniądz. Walery- syn Anzelma, brat Marianny, zalotnik Elizy, prawa ręka Harpagona, nieznajomy przybysz schlebia pracodawcy, podlizuje się mu w nadziei uzyskania zgody na małżeństwo, nie znał swego pochodzenia. Marianna- córka Anzelma, zakochana w Kleancie (zaimponował jej), skorzystała z usług Frozyny; Kleant często pojawiał się w jej domu (pobliżu) i nie przeszkodziło to jej z korzystania usług Frozyny; Molier nie pozbawia jej negatywnych rysów charakteru; kieruje nią chęć posiadania majątku, nawet za cenę miłości.

Skąpiec - postaci

Rozyna- swatka, przebiegła, sprytna, energiczna. Przedsiębiorcza, materialistka, fałszywa, bezwzględna, nie moralna, potrafi bez wahania popchną młodą, piękną dziewczynę w ręce starego, skąpego, pozbawionego wszystkich uczuć człowieka. Anzelm - postać epizodyczna, Bogoty ojciec Walerego i Marianny, szczędzący pieniędzy na swoje dzieci.

Świętoszek - przypomnienie

Tartuffe swą pokorną z pozoru postawą szybko zdobywa sympatię i zaufanie Orgona. Ma wpływ na każdą jego decyzję. Domownicy krytycznie odnoszą się do postępowania Świętoszka, dostrzegają jego obłudę i hipokryzję, jedynie pan domu i pani Pernelle są nim zachwyceni. Orgon łamie obietnicę daną swej córce Mariannie, która miała wyjść za mąż za Walerego, i postanawia wydać ją za Tartuffe'a. Dziewczyna jest zrozpaczona, nie buntuje się przeciw ojcu, szuka pomocy u Doryny. Walery dostrzega bierną postawę ukochanej, Marianna tłumaczy to posłuszeństwem ojcu. Przeciw biernej postawie Orgona wobec Świętoszka buntuje się Damis. Widzi Świętoszka zalecającego się do Elmiry, żony Orgona, która próbuje nakłonić go do rezygnacji z małżeństwa z Marianną. Damis donosi o prawdziwym obliczu Tartuffe'a ojcu. Orgon, uprzedzony przez Świętoszka o domniemanym spisku Damisa, nie wierzy synowi, wyrzuca go z domu, a cały majątek przepisuje Świętoszkowi. Zaślepiony Orgon nie zważa przestrogi Kleanta, brata Elmiry, ani na błagania proszącej o litość Marianny. Wreszcie Elmira postanawia narazić się na zaloty Tartuffe'a, by przekonać męża o jego intencjach. Orgon kryje się pod stołem. Świętoszek w sprowokowanej przez Elmirę rozmowie odsłania swoje prawdziwe oblicze. Orgon jest oburzony, postanawia wyrzucić Świętoszka z domu. Tartuffe ostrzega jednak, że dom nie jest już własnością Orgona. Orgon jest zrozpaczony, tym bardziej, że powierzył Świętoszkowi dokumenty obciążające go przed królem. Przybywa pan Zgoda, który nakazuje rodzinie Orgona opuścić dom. Na szczęście pojawia się oficer gwardii, który aresztuje Świętoszka na rozkaz sprawiedliwego księcia.

Świętoszek - czas i miejsce akcji

„Rzecz dzieje się w Paryżu, w domu Orgona”. Zgodnie z konwencją klasyczną w komedii zachowane zostały jedność miejsca, czasu i akcji. Świętoszek powstał jako sztuka współczesna, a więc akcja toczy się w XVII w. około 1664 r. (data powstania utworu).

Świętoszek - postaci

Pani Pernelle - matka Orgona, jako osoba najstarsza w rodzinie cieszy się szacunkiem i miłością. Niestety i ona ulega niszczącemu wpływowi Tar tuffe’a. Budzi się w niej dewocja, używa swego autorytetu w złych celach - poprawia, poucza, gani, tymczasem ona sama potrzebuje kogoś, kto pomógłby jej właściwie ocenić obłudnika, jakim jest Świętoszek. Pod wpływem Tartuffe’a staje się fanatyczna, zaślepiona, bezkrytyczna. Orgon - mąż Elmiry, przeciętny, francuski mieszczanin, do chwili pojawienia się w jego domu Świętoszka jest szczęśliwym ojcem rodziny, kochającym mężem, mądrym i uczciwym człowiekiem, który dba o dobro swoich bliskich. Wystarczy jedna osoba, aby życie i światopogląd Orgona uległy drastycznej zmianie. Okazuje się być ufnym, naiwnym i zbyt łatwowiernym człowiekiem, który potrafi zaryzykować szczęściem własnej rodziny, jeśli tylko umiejętnie się nim pokieruje. Tartuffe ma na Orgona nieograniczony wpływ. Dochodzi do tego, że Orgon traktuje Świętoszka jak osobę najważniejszą w życiu, bliższą niż żona i dzieci. Daje się zaślepić; dawniej był człowiekiem pobożnym, teraz staje się dewotem.

Świętoszek - postaci

Elmira - wzorowa żona, piękna, zadbana, pełna wdzięku kobieta, która docenia wartość własnego małżeństwa i nie daje się uwieść obłudnemu Świętoszkowi. W przeciwieństwie do męża natychmiast właściwie ocenia charakter Tartuffe’a i konsekwentnie dąży do zdemaskowania jego niecnych zamiarów. Jest odważna, sprytna, przebiegła. Ma honor, kieruje się czystymi zasadami moralnymi, dlatego tak razi ją sztuczne, udane zachowanie Tartuffe’a. Troszczy się o los dzieci, widząc, że mąż chce doprowadzić do nieszczęścia. Odważnie rozmawia ze Świętoszkiem o jego zamiarach ożenku z Marianną. W końcu nie waha się przed uczestnictwem w podstępie, aby Orgon wreszcie poznał prawdziwe oblicze Tartuffe’a. Damis - syn Orgona, kocha i szanuje ojca, ale widzi jego zaślepienie i otwarcie się buntuje przeciwko wszechwładzy Świętoszka w domu. Efektem jest wydziedziczenie przez ojca, co w ówczesnych czasach równało się pozostawieniu syna bez środków do życia. To właśnie Damis odkrywa zamiary Tartuffe’a wobec Elmiry (przypadkowo słyszy ich rozmowę) i natychmiast podejmuje decyzję o zemście. Niestety ojciec odtrąca go i gdyby nie szczęśliwy zbieg okoliczności (aresztowanie oszusta), los Damisa mógłby być bardzo smutny.

Świętoszek - postaci

Marianna - córka Orgona, zakochana w Walerym, jak każda młoda dziewczyna głęboko przeżywa pierwszą miłość, dlatego decyzja ojca o jej związku z Tartuffe’em jest dla niej niezrozumiała i bolesna. Córka traci za ufanie i szacunek do ojca. Spostrzega, że nie jest już dla niego ważna, liczy się przede wszystkim jej przyszły mąż - Świętoszek. Dlatego Marianna nie ma żadnych oporów przed otwartą walką z Tartuffe’em, którego nienawidzi. Doryna - pokojówka Elmiry, wzór służącej - przywiązana do Elmiry i Orgona, wierna, uczciwa, dba o dobro całej rodziny. Przez cały czas zachowuje przytomność umysłu, przejrzała Tartuffe’a, otwarcie z niego drwi (co jest powodem gniewu Orgona i jego matki), potrafi zdemaskować jego obłudę i szydzić z jego udawanej pobożności. Jej zdanie wyraźnie liczy się w domu Orgona. Doryna nie jest już młodą dziewczyną. Dojrzałość i doświadczenie pozwalają jej otwarcie rozmawiać z Orgonem na temat Świętoszka, mówi wprost i ma większą siłę przekonywania niż Elmira. Za wszelką cenę stara się odwieść Orgona od planów małżeństwa Marianny z Tartuffe’em. Doryna ma tupet i nie waha się przed dosadnym wyrażaniem swych myśli. Pociesza Mariannę, stara się opiekować wszystkimi domownikami, jest osobą mądrą, szlachetną.

Świętoszek - postaci

Tartuffe, czyli Świętoszek - pojawia się dopiero w III akcie komedii, mimo to z rozmów kolejnych członków rodziny Orgona orientujemy się w skutkach jego obłudnych działań. Cała rodzina jest skłócona - Orgon i jego matka (pani Pernelle) z łatwością dają sobą kierować Świętoszkowi, który ma na nich nieograniczony wpływ. Pani Pernelle poucza nie tylko wnuki, ale także synową (Elmirę), z góry zakładając ich negatywne zachowanie. Orgon już postanowił wydać córkę (Mariannę) za Świętoszka i w ten sposób wprowadzić go do rodziny. Elmira, Marianna i Damis są w bardzo trudnej sytuacji. Do tej pory stanowili szczęśliwą, kochającą się rodzinę, teraz, choć wciąż żywią do Orgona ogromny szacunek, nie zgadzają się z jego wolą. Właśnie do tego doprowadził Tartuffe. Jest to mężczyzna w średnim wieku, pozbawiony uroku osobistego, o prawdopodobnie mało atrakcyjnym wyglądzie (w sc. 2. aktu III. dobitnie wyraża się o nim Doryna), ale za to obdarzony niebywałą umiejętnością przekonywania i niepospolitą bezczelnością. Jego błyskotliwa elokwencja i tupet są w stanie oczarować niejednego naiwnego słuchacza. Jest bezwzględny, uparty, bezkrytyczny, a podstawową jego cechą jest obłuda. W imię fałszywie pojętych chrześcijańskich zasad Tartuffe niemal rozbija rodzinę i doprowadza Orgona do nędzy.

Świętoszek - postaci

Walery - zalotnik Marianny. Kleant - szwagier Orgona. Donna - pokojówka Marianny. Pan Zgoda - woźny. Oficer Gwardii. Flipota - służąca pani Pernelle.

Stanisław Grochowiak Lekcja anatomii (Rembrandta)Panowie człowiek tenOzdobny barwą rzeczyDostojny niby owoc odjęty delikatnieUprzejmiePoda wamŚwiecenie swego wnętrzaWięc wpierw odrzućmy toCo napęczniało na nimNiech pan z prawicyZechceŁagodnie zsupłać maskęTa maska jest jedwabnaPanowie spojrząŚmielejZa miesiąc dwa lub rokStwardniałaby na kamieńKto z panów ją obmyjeNajlepiej płukać octemA pocałunki zdjąćLigninąJałowionąPanowie Siatka krzywdObleka nawet stopyPanowie spojrząŚmielejGrubości pajęczynyOProszę ją nawijać bez trwogi Nie zerwiemyOdważniePan z prawicyNiech cofa się stopniowoTen zabieg znany panomZapewne z prac domowychPrzy wełny nawijaniuPanowieNic ponadtoI pora już spóźnionaZapada zmierzchJest szaroZa chwilę śnieg upadnie

+ interpretacja

+ interpretacja

Lekcja anatomii doktora TulpaObraz: Rembrandt

+ niezła sztuka

+ info

+ tekst

+ interpretacja

"Wolę brzydotęJest bliżej krwiobiegu"

Stanisław Grochowiak "Czyści" - tekst

TURPIZM (łac. turpis – brzydki) – nurt w estetyce polegający na włączaniu do sztukimotywów brzydoty, brudu, kalectwa, rozkładu. Tworzący go poeci twierdzili, że aby poezja mówiła całą prawdę o istnieniu, musi być otwarta także na tematy antyestetyczne: grozę i makabrę. Od czasów baroku po współczesność artyści podejmują tematykę turpistyczną nie tylko po to, by zaszokować, lecz także aby poszerzyć kanon piękna, odkryć jego nieklasyczny model. Wprowadzanie elementów brzydoty służy także w literaturze prezentacji nieupiększonego obrazu człowieka i jego egzystencji. Należy zauważyć, iż zgodnie z definicją nurtu celem turpistów jest wywołanie szoku estetycznego, a dzieła barokowych twórców eksponują brzydotę, by zilustrować np. myśl filozoficzną. Celem szoku wywoływanego przez zwolenników turpizmu było sięgnięcie po naprawdę przemawiające środku wyrazu, by oddać adekwatnie lęki ludzkości. Przedstawicielem polskiego turpizmu był Stanisław Grochowiak.

+ zadanie

DZIĘKUJEMY

Ola Skrzyńska i Wiktoria Kurant