kl 8 Genetyka - powtórzenie

Temat: Genetyka - powtórzenie wiadomości

Start

INDEX

Podziały komórkowe

Czym jest genetyka

DNA - nośnik informacji genetycznej

Dziedziczenie cech u człowieka

Podstawowe prawa dziedziczenia

Dziedziczenie płci

Dziedziczenie grup krwi

zadanie domowe

Mutacje

10

sprawdź się

powrót

Czym jest genetyka

1. Genetyka to nauka zajmująca się dziedziczeniem cech i zmiennością organizmów. 2. Cechy, które odziedziczyliśmy po rodzicach to CECHY DZIEDZICZNE, a te, których nabywamy podczas swojego życia to CECHY NIEDZIEDZICZNE - nie przekazujemy ich potomstwu. 3. Ludzie mają wspólne cechy dla gatunku - dwunożność, wyprostowana postawa ciała, czy zdolność mowy. Każdy z nas ma jednak cechy INDYWIDUALNE, typowe tylko dla siebie. Występowanie różnic między osobnikami tego samego gatunku nazywa się ZMIENNOŚCIĄ. 4. Genetyka odgrywa olbrzymią rolę w wielu dziedzinach życia.

wróć

DNA - nośnik informacji genetycznej

1. Zapis wszystkich cech, które dziedziczy organizm to INFORMACJA GENETYCZNA. Zapisana jest ona na nośniku nazywanym DNA (kwas deoksyrybonukleinowy). 2. Fragment (odcinek) DNA nazywany jest GENEM. Gen zawiera informację o budowie białka lub RNA. 3. Każda nić DNA ma postać PODWÓJNEJ HELISY - składa się z dwóch nici spiralnie ze sobą skręconych wokół wspólnej osi. Każda z nici jest zbudowana z NUKLEOTYDÓW (połączone ze sobą szeregowo nukleotydy tworzą jedną nić). W skład nukleotydu DNA wchodzą: cukier (deoksyryboza), reszta kwasu fosforowego i zasada azotowa (adenina, tymina, cytozyna, guanina). Zgodnie z zasadą KOMPLEMENTARNOŚCI adenina z jedenj nici łączy się zawsze z tyminą z drugiej nici, a guanina z cytozyną. 4. W jednej komórce człowieka znajdują się łącznie ponad 2 metry nici DNA. Aby zmieściły się w jednym jądrze komórkowym muszą być odpowiednio upakowane. Najbardziej zwartą strukturą DNA jest CHROMOSOM 5. KARIOTYP to charakterystyczny dla gatunku komplet ny zestaw chromosomów. Kariotyp człowieka zawiera 46 chromosomów. 6. Proces tworzenia kopii DNA nazywany jest REPLIKACJĄ

wróć

Podziały komórkowe

1. Wszystkie komórki organizmu powstają w wyniku podziałów komórkowych. Komórka, która się dzieli to KOMÓRKA MACIERZYSTA, a powstające z niej komórki to KOMÓRKI POTOMNE. 2. U organizmów jednokomórkowych podział komórkowy jest sposobem rozmnażania - z jednego organizmu powstają dwa nowe. 3. U organizmów wielokomórkowych podziały umożliwiają wzrost ciała i powstawanie komórek rozrodczych. 4.W jądrach komórkowych naszego ciała znajdują się dwa zestawy chromosomów. Jeden odziedziczony po matce, a drugi po ojcu. Są to CHROMOSMY HOMOLOGICZNE - mają taką samą wielkość, taki sam kształt i zawierają też te same geny. Komórki naszego ciała mają podwójny zestaw chromosomów czyli są DIPLOIDALNE (oznacza się je symbolem 2n). Komórki jajowe oraz plemniki są HAPLOIDALNE (oznaczone n) - mają pojedynczy zestaw chromosomów - po jednym chromosomie homologicznym z każdej pary. 5. Podział komórkowy obejmuje dwa główne etapy: podział jądra komórkowego i podział cytoplazmy. Podział jądra kom. prowadzi do rozdzielenia materiału genetycznego między powstające komórki - zawsze poprzedza go replikacja - czyli wytworzenie kopii DNA. Podział cytoplazmy umożliwia rozdzielenie komóki na dwie potomne. 6. W przyrodzie zachodzą dwa podziały komókowe:

mejoza

mitoza

porównanie

wróć

Podstawowe prawa dziedziczenia

1. Jak już wiemy, organizmy diploidalne mają dwa zestawy chromosomów - jeden od ojca, drugi od matki, są to chromosomy homologiczne, które mają taki sam kształt, wielkość i zawierają te same geny. Jednak zawarte w nich geny odpowiednialne za te same cechy np. za kolor włosów mogą różnić się od siebie - i w jednym chromosmie będzie występowała wersja genu odpowiedzialna za powstanie ciemnego koloru włosów, a w drugim - wersja genu odpowiedzialnego za powstanie jasnych włosów. RÓŻNE WERSJE TEGO SAMEGO GENU NAZYWAMY ALLELAMI. ALLELE DOMINUJĄCE odpowiadają za wystąpienie cechy dominującej, a ALLELE RECESYWNE odpowiadają za wystąpienie cechy recesywnej. 2. Cechy organizmu, które są możliwe do zaobserowania (kolor włosów, oczu, kształt uszu ) to FENOTYP. 3. Zespół wszystkich genów organizmu to GENOTYP. 4. Organizm diploidalny może mieć dwa różne lub dwa identyczne allele tego samego genu. Jeśli osobnik ma dwa różne allel nazywamy go HETEROZYGOTĄ, a jeśli ma dwa identyczne allele wówczas nazywamy go HOMOZYGOTĄ. 5. Podstawowe prawa dziedziczenia sformułował w XIX w Grzegorz Mendel. Opracował on I prawo Mendla - W KAŻDEJ GAMECIE ORGANIZMU DIPLOIDALNEGO ZNAJDUJE SIĘ TYLKO JEDEN ALLEL DANEGO GENU. 6. Krzyżówka genetyczna - sposób przewidywania możliwych genotypów i wynikających z nich fenotypów potomstwa

zobacz

wróć

Podstawowe prawa dziedziczenia

1. Jak już wiemy, organizmy diploidalne mają dwa zestawy chromosomów - jeden od ojca, drugi od matki, są to chromosomy homologiczne, które mają taki sam kształt, wielkość i zawierają te same geny. Jednak zawarte w nich geny odpowiednialne za te same cechy np. za kolor włosów mogą różnić się od siebie - i w jednym chromosmie będzie występowała wersja genu odpowiedzialna za powstanie ciemnego koloru włosów, a w drugim - wersja genu odpowiedzialnego za powstanie jasnych włosów. RÓŻNE WERSJE TEGO SAMEGO GENU NAZYWAMY ALLELAMI. ALLELE DOMINUJĄCE odpowiadają za wystąpienie cechy dominującej, a ALLELE RECESYWNE odpowiadają za wystąpienie cechy recesywnej. 2. Cechy organizmu, które są możliwe do zaobserowania (kolor włosów, oczu, kształt uszu ) to FENOTYP. 3. Zespół wszystkich genów organizmu to GENOTYP. 4. Organizm diploidalny może mieć dwa różne lub dwa identyczne allele tego samego genu. Jeśli osobnik ma dwa różne allel nazywamy go HETEROZYGOTĄ, a jeśli ma dwa identyczne allele wówczas nazywamy go HOMOZYGOTĄ. 5. Podstawowe prawa dziedziczenia sformułował w XIX w Grzegorz Mendel. Opracował on I prawo Mendla - W KAŻDEJ GAMECIE ORGANIZMU DIPLOIDALNEGO ZNAJDUJE SIĘ TYLKO JEDEN ALLEL DANEGO GENU. 6. Krzyżówka genetyczna - sposób przewidywania możliwych genotypów i wynikających z nich fenotypów potomstwa

zobacz

wróć

Dziedziczenie cech u człowieka

1. Cechy mogą zależeć od jednego genu, wielu genów lub od genów i wpływu środowiska. Dla cech dziedziczonych jednogenowo można określić allel dominujący i allel recesywny. 2. Do cech dominujących człowieka zalicza się m. in. : kręcone włosy, umiejętność zwijania języka w rurkę, odstające uszy, piegi na skórze i dołki w policzkach. 3. Do cech recesywnych człowieka zalicza się m.in. proste włosy, brak umijeętności zwijania języka w rurkę, przylegające uszy, brak piegów na skórze i dołków w policzkach. 4. Cechy, które są wynikiem wielu genów oraz wpływu środowiska to np. wzrost i masa ciała.

wróć

Dziedziczenie płci

1. U kobiet i mężczyzn 22 pary chromosomów są takie same. Niezależnie od płci zawierają one takie same geny odpowiadające za budowę i funkcjonowanie organizmu. Różnice dotyczą ostatniej - 23 pary chromosomów. Nazywamy je CHROMOSOMAMI PŁCI - bo od nich zależy płeć człowieka. U kobiet są to dwa chromosomy X, a u mężczyzn - jeden X i jeden Y. Wszystkie pozostałe chromosomy niezwiązane z płcią nazywamy chromosomami AUTOSOMALNYMI. 2. KARIOTYP człowieka - to zestaw 46 chromosomów, obejmuje: - 22 pary chromosomów autosomalnych - jedną parę chromosomów płci. 3. CECHY SPRZĘŻONE Z PŁCIĄ - są zlokalizowane w chromosmie X - do nich należą m.in choroby jak hemofilia i daltonizm. 4. Na RECESYWNE CHOROBY SPRZĘŻONE Z PŁCIĄ częściej chorują mężczyźni niż kobiety, ponieważ oni mają tylko jeden chromosom X w swoim kariotypie. Kobiety chorują na nie jedynie wtedy, gdy wadliwe allele występują na obu chromosomach X. 5. Kobiety moga być nosicielkami chorób sprzężonych z płcią. Dzieje się tak wówczas, gdy odziedziczą chromosom z wadliwym allelem od jednego z rodziców.

wróć

Dziedziczenie grup krwi

1. U ludzi występują cztery główne grupy krwi : A, B, AB i 0 (zero). Zależą od tego, jakie antygeny występują na powierzchni krwinek czerwonych. Dotychczas poznaliście geny występujące w dwóch wersjach (allel dominujący A, allel recesywny a). Gen grupy krwi występuje w trzech odmianach: - IA – allel dominujący, odpowiada za wytwarzanie antygenu A, - IB – allel dominujący, odpowiada za wytwarzanie antygenu B, - i – allel recesywny, nie zawiera informacji o budowie żadnego antygenu. 2. W genotypie jednej osoby mogą znaleźć się TYLKO DWA ALLELE genu odpowiedzialnego za główne grupy krwi. 3. Czynnik Rh dotyczy obecności na powierzchni erytrocytów antygenu D. Osoba, u której na erytrocytach jest obecny antygen D, ma grupę krwi Rh+. Brak antygenu D na powierzchni erytrocytów oznacza się jako czynnik Rh-. 4. Czynnik Rh jest dziedziczony JEDNOGENOWO. Tzn., że allel dominujący R jest odpowiedzialny za występowanie antygenu D na powierzchni erytrocytów, natomiast allel recesywny r - za brak tego antygenu.

wróć

Mutacje

1. MUTACJA to nagła, trwała zmiana w materiale genetycznym komórki 2. Mutacje mogą powstawać spontanicznie lub mogą być wywoływane przez CZYNNIKI MUTAGENNE, do których zalicza się m.in.: promieniowanie UV, promieniowanie X, składniki dymu tytoniowego, toksyny grzybów pleśniowych, niektóre wirusy (np. HPV) 3. Mutacje mogą powodować choroby genetyczne. Przykładami chorób genetycznych wywołanych mutacjami są: nowotwory, fenyloketonuria, mukowiscydowa i zespół Downa.

wróć

10

sprawdź się - propozycje zabaw i interaktywnych gier

wróć