Fonetyka w pigułce

Fonetyka w pigułce

NaCoBeZu

• Głoska, litera, sylaba
• Funkcje litery i
• Jak powstają głoski?
• Rodzaje głosek
• Zjawiska fonetyczne
• Jak przenosić wyrazy?
• Akcent w języku polskim

Co to jest fonetyka?

Fonetyka • to dział gramatyki, który zajmuje się dźwiękami mowy i zjawiskami artykulacyjnymi (wymawianie głosek)

Głoska, litera, sylaba

Sylaba (zgłoska)

Litera

Głoska

• Głoska to pojedynczy dźwięk mowy.

• Litera to graficzny zapis głoski.

•To grupa głosek, której ośrodkiem jest samogłoska.

np. szyba - sz-y-b-a 4 głoski

np. szyba - s-z-y-b-a 5 liter

np. tornister = tor – ni – ster wakacje = wa – ka – cje

Funkcje litery „i”

jako zmiękczenie spółgłoski • jesień [jes’eń] • ciocia [c’oc’a] jako samogłoska i zmiękczenie spółgłoski • kino [k’ino] • fizyka [f’izyka] jako samogłoska • irytacja [irytacja] opcjonalnie-jako zmiękczenie spółgłoski i spółgłoska „j” • miasto [m’jasto] • piasek [p’jasek]

Jak powstają głoski?

Rodzaje głosek

głoski

spółgłoski

samogłoski

a, ą, e, ę, i, o, u (ó), y

np. b, g, f, ż

samogłoski

nosowe

ustne

a, e, i, o, u (ó), y

ą, ę

spółgłoski

Ze względu na udział wiązadeł głosowych:- głoski dźwięczne, np. b, b', d, d', ż, dz, w - głoski bezdźwięczne, np. p, p', t, t', sz, c, f Ze względu na ruch podniebienia miękkiego zakończonego języczkiem: - głoski nosowe: m, n, m', ń -głoski ustne: pozostałe spólgłoski Ze względu na ruch środka języka: - głoski miękkie, np. ć,ś,ź,dź - głoski twarde, np. c, s, z, w, dz

ZJAWISKA FONETYCZNE

UPODOBNIENIA UBEZDŹWIĘCZNIENIA UPROSZCZENIA W WYGŁOSIE GRUPY SPÓŁGŁOSKOWEJ

Upodobnienia pod względem dźwięcznościwewnątrzwyrazowe

UBEZDŹWIĘCZNIENIA spółgłoska dźwięczna jest wymawiana jak bezdźwięczna ze względu na sąsiedztwo spółgłoski bezdźwięcznej wsteczne postępowe druga ubezdźwięcznia pierwsza ubezdźwięcznia pierwszą drugą powstawać ćwiczyć {powstawać} {ćficzyć}

UDŹWIĘCZNIENIAspółgłoska bezdźwięczna jest wymawiana jak dźwięczna ze względu na sąsiedztwo spółgłoski dźwięcznej wsteczne druga udźwięcznia pierwszą liczba [lidżba}

UBEZDŹWIĘCZNIENIA W WYGŁOSIE

Jeżeli na końcu wyrazu zapisujemy literę oznaczającą głoskę dźwięczną mającą swój odpowiednik bezdźwięczny, wymawiamy w tym miejscu głoskę bezdźwięczną. piszemy : mówimysąsiad : [sąsiat]spowiedź : [spowieć] wpływ : [wpłyf]

UPROSZCZENIE GRUPY SPÓŁGŁOSKOWEJ

-opuszczenie niektórych spółgłosek przy wymawianiu wyrazu lub zastąpienie inną. Takie uproszczenia zdarzają się w mowie potocznej wskutek tempa i mniejszej staranności mówienia; piszemy : mówimy jabłko : [japko] błk -> pk królewski : [króleski] wsk -> sk pięćdziesiąt : [piędziesiąt] ćdź -> dź sześćset : [szejset] śćs -> js

JAK PRZENOSIĆ WYRAZY?

 Przy przenoszeniu wyrazu do następnej linijki dzielimy go zgodnie z podziałem na sylaby: CIE-KA-WOŚĆ PO-ŻY-WIE-NIE NI-ZI-NA O-PI-SAĆ  Grupy spółgłoskowe można dzielić na kilka sposobów: PRA-WDA PRAW-DA GA-RNKI GAR-NKI GARN-KI  Zawsze należy: - rozdzielać dwie jednakowe litery oznaczające spółgłoski: IN-NY DZIEN-NIK WIL-LA MIĘK-KA - oddzielać od reszty wyrazu przedrostek zawierający samogłoskę: O- CHRZCIĆ PO-DRZEĆ POD-OFICER NAJ-DŁUŻSZY  Nie rozdzielamy głosek zapisanych dwiema literami (np. sz, cz, rz, ch) ani połączeń au, eu, w których litera u oznacza głoskę ł KOSZ-TY PO-RZECZ-KI MACH-NĄŁ AU-TO EU-FE-MIZM ale NA-U-KA  Wyrazów jednosylabowych nie dzielimy! Np. szmer, dzień, wziąć

AKCENT W JĘZYKU POLSKIM

Akcentem wyrazowym nazywamy wyróżnienie jednej z sylab wyrazu przez silniejsze jej wymówienie. W wyrazach wielosylabowych najczęściej akcentuje się druga sylabę od końca.

Czwarta sylaba od końca - 1. i 2. os. l. mn. czasowników w trybie przypuszczającym np. biegalibyśmy, dzwoniłybyście

Ostania sylaba - w wyrazach zapożyczonych z języka obcego (najczęściej francuskiego) np. atelier, jury - skrótowce np. PKP [pe-ka-pe] - jednosylabowce np. mistrz - gdy wyraz jednowyrazowy zostaje połączony z arcy-, eks-, wice-, super-,kontr-, ekstra-, anty-, np. arcymistrz, eksmąż, wiceszef, supergracz, - w wykrzyknikach np. aha!, ojej!

Trzecia sylaba od końca - -1. i 2. os. l. mn. czasowników w czasie przeszłym np. mówiliśmy, pojechaliście - 1., 2. i 3. os. l. poj. i w 3. os. l.mn czasowników w trybie przypuszczającym np. malowałaby - liczebniki złożone zakończone na: -sta, -set np. czterysta, osiemset -wyrazy obcego pochodzenia zakończone na: -yka, -ika np. matematyka, republika

Druga sylaba od końca - najczęstszy sposób akcentowania np. wersalka, poszukiwany

Dziękuję za uwagę!