Powstanie Chmielnickiego

Powstanie chmielnickiego

PREZENTACJA

START

Z dzisiejszej lekcji dowiesz się....

• kim byli Kozacy i jakie ziemie zamieszkiwali;
• dlaczego doszło do wybuchu powstania kozackiego;
• jakie były skutki powstania Chmielnickiego

Rzeczpospolita Obojga Narodów narodziła się w wyniku unii lubelskiej z 1569 roku. Dzięki niej w Europie Środkowo-Wschodniej powstało potężne państwo, znacznie większe od dzisiejszej Polski. Południowo-wschodnie krańce tego kraju nazywane były Ukrainą. Niektórzy mówili na nie Dzikie Pola. Znajdowały się w miejscu, które na mapie obok zaznaczone jest czerwonym kołem.

Klik

Dzikie Pola były bardzo niebezpieczne. Słabo chronione, narażone na najazdy tatarskie, nie były dogodnym miejscem na zakładanie nowych miast i osad. Ludzie na ogół bali się tam mieszkać. Czasem jednak znajdowali się tacy, którzy chętnie tam przybywali. Takich ludzi nazywano Kozakami.

Kim byli Kozacy?

Byli to najczęściej uciekinierzy z terenów Korony lub Litwy, którzy dokonali jakiś przestępstw lub nie chcieli ciężko pracować dla swoich panów. Kozacy na Dzikich Polach zbudowali swoją stolicę, którą nazywali Siczą.

O odwadze Kozaków bardzo szybko dowiedzieli się polscy królowie. Już na dworze Zygmunta II Augusta zastanawiano się, jak można wykorzystać ich siłę i waleczność.

Polscy królowie chcieli utworzyć z Kozaków specjalne oddziały wojskowe. Kozacy zapisywani byli do tak zwanego rejestru, czyli spisu Kozaków, których polski król wykorzystywał jako żołnierzy. Będąc w rejestrze Kozacy mogli liczyć na wynagrodzenie (żołd), a nawet na nobilitację, czyli nadanie szlachectwa.

Wojska kozackie

Osełedec

Buława

Szabla

Przyczyny wybuchu powstania

W czasie pokoju rejestr zmniejszano. Każdy, kto znalazł się poza rejestrem traktowany był jak chłop i uciekinier. Kozacy zaczynali się więc buntować, domagając utrzymania lub zwiększania rejestru. Kozacy wchodzili też w spory z ukraińskimi możnowładcami. Wdzieli oni w Kozakach głównie opryszków, których należy przymusić do pracy. Ponadto Kozacy byli zmuszani do porzucenia prawosławia na rzecz wyznania grekokatolickiego. Zarówno zmniejszanie rejestru, jak i konflikty Kozaków z ukraińskimi możnowładcami powodowały, że czasem oddziały kozackie wzniecały bunt. Powstań kozackich było kilka.

Powstanie Chmielnickiego rozpoczęło się w 1648 roku. Chmielnicki, aby bunt mógł się udać, poprosił o pomoc Tatarów, którzy mieli stanowić trzon jazdy. Przeciw Kozakom wystąpiła polska armia na czele z hetmanem wielkim koronnym Mikołajem Potockim. Polacy ponieśli jednak klęskę w dwóch bitwach: Nad Żółtymi Wodami i pod Korsuniem.

Fragment filmu "Ogniem i mieczem"

Dalsze postępy wojsk Chmielnickiego zatrzymała zwycięska dla Polaków obrona twierdzy w Zbarażu. Polakom za cene okupu udało się również skłomić chana krymskiego do wycofania Tatarów z wojny. Chmielnicki pozbawiony sojuszników był zmuszony zawrzeć rozejm z Rzeczpospolitą. Ugodę podpisano w 1649 r. w Zborowie. Na mocy tego porozumienia:

• Chmielnicki otrzymał tytuł hetmana
• otrzymał władzę w trzech województwach
• zwiększono licznę Kozaków rejestrowych.

Niezadowolenie obu stron z ugody w Zborowie doprowadziło do kolejnego konfliktu między Rzeczpospolitą a Kozakami. W 1651 r. doszło do roztrzygającej bitwy pod Beresteczkiem. Bohdan Chmielnicki został zmuszony do podpisania niekorzystnej ugody, która zmiejszyła liczbę Kozaków rejestrowych.

W 1654 r. Chmielnicki zawarł układ z Rosjanami w Perejasławiu na mocy którego przyłączono Ukrainę do Rosji. Skutkiem tego porozumienia było rosyjski najad na wschodnie ziemie Rzeczpospolitej. Zapoczątkowało to wojnę między Rosją i Kozakami a Rzeczpospolitą Obojga Narodów.

• Moskwa zajeła i splądrowała Litwę;
• doszczętnie zniszczono Białorusię;
• ludność białoruską masowo wysiedlono do Rosji

Walki z przerwami trwały do 1667 r. Zakończył je rozejm w Andruszowie zakończony pokojem w 1686 r, na mocy którego:

• Ukraina została podzielona między Rzeczpospolitą a Rosją, której przypadł Kijów.
• Kozaków pozbawiono przywilejów;
• wyzyskiwano ludnośc ukraińską

NOTATKA

1648 r. - wybuch powstania kozackiego na Ukrainie 1651 r. - bitwa pod Beresteczkiem 1654 r. - wybuch wojny polsko- rosyjskiej 1667 r. - rozejm w Andruszowie

Kozacy- w dawnej Rzeczpospolitej grupa ludności róznej narodowości, głównie Rusini, zamieszkujący południowo- wschodnie krańce Rzeczpospolitej

Praca domowa

Podaj dwie przyczyny wybuchu powstania kozackiego. 1. ............................................................................................. 2. .............................................................................................