KSIĄŻKI ZAKAZANE

Historia cenzury w Polsce

PALENIE KSIĄŻEK

ZAKAZANE LEKTURY

Niebezpieczne, niewygodne, nieprawomyślne

Zakazane bestsellery PrL

KSIĄŻKI ZAKAZANE

Tydzień Zakazanych Książek (Banned Books Week)- od 1982 wydarzenie organizuje American Library Association i jest ono ściśle związane z pierwszą poprawką do amerykańskiej Konstytucji, która mówi o wolności słowa.

Archipelag GUŁag - Aleksandr SołżenicynPowieść stała się dla autora przyczyną aresztowania, pozbawienia obywatelstwa radzieckiego i skazania na wygnanie. Zakazano jej w ZSRR z powodów politycznych (do 1980 roku).

"Nieograniczona władza w rękach ograniczonych ludzi zawsze prowadzi do wybuchów okrucieństw"

"Jeżeli ktoś umarł, to jeszcze nie powód, żeby go przestać lubić, zwłaszcza jeżeli to był ktoś tysiąc razy sympatyczniejszy niż inne znajome osoby, które żyją."

Buszujący w zbożu - Jerome David SalingerKsiążka wzbudza kontrowersje z powodu zastosowania wulgarnego języka, motywów seksualnych oraz rzekomej dewaluacji wartości rodziny, promocji alkoholu, papierosów i rozwiązłości. W latach 1961-1982 książka była zakazana w szkołach i amerykańskich bibliotekach.

"Mam tak wiele, a uczucie do niej pochłania wszystko; mam tak wiele, a bez niej wszystko staje się niczym. ... "

Cierpienia młodego Wertera - Johan Wolfgang GoethePowieść wywierała silny wpływ na czytelników, którego efekty stały się wręcz zjawiskiem społecznym: ubierali się oni jak główny bohater, znacznie wzrosła liczba samobójstw (z egzemplarzem książki w kieszeni). Publikacja została zakazana przez kościół, z powodów religijnych i społecznych. Zdaniem duchownych nakłaniała ona do samobójstwa. W 2007 roku ta klasyczna pozycja znalazła się na tzw. indeksie Giertycha.

Czerwony kapturek - bracia GrimmKsiążki zakazano w szkołach w Kalifornii przez... butelkę wina znajdującą się w koszyku, który Czerwony Kapturek niósł dla babci. Naprawdę, niektórym niewiele trzeba.

"Była sobie raz mała śliczna dziewczynka! Każdy, kto na nią spojrzał, pokochać ją musiał zaraz. Była ulubienicą babuni swej, która rada by jej była dać wszystko, co tylko jest na świecie."

"Jeśli żart ma ukąsić – to nie jak pies, ale jak jagnię kąsać powinno, w przeciwnym bowiem razie nie żart to będzie, ale grubiaństwo"

Dekameron - Giovanni BoccaccioZnalazła się na rzymskim indeksie w 1559 roku, zakaz potwierdzono 5 lat później. W USA utwór ten pozostawał zakazany przez dziesięciolecia na podstawie dokumentu „Federal Anti-Obscenity Act” (1873). W 1954 roku trafił na czarną listę National Organization of Decent Literature za obsceniczność, wulgarność, lubieżność i brak przyzwoitości.

"Kochali się nie dlatego, że to było nieuniknione, nie był to "pożar zmysłów", jak się to fałszywie określa. Kochali się dlatego, że tak chciało wszystko dokoła: ziemia pod ich nogami, niebo nad głowami, obłoki i drzewa."

Doktor Żywago - Borys PasternakZakazana w Rosji do 1988 roku za antywojenny, kontrrewolucyjny wydźwięk i krytykę stalinizmu. Kiedy w roku 1958 Pasternakowi przyznano Literacką Nagrodę Nobla, zmuszono go do odmowy jej przyjęcia.

"Zwierzęta w ogrodzie patrzyły to na świnię, to na człowieka, potem znów na świnię i na człowieka, ale nikt już nie mógł się połapać, kto jest kim."

Folwark zwierzęcy - George OrwellDo końca lat 80’ XX wieku książka była zakazana przez polską cenzurę, ponieważ przedstawiała ustrój totalitarny, nawiązując do rosyjskich władz. Pierwsze oficjalne polskie wydanie ukazało się dopiero w roku 1988, mimo to jednak od końca lat 70’ powieść cieszyła się dużym zainteresowaniem i krążyła w drugim obiegu. W Kenii zakazano jej w 1991 roku, ponieważ krytykowała skorumpowanych przywódców, natomiast w 2002 roku w szkołach w Zjednoczonych Emiratach Arabskich - z powodu... bohaterów w postaci mówiących świń. Uznano, że taki obraz godzi w wartości religii islamskiej.

"Cel uświęca środki".

Książę - Nicholo MachiavelliKsiążka znalazła się na indeksie tytułów „absolutnie zakazanych” przez Kościół Rzymskokatolicki. Katolicy nie mogli czytać, ani nawet posiadać tego dzieła. Protestanci oskarżali autora o wydarzenia nocy świętego Bartłomieja, był on wg nich bezpośrednio odpowiedzialny za śmierć 50 tys. hugenotów. Na niekorzyść książki działał w latach późniejszych fakt, że stanowiła ona dla Benito Mussoliniego argument popierający istnienie władzy dyktatorskiej.

"Życie, które mi dano, jest tylko opowieścią; ale jak ja ją opowiem, to już moja sprawa. Jedynie o to mi chodzi."

Piękni dwudziestoletni- Marek HłaskoW maju 1966 roku Instytut Literacki w Paryżu wydał nową powieść Hłaski "Piękni dwudziestoletni". Natychmiast stała się wydarzeniem literackim, choć siłą rzeczy o ograniczonym, elitarnym zasięgu. Na krajową publikację nie miała szans. Mimo lekkiej formy i błazeńskiej maski zawierała przenikliwe i bezlitosne obserwacje komunistycznej rzeczywistości. Jej autor od ośmiu lat był na indeksie, nie wolno było publikować jego utworów, a nawet wymieniać jego nazwiska.

"Przekonałem się wielokrotnie, że człowiek jest ludzki w ludzkich warunkach, i uważam za upiorny nonsens naszych czasów sądzenia go według uczynków, jakich dopuścił się w warunkach nieludzkich..."

Inny świat- Gustaw Herling- GrudzińskiW latach 50. nie było mowy o tym, żeby książka krytykująca ustrój komunistyczny i odsłaniająca mordercze sekrety stalinizmu została opublikowana w Polsce. Pierwsze wydanie nastąpiło w okresie przemian ustrojowych, w 1988r.

"...nigdy nie zdążyłem przywyknąć do ustawicznego niepokoju, z którym żyć muszą winowajcy, ludzie wielcy, tkliwe serca..."

Lolita - Vladimir NabokovW 1955 roku Ministerstwo Spraw Wewnętrznych we Francji zakazało wydawania książki; zakaz cofnięto jednak rok później. Recenzje powieści były skrajnie różne, np. w „New York Times Book Review” oceniono ją pozytywnie, a na łamach „New York Times” uznano ją za pornograficzną. Książka była zakazana również w Wielkiej Brytanii, Argentynie, Nowej Zelandii, RPA.

"Mieliśmy osiemnaście lat i zaczęliśmy miłować świat i istnienie; kazano nam do tego strzelać. Pierwszy granat, który padł, trafił w nasze serca.'

Na zachodzie bez zmian - Erich Maria RemarqueZakazana za obsceniczność w USA (w Chicago i Bostonie). W Austrii i Czechosłowacji (1929) zakazano jej czytać żołnierzom, a we Włoszech (1933) została uznana za przejaw antywojennej agitacji. W nazistowskich Niemczech książki zakazano, ponieważ była zniewagą dla Wermachtu, a w roku 1933 znalazła się wśród pozycji palonych publicznie przez nazistów.

"Kiedy wmawiasz w siebie, że coś widzisz, sądzisz zaraz, że wszyscy postrzegają to identycznie. Ale wierz mi, (…), rzeczywistość wcale nie jest czymś zewnętrznym. Rzeczywistość istnieje w umyśle ludzkim i nigdzie poza nim."

Rok 1984 - George OrwellByła zakazywana wielokrotnie za treść komunistyczną i odniesienia o charakterze seksualnym. W roku 1950 zakazano jej w ZSRR ze względu na krytykę ustroju. Natomiast w 1981 roku na Florydzie ze względu na... prokomunistyczny wydźwięk (w istocie Orwell miał bardzo lewicowe poglądy, ale sprzeciwiał się totalitaryzmowi). Była to stosunkowo częsta przyczyna zakazywania książki w amerykańskich szkołach, argumenty takie podnosili rodzice, ale i duchowni oraz dyrektorzy.

"Królik niczego nie chce mu powiedzieć. Im więcej mówi, tym więcej traci. We własnej skórze jest bezpieczny, nie zamierza stamtąd wyjść. Ten typek chce go wyciągnąć na zwierzenia, żeby się odsłonił i dał sobą manipulować."

Uciekaj, Króliku - John UpdikePowieść zakazana w Irlandii w latach 1962-1967 z powodu rzekomej obsceniczności i nieprzyzwoitości. Zakaz zniosła nowa ustawa o cenzurze publikacji (1967). Książka była też usuwana z amerykańskich szkół i bibliotek ze względu na wulgarny język i opisy aktów seksualnych.

"Co to takiego optymizm? spytał Kakambo. – Ach, odparł Kandyd, to obłęd dowodzenia, że wszystko jest dobrze, kiedy nam się dzieje źle."

Kandyd - VoltaireKsiążka zakazana w USA w 1929 roku z powodu rzekomej obsceniczności. W roku 1944 Poczta USA zażądała wykreślenia pozycji z katalogu książek dostarczanych za ich pośrednictwem.

"Jesteśmy szaleńcami z tego szpitala przy szosie, psychoceramikami, stukniętymi garnkami ludzkości."

Lot nad kukułczym gniazdem - Ken KeseyPowieść obnażająca i piętnująca nieludzkie praktyki stosowane w szpitalach psychiatrycznych. Zakazana w wielu amerykańskich szkołach, m.in. w Colorado (1971), Ohio, Nowym Jorku, Idaho, Waszyngtonie, głównie za wulgarne słownictwo, gloryfikowanie działalności przestępczej, opisy brutalności i przyczynianie się do zepsucia młodzieży.

"Jest to coś, czego Ziemianie mogliby się nauczyć, gdyby się rzeczywiście postarali: sztuki kontemplowania dobrych chwil i ignorowania złych."

Rzeźnia numer 5 - Kurt VonnegutKsiążkę palono w Południowej Dakocie i w Michigan z powodu odniesień do kwestii religii (1973). Usunięto ją z wielu bibliotek szkolnych w USA, głównie za rzekomą obsceniczność, wulgarny język, sceny przemocy, bezbożność, niepatriotyczny obraz wojny.

"...każdemu z góry przeznaczony jest jego los, od którego nie ma ucieczki i nikt nigdy nie wie, co mu się przygodzi."

Księga tysiąca i jednej nocyWedług XIX- wiecznych definicji pełna treść Księgi uznawana była za „pornografię” i „zbiór nieczystości”. W związku z tym pełna wersja tłumaczenia aż do 1930r. nie ukazała się w Stanach Zjednoczonych

"Zrozumcie, że język może ukryć prawdę, ale oczy – nigdy!"

Mistrz i Małgorzata- Michaiła Bułhakowa W wersji znacznie okrojonej, w której usunięto niemal całe dwa rozdziały oraz wiele innych wersetów, ukazało się po raz pierwszy w edycji książkowej w 1973 r. Rozdziały usunięte z książki zostały opublikowane w specjalistycznym piśmie Literatura na świecie w 1974 r., a całość książki Bułhakowa, już bez ingerencji cenzury, ukazała się w 1980 r. W 2009 r. opublikowano w Polsce specjalną edycję Mistrza i Małgorzaty, gdzie czerwonym kolorem zaznaczono fragmenty tekstu poprzednio usuniętego przez sowiecką cenzurę.

"Człowiek – to brzmi dumnie. Każdy nosi w sobie swoją prywatną wojnę, którą sam musi stoczyć, bez względu na to, czy ją wygra, czy przegra; także własną sprawiedliwość, którą tylko on może wymierzyć."

Malowany ptak- Jerzy KosińskiKsiążka otworzyła polskiemu emigrantowi Jerzemu Kosińskiemu drogę do kariery w Stanach Zjednoczonych, ale w Polsce uznawana jest za dzieło niesławne. I nie chodzi tu nawet o obfitość szalenie brutalnych scen (choć np. opis wydłubywania oczu łyżeczką może nieprzygotowanego na takie atrakcje czytelnika przyprawić o mdłości), ale o rzekomo antypolską wymowę powieści. Kosiński oparł bowiem fabułę „Malowanego ptaka” na wydarzeniach z własnego dzieciństwa, ale dołożył do nich całe mnóstwo fikcyjnej makabry, ukazując tym samym – zdaniem przeciwników tego dzieła – Polskę i Polaków w bardzo niekorzystnym świetle. Zarzuty o antypolski charakter „Malowanego ptaka” zaczęły się pojawiać od razu po premierze książki w Stanach Zjednoczonych. Podczas gdy recenzent The New York Times pisał o „ponadczasowym obrazie najohydniejszych ludzkich zachowań”, krytyk New York Herald Tribune donosił, że Kosiński portretuje Polaków w „bezlitośnie okrutny” sposób i sugeruje jakoby byli „pomocnikami Niemców w łapaniu i wydawaniu polskich Żydów i Cyganów”.

"Faktem jest, że na cierpieniach wyrosły najlepsze stronice literatury świata."

Emil Zegadłowicz – „Motory”Być może największy skandal literacki międzywojnia. Powieść skazana na infamię zarówno z uwagi na obrazoburczy tekst Zegadłowicza, jak i z powodu przesyconych erotyką ilustracji Stefana Żechowskiego. Książka była odrzucana przez kolejne wydawnictwa, co zmusiło autora do wydania „Motorów“ własnym sumptem pod szyldem fikcyjnego „Sirinksa“. Wieść gminna niesie, że zecer, obcujący z rękopisem i ilustracjami, był przerażony ewentualnymi konsekwencjami wydania książki. Większa część nakładu „Motorów“ została skonfiskowana zanim zdążyła na dobre opuścić drukarnię. Przetrwać miało tylko około dwustu egzemplarzy, zakopanych przez autora w gorzeńskim parku i rozesłanych przez Żechowskiego do przyjaciół Zegadłowicza.

"Bóg nie nakłada na duszę niczego więcejnad jej możliwości.Dla niej będzie to,co dla siebie zyskała;i przeciwko niej będzie to,co ona zyskała! "

KoranZgodnie z wierzeniami muzułmanów uznawany jest za świętą księgę objawioną prorokowi Mahometowi przez Archanioła Gabriela.Wyznawcy wiary chrześcijańskiej już w XIIIw. Uznali, że Koran jest zbiorem herezji i od tego czasu konflikt między tymi dwiema religiami stale się nasilał.

"Myślałem, że pan dąży do rewolucji, aby wstrząsnąć zmaterializowanym, mieszczańskim światem i utorować drogę dla ducha... Tak myślałem... Tymczasem pan marzy o bandytyzmie na wszechświatową skalę. To straszne! "

„Lenin” Antoni Ferdynand OssendowskiTen przedwojenny pisarz był powszechnie znany ze swojej antykomunistycznej działalności. W 1930 roku wydał biografię lidera partii bolszewickiej Włodzimierza Lenina, którą przetłumaczono na wiele języków, m.in. na francuski i niemiecki. Książka była jedną z pierwszych publikacji o Leninie, która burzyła jego mit jako cudownego wybawcy mas pracujących. Po II wojnie światowej twórczość Ossendowskiego skazano na zapomnienie – władza nakazała wycofanie jego książek z bibliotek w całym kraju. Współcześnie „Lenin” – tak jak i wiele książek objętych w PRL cenzurą – doczekał się nowego wydania. Zakazywane przez komunistyczny rząd książki zyskują nowe życia, a co najważniejsze – w końcu mamy do nich pełen dostęp. Większość z tych pozycji to świetnie napisane powieści, które potrafią wciągnąć także współczesnego czytelnika.

"Wy Polacy - powiedział Barrington Ward z uśmiechem - przypominacie nam Irlandczyków. Macie za dobrą pamięć historyczną, za wiele przesądów i uprzedzeń wypływających z przeszłości."

„Kurier z Warszawy” Jan Nowak-JeziorańskiJan Nowak-Jeziorański należał do najbardziej zwalczanych w PRL autorów. Był członkiem Armii Krajowej oraz dyrektorem rozgłośni Radio Wolna Europa, za której słuchanie można było w czasach komunizmu trafić do więzienia. W biografii „Kurier z Warszawy” opowiada o swoim życiu przed, w czasie i po II wojnie światowej. Książka ukazała się za granicą w 1978 roku, ale w Polsce legalnie wydano ją dopiero w roku 1989. Dzisiaj to pozycja obowiązkowa dla każdego miłośnika historii i nie tylko – „Kuriera z Warszawy” czyta się bowiem jak najlepszą powieść przygodową.

Dziękuję za poświęcony czas