Wojny RP

W obronie granic RP

Wojny z Rosją

W 1576 roku królem polski zostaje stefan batory

Elżbieta Batory

Podobno we wczesnym dzieciństwie Elżbieta miała być świadkiem egzekucji wykonanej z rozkazu jej ojca, który skazał na śmierć w okrutnych męczarniach cygana posądzonego o porwanie i sprzedaż dziecka. Zaszyto go w brzuchu martwego konia, gdzie powoli skonał. Wydarzenie to miało wpłynąć na przyszłe zachowanie młodej hrabiny.

arystokratka węgierska zwana Krwawą Hrabiną z Čachtic – od nazwy zamieszkiwanego przez nią zamku w Čachticach, którego nie należy mylić z pobliską twierdzą w Trenczynie na Słowacji; siostrzenica króla polskiego Stefana Batorego

Pewnego razu Elżbieta w złości na młodą służkę miała uderzyć ją tak mocno, że na jej szlachetną twarz trysnęła struga dziewiczej krwi. Magnatka zmywając krew ze swojego lica zauważyła, że wszystkie zmarszczki na jej twarzy zniknęły, a skóra odzyskała wspaniały młodzieńczy blask. Od tej pory hrabina miała regularnie zażywać nocnych kąpieli w dziewiczej krwi. Potrzebowała do tego miejsca w którym mogła tą „esencję młodości” uzyskiwać. Podobno każdy z jej pałaców był wyposażony w salę tortur, gdzie młode dziewczęta były dręczone na różne bestialskie sposoby. Gdy krew wiejskich panien przestała dawać upragnione efekty, hrabina postanowiła mordować dziewczęta szlachetnie urodzone. Według zeznań „świadków” ofiar było tak dużo, że w pewnym momencie Elżbieta przestała się przejmować ukrywaniem zwłok.

S I E D M I O G R Ó D

PIECHOTA WYBRANIECKA

Wojsko utworzone z chłopów z dóbr królewskich. Każdy kto użytkował ziemie należące do króla, był zobowiązany do wystawienia określonej liczby żołnierzy. Musiał również zaopatrzyć piechurów w broń i zapas żywności na pół roku.

WYPRAWY STEFANA BATOREGO

- trzy wyprawy na Rosję - zdobyto twierdze Połock i Wielkie Łuki - oblężono Psków -1582r.- rozejm w Jamie Zapolskim (RP odzyskała Inflanty)

KOLEJNYM KRÓLEM POLSKI ZOSTAŁ ZYGMUNT III WAZA

RP zaangażowała się w walkę o moskiewski tron. Poparto Dymitra Samozwańca, który udawał syna nieżyjącego cara Iwana Groźnego. Liczono iż Dymitr nada im nowe ziemie na wschodzie.

W 1604r. do Rosji wyruszyła zbrojna wyprawa polskich magnatów zwana dymitriadą. Polskie oddziały zajęły Moskwę, a Dymitr został władcą Rosji, jednak jego panowanie nie trwało długo. Dymitra zamordowano w wyniku buntu, a nowym carem został Wasyl Szujski.

ZDOBYCIE MOSKWY

-1610R.- BITWA POD KŁUSZYNEM (STANISŁAW ŻÓŁKIEWSKI)-POLACY WYGRALI - WOJSKA POLSKIE WKROCZYŁY NA MOSKIEWSKI KREML, A CAR WASYL SZUJSKI STAŁ SIĘ WIĘŹNIEM RP - W MOSKWIE WYBUCHŁO POWSTANIE PRZECIWKO POLAKOM (POLACY MUSIELI SIĘ PODDAĆ A ROSJANIE WYBRALI NOWEGO CARA - MICHAŁA ROMANOWA) - DOSZŁO DO ROZEJMU- RP UZYSKAŁA ZIEMIĘ SMOLEŃSKĄ, CZERNIHOWSKĄ I SIEWIERSKĄ.

Skutki wojen z Rosją: - 1634r.- pokój w Polanowie- RP utrzymała wcześniejsze zdobycze, czyli ziemię smoleńską, czernihowską i siewierską (terytorium Polski było trzykrotnie większe niż dziś), Rosjanie mieli wypłacić odszkodowanie RP. Władysław IV Waza zrzekł się praw do tronu rosyjskiego.

początek wojen ze szwecją

Zygmunt III Waza nie pogodził się z utratą tronu szwedzkiego i dążył do odzyskania odebranej mu władzy, podobnie jego synowie. Rywalizowano również o dostęp do morza bałtyckiego. Szwecja chciała opanować ccałe wybrzeże, aby uczynić z Bałtyku wewnętrzne morze i przejąć dochód z handlu wszystkich portów bałtyckich.

Wojna o Inflanty: - początkowo wygrywali Szwedzi, zajęli większość Inflant i rozpoczęli oblężenie Rygi -1605r.- bitwa pod Kircholmem (Jan Karol Chodkiewicz)- wygrana Polaków - zawarto rozejm na mocy którego Szwecja zachowała północną część Inflant - po kilku latach Szwecja zajęła prawie całe Inflanty oraz zaatakowała Pomorze Gdańskie i Prusy Książęce. Celem Szwedów było zablokowanie ujścia Wisły, aby Polska nie mogła prowadzić tą drogą handlu zagranicznego - kontrola wejścia do portu w Gdańsku - 1627r.- morska bitwa pod Oliwą- zwycięstwo Polaków i odblokowanie portu gdańskiego

rozejmy

- 1629r.- rozejm w Starym Targu (Szwedzi zatrzymali Inflanty wraz z Rygą oraz porty Prus Królewskich i Książęcych, z wyjątkiem Gdańska, Królewca i Pucka. Szwedom przysługiwało prawo pobierania cła od statków zawijających do polskich portów - 1635r. - rozejm w Sztumskiej Wsi (Szwecja zatrzymała Inflanty, ale musiała wycofać wojska z Pomorza i Prus Książęcych, a także zrezygnować z pobierania cła.

powstanie chmielnickiego

kozacy zaporoscy

kozacy rejestrowi

Za panowania Zygmunta II Augusta i Stefana Batorego utworzono oddziały Kozaków rejestrowych. Wpisani do rejestru otrzymywali za służbę wojskową żołd i nie musieli odrabiać pańszczyzny.

Ziemie ukraińskie były prawie bezludne i nie podlegały niczyjej władzy. Określano je jako Dzikie Pola (Zaporoże). Na tych obszarach zaczęli osiedlać się chłopi zbiegli z majątków szlacheckich. Mieli dość wyzysku szlachty. Mieszkańców dzikich pól nazywano Kozakami, a ich wspólnotę Kozaczyzną.

powstanie chmielnickiego

1649r.- ugoda w Zborowie (Chmielnicki otrzymał tytuł hetmana i władzę w trzech województwach., zwiększono liczbę Kozaków rejestrowych)

Magnateria i szlachta narzucała Kozakom poddaństwo i pańszczyznę.

Przegrana Polaków nad Żółtymi Wodami i pod Korsuniem

1648r.- wybuch powstania kozackiego, na którego czele stanął Bohdan Chmielnicki

Obrona twierdzy w Zbarażu- zwycięstwo Polaków

- Chmielnicki ponownie atakuje - 1651r.- bitwa pod Beresteczkiem- zwycięstwo Polski - Chmielnicki otrzymał wsparcie od Rosji - 1654r.- układ w Perejasławiu- przyłączenie Ukrainy do Rosji - Moskwa zajęła i splądrowała Litwę (od 1654r. do 1667r.) - rozejm w Andruszowie- Ukraina została podzielona między RP a Rosję, której przypadł Kijów - w rezultacie całej wojny to nie RP najwięcej straciła, a Kozacy, których pozbawiono przywilejów, a ludność ukraińską nadal wyzyskiwano

potop szwedzki

Jan Kazimierz używał tytułu króla Szwecji, mimo że nie miał do tego uprawnień.

Karol X Gustaw zerwał porozumienie i zaatakował ziemię RP

Ze względu na rozmiar zajętych terenów oraz skalę zniszczeń dokonanych przez Szwedów najazd ten określamy potopem szwedzkim.

1655-1660r.- POTOP SZWEDZKI

kapitulacja polskiej szlachty

- kapitulacja pod Ujściem i w Kiejdanach (widziano w tym ratunek dla Rzeczypospolitej Obojga Narodów) - wielu Polaków i Litwinów przechodziło na stronę wroga - król Polski Jan Kazimierz schronił się poza granicami kraju- na śląsku

Przełomowym momentem wojny była obrona klasztoru paulinów na Jasnej Górze w Częstochowie. Obroną klaszturu zajął się przeor Augustyn Kordecki. Zwycięstwo Polaków obudziło w społeczeńsywie wiarę w pokonanie najeźdźcy.

śluby lwowskie

Do Polski wrócił król Jan Kazimierz. W katedrze we Lwowie władca złożył uroczystą przysięgę zwaną ślubami lwowskimi. Obiecał poprawę losu chłopów i mieszczan, jeśli najeźdźcy zostaną wygnani.

• na czele polskiej armii stanął Stefan Czarniecki

• stosowano taktykę wojny podjazdowej- atakowano z zaskoczenia odosobnione oddziały szwedzkie, unikając jednocześnie starcia z głównymi siłami wroga

• Szwedzi byli coraz bardziej wyczerpani wojną

Skutki: - 1660r.- pokój w Oliwie- utraciliśmy Inflanty, a król polski musiał zrzec się pretensji do tronu szwedzkiego - śmierć ok. 1/3 ludności - utrata cennych ksiąg i dzieł sztuki - koniec polskiego zwierzchnictwa nad Prusami Książęcymi

wojny z turcją

Podstawę tureckiej armii stanowili żołnierze doborowej piechoty zwani janczarami. Do służby w tych oddziałach byli wcielani siłą kilkuletni niemuzułmańscy chłopcy z podbitych krajów. Nawracano ich na islam i wychowywano w ślepym posłuszeństwie. Janczarów na polu bitwy wyróżniały wytrwałość oraz brak lęku przed śmiercią. Ich największymi atutami były umiejętność walki w zwartym szyku i doskonałe wyszkolenie strzeleckie.

- 1620r.- bitwa pod Cecorą (Stanisław Żółkiewski) - przegrana Polaków, hetman zginął podczas odwrotu - 1621r.- obrona twierdzy w Chocimiu (Jan Karol Chodkiewicz), skuteczna obrona przez Polaków

Turcy zdobyli graniczną twierdzę w Kamieńcu Podolskim. W 1672 roku doszło do podpisania pokoju w Buczaczu (Polska musiała oddać Turcji część Ukrainy, Podolę i twierdzę w Kamieńcu Podolskim). Szlachta nie zgadzała się na warunki pokoju i powołano na dowódcę wojsk hetmana Jana Sobieskiego. Zwyciężył on w 1673 roku w bitwie pod Chocimiem. Rok później został wybrany na króla. Kontynuował on wojnę z Turcją.

1683r.- odsiecz wiedeńska (sprzymieżone wojska polskie, austriackie i niemieckie pod dowództwem Sobieskiego pokonały armię turecko- tatarską)

kryzys rp

barok i sarmatyzm

Czym był sarmatyzm? Sarmatyzm to: - styl życia szlachty w XVII wieku, - rozbudowana ideologia szlachecka, - poczucie „przedmurza chrześcijaństwa” przez polską szlachtę, - obyczaj, światopogląd i rodowód jaki przypisywała sobie szlachta, - połączenie tradycji Wschodu i Zachodu, - nurt ziemiański w Baroku.

cechy sarmaty

zamożność i materializm, głupota, naiwność, łatwowierność, brak szacunku dla nieprzyjaciela, zaradność, męstwo i odwaga, tradycjonalizm i konserwatyzm, porywczość, ksenofobia (niechęć do cudzoziemców), megalomania (ideał, brak wad), odwaga, doskonały strateg podczas bitwy, nietolerancja religijna, materializm, chciwość, pijaństwo, prywata, lenistwo, anarchia, samowola.

https://www.youtube.com/watch?v=nyhAw1MNCLQ