Epoki literackie

EPOKI LITERACKIE W LITERATURZE POLSKIEJ

Epoka w historii literatury powszechnej lub narodowej, w której dominują zbliżone do siebie kierunki literackie; epoka literacka może się składać z okresów literackich. Granice epoki literackiej zwykle są nieostre, gdyż przejście od epoki do epoki wiąże się z głębokimi przemianami w kulturze i następuje zwykle stopniowo, w różnym tempie. Zwykle jednak przejście między epokami związane jest z jakimś znaczącym wydarzeniem lub zespołem wydarzeń symbolizujących przemianę.

X - XV wiek

ŚREDNIOWIECZE

poł. XVIIw. -poł.XVIIIw.

BAROK

pierwsza poł. XIXw.

ROMANTYZM

1890-1918

MŁODA POLSKA

XVIw. - poł. XVIIw.

RENESANS

XVIIIw.

OŚWIECENIE

druga poł. XIXw.

POZYTYWIZM

1918-1939

DWUDZIESTOLECIE MIĘDZYWOJENNE

Literatura polska epoki średniowiecza obejmuje okres pięciu wieków, a więc najdłuższy okres w dziejach polskiej literatury, a zarazem najbardziej ubogi pod względem ilości tekstów literackich. Wiele dzieł to twórczość anonimowa, większość tekstów nie jest datowana i określenie przybliżonego czasu ich powstania możliwe jest dzięki żmudnym badaniom. Istnieje też spora liczba utworów, które nie zachowały się do naszych czasów. Najwybitniejszymi tekstami łacińskimi z tego okresu są kroniki, związane z polską rzeczywistością omawiające polskie dzieje. Autorem pierwszej z nich jest cudzoziemiec Gall Anonim, który w swojej Kronice Polskiej tworzonej za rządów Bolesława Krzywoustego odmalował dzieje Bolesława Krzywoustego i jego piastowskich przodków. Kolejnym kronikarzem był biskup krakowski Wincenty Kadłubek. Najwybitniejszym jednak prozaikiem tego okresu był piszący po łacinie Jan Długosz, autor dzieła Roczniki czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego, najwybitniejszej polskiej kroniki. Jednym z najstarszych utworów napisanym w języku polskim jest Bogurodzica, pierwsze dwie zwrotki powstały prawdopodobnie w połowie XII wieku, pierwszy jej zapis pochodzi z wieku XV-tego. Pełniła ona role nieoficjalnego hymnu państwowego.

W okresie renesansu, zwanego też „odrodzeniem”,polska kultura przeżywała rozkwit. Przedstawiciele tego nurtu posługiwali się głównie językiem polskim w celu pozyskania masowego czytelnika. Literatura:

czerpała z antyku i Biblii,
nowe typy utworów (np. fraszka, nowela),
rozwinęło się piśmiennictwo społeczno-polityczne,
pełniła funkcje dydaktyczne, ale w znacznej mierze służyła także rozrywce.

Rok 1543 jest rokiem przełomowym w historii polskiego renesansu. Był to rok śmierci Mikołaja Kopernika oraz ogłoszenia jego dzieła O obrotach sfer niebieskich.

EPOKA CZAS TRWANIA TWÓRCY CHARAKTERYSTYKA LITERATURY Barok Druga połowa XVII i pierwsza połowa XVIII w. Jan Andrzej Morsztyn „Do trupa”, Mikołaj Sęp Szarzyński U podstaw literatury leżą – głęboka religijność i niepokój egzystencjalny – literatura bogata w ozdobniki językowe, nurt dworski i sowizdrzalski (jarmarczny).

EPOKA CZAS TRWANIA TWÓRCY CHARAKTERYSTYKA LITERATURY Oświecenie Większość XVIII w. Ignacy Krasicki, Julian Ursyn Niemcewicz W obliczu upadku Polski literatura starała się zwrócić uwagę czytelnika na problemy, z jakimi boryka się kraj, piętnowała ludzkie wady i przywary. Często moralizowała, czyli pouczała.

EPOKA CZAS TRWANIA TWÓRCY CHARAKTERYSTYKA LITERATURY Romantyzm Pierwsza połowa XIX w. Adam Mickiewicz, Juliusz Słowacki, Zygmunt Krasiński, Cyprian Kamil Norwid Literatura zwracająca uwagę na wnętrze człowieka, jego duszę. Pełna duchów, nawiązań do wierzeń ludowych. Bohaterem często był samotnik, nieszczęśliwy w miłości wojownik o wolność kraju. Świat przedstawiony pełen tajemniczości.

EPOKA CZAS TRWANIA TWÓRCY CHARAKTERYSTYKA LITERATURY Pozytywizm Druga połowa XIX w. Henryk Sienkiewicz, Eliza Orzeszkowa Literatura zachęcająca do podjęcia pracy u podstaw, czyli z najuboższymi. Tylko praca miała zapewnić Polsce niepodległość. Promowano postawy społeczników. Pojawia się problem emancypacji kobiet.

EPOKA CZAS TRWANIA TWÓRCY CHARAKTERYSTYKA LITERATURY Młoda Polska (modernizm) 1980-1918 Stanisław Wyspiański, Stefan Żeromski, Władysław Reymont Wyższość uczuć nad rozumem. Dekadentyzm – chylenie się ku upadkowi (koniec wieku). Literatura prowadziła ku głębokim przeżyciom – smutku, żalu, rozpaczy.

EPOKA CZAS TRWANIA TWÓRCY CHARAKTERYSTYKA LITERATURY Dwudziestolecie międzywojenne 1918-1939 Witold Gombrowicz, Zofia Nałkowska, Bruno Schulz, Kornel Makuszyński Literatura niezwykle zróżnicowana pod względem tematyki i formy. Pojawia się zainteresowanie techniką i eksperymenty językowe, np. dadaizm.

EPOKA CZAS TRWANIA TWÓRCY CHARAKTERYSTYKA LITERATURY Średniowiecze X-XV w. „Bogurodzica” - anonimowa, Wincenty Kadłubek, Jan Długosz, Gall Anonim Najwyższą wartością w średniowieczu był Bóg oraz sprawy wiary, literatura religijna, pokazująca wzorce zachowań – świętego, rycerza, literatura anonimowa pisana po łacinie

EPOKA CZAS TRWANIA TWÓRCY CHARAKTERYSTYKA LITERATURY Renesans (Odrodzenie) XVI- do połowy XVII w. Jan Kochanowski, Mikołaj Rej, Warto pamiętać o Mikołaju Koperniku "A niechaj narodowie wżdy postronni znają, iż Polacy nie gęsi, iż swój język mają" napisał Mikołaj Rej – pojawia się literatura w języku polskim, zainteresowanie człowiekiem, jego wadami i zaletami, życiem codziennym, humanizm.

Cechą najbardziej charakterystyczną był podział literatury na nurt dworski, którego przedstawiciele czerpali wzorce z zagranicy i przejmowali stamtąd nowinki literackie oraz nurt sarmacki skupiający się na poszanowaniu polskości i tradycji, nieufnie traktujący wszelkie zagraniczne naleciałości i nowinki. Z tego nurtu wywodzi się sarmatyzm – pogląd o rzekomo wyjątkowym pochodzeniu polskiej szlachty. Niektórzy wyróżniają jeszcze trzeci nurt – literatura sowizdrzalska, zwaną też plebejską, która jednak w tym okresie wskutek represji znajdowała się w fazie zanikającej. Przedstawicielem dworskiej literatury barokowej był Jan Andrzej Morsztyn. Podejmował on różnoraką tematykę od poważnej do żartobliwej. Powstała wtedy pierwsza polska gazeta Merkuriusz Polski.

Rozwój dramatu: komedia klasycyzująca i dramat szekspirowski.
Wzorce osobowe: szlachcic sarmata, dworzanin.
Popularne motywy: Bóg, miłość dworska, życie szlacheckie, marność ludzkiego życia;

Literatura polska tego okresu to w ogromnej większości poezja. Najwybitniejszym twórcą tego okresu był warmiński biskup Ignacy Krasicki. Do kanonu polskiej poezji weszły jego bajki, wydane w dwóch zbiorkach – Bajki i przypowieści i Bajki nowe, krótkie wierszowane utwory poetyckie, zakończone morałem, cieszące się ogromną popularnością. Podobnie sławne stały się jego satyry, których napisał w sumie 22. Były to utwory ośmieszające obyczajowość konserwatywnej szlachty polskiej oraz popierające politykę króla (m.in. Pijaństwo,Żona modna, Do króla, Świat zepsuty). Proza polska to w tym okresie przede wszystkim publicystyka polityczna. W oświeceniu literatura rozwijała się w ścisłym związku z ideami epoki, a także życiem społecznym i politycznym. Często utwory tworzono z myślą o ich celu wychowawczym. W literaturze polskiego oświecenia rozwinęły się trzy nurty:

klasycyzm,
sentymentalizm,
rokoko.

Epoka w historii literatury polskiej, w latach 1822–1863 (rok 1822 wydanie „Ballad i romansów” Mickiewicza - 1864 upadek powstania styczniowego); Wśród cech literatury romantycznej można wskazać:

rolę artysty nieograniczonego regułami,
synkretyzm – mieszanie rodzajów i gatunków literackich,
synteza sztuk – łączenie literatury z malarstwem, muzyką,
czerpanie z ludowości, przeszłości,
inspiracje Orientem,
wyjątkowa pozycja natury,
uczuciowość;

Epoka pokolenia dorastającego w latach powstania styczniowego (1863–1864), rozwijającego działalność literacką po jego upadku. Pozytywiści głosili: -ideę pracy zamiast nierównej walki, -ideał nauki, oświecania społeczeństwa; -pracę u podstaw zamiast indywidualizmu jednostki, -praktycyzm zamiast ideału „mierz siły na zamiary”, -równouprawnienie mniejszości narodowych, -emancypację kobiet.

W tym okresie doszły do głosu nowe prądy artystyczne i umysłowe, takie jak modernizm, dekadentyzm, symbolizm, ekspresjonizm, neoromantyzm, impresjonizm i katastrofizm. Literaci młodopolscy odrzucali racjonalistyczną filozofię pozytywizmu, nawiązywali do tradycji romantycznej (wyższości uczuć i emocji nad rozumem) oraz wiary w szczególną pozycję artysty w społeczeństwie (stąd inna nazwa epoki – neoromantyzm).

Odzyskanie przez Polskę niepodległości w 1918 roku po ponad stuletnim okresie zaborów stworzyło nowe warunki dla rozwoju polskiej kultury i literatury. W 1920 roku powstał Związek Zawodowy Literatów Polskich. Literatura międzywojenna nie była jednolita. Pod względem charakteru zjawisk literackich można ją podzielić na dwa różne okresy. Pierwszy z nich, przypadający na lata dwudzieste XX wieku charakteryzuje optymizm, wielka radość i euforia z powodu zakończenia wojny i odzyskania wolności, a także wizja świetlanej przyszłości dla Polski i świata, radość życia, pochwała witalności. Ów optymizm widoczny jest szczególnie w twórczości poetów związanych z grupą Skamander, których utwory wyrażają radość i fascynację codziennością. Drugi okres, przypadający na lata trzydzieste zaznaczył się stopniowo narastającym poczuciem kryzysu cywilizacji i ogólnego pesymizmu. Było to spowodowane szokiem, jakim dla ludzi ówczesnych była recesja gospodarcza lat trzydziestych, zwana wielkim kryzysem, która objęła cały świat nie wyłączając Polski odbierając ludziom poczucie stabilizacji i bezpieczeństwa. Dodatkowo w tym okresie nastąpił wzrost potęgi państw totalitarnych, takich jak III Rzesza i ZSRR, co budziło uzasadnione obawy o bezpieczeństwo Polski i świata. Pesymizm miał też inne przyczyny, psychologiczno-społeczne – wynikające z upadku wartości w życiu ludzkim, jaki w tym okresie był zauważalny oraz z sytuacji człowieka w społeczeństwie i jego relacji z innymi ludźmi. Wszystkie te czynniki zaowocowały rozwojem literatury katastroficznej, która najpełniej wyraziła się w twórczości Stanisława Ignacego Witkiewicza oraz poetów Awangardy Krakowskiej. Ich czarne przepowiednie zrealizowały się częściowo w 1939 roku, kiedy wybuchła II wojna światowa.

EPOKI LITERACKIE W LITERATURZE POLSKIEJ

1939-1945

LITERATURA WOJENNA

1945 - obecnie

WSPÓŁCZESNOŚĆ

EPOKA CZAS TRWANIA TWÓRCY CHARAKTERYSTYKA LITERATURY Literatura wojenna 1939-1945 Krzysztof Kamil Baczyński, Literatura stanowi rodzaj samoobrony przed okupantem, jest wyrazem sprzeciwu.

EPOKA CZAS TRWANIA TWÓRCY CHARAKTERYSTYKA LITERATURY Literatura współczesna 1945 Wisława Szymborska, Czesław Miłosz, Olga Tokarczuk, Sławomir Mrożek, Inga Iwasiów – ze Szczecina Literatura zróżnicowana z powodu przełomów politycznych w naszym kraju. Do 1989 roku dzieliła się na prorządową i opozycyjną. Obecnie literatura bardzo różnorodna. Widać w niej wpływy modernizmu.

Bardzo wielu poetów rozpoczęło konspiracyjne wydawanie tomików swoich wierszy. Były drukowane anonimowo lub pod pseudonimami literackimi najczęściej w nakładzie kilkunastu lub kilkudziesięciu egzemplarzy. Wydawnictwa obejmujące większą liczbę autorów jak np. antologie poezji, podręczniki, gazety itp. sięgały liczby kilku tysięcy egzemplarzy, np. nakład antologii pt. Słowo prawdziwe. Powstawała poezja okolicznościowa, skierowana do społeczeństwa i dotycząca ówczesnych wydarzeń. Dużego znaczenia nabrała pieśń, esej, nowela, a także satyra jako element psychologicznej samoobrony. Istotne dzieła, które krążyły wtedy w maszynopisach. Twórczość powstająca pod katastroficznym wrażeniem wojny i okupacji do dziś jest uważana za świadectwo tamtych lat.

Literatura współczesna nie jest i nie była jednolita, ale podobnie jak sytuacja polityczna Polski po II wojnie światowej, ulegała licznym metamorfozom i przemianom, często analogicznym do przemian politycznych jakie następowały w państwie polskim. Jedną z jej cech charakterystycznych, szczególnie w latach 1945–1989 był podział na literaturę krajową i emigracyjną. Wiązało się to z pozostaniem za granicą albo z emigracją części twórców nie akceptujących reżimu panującego w Polsce w tym okresie.

Sinusoida Krzyżanowskiego

Julian Krzyżanowski (ur. 4 lipca 1892 w Stojańcach, zm. 19 maja 1976 w Warszawie) – polski polonista, historyk literatury, folklorysta, badacz literatury ludowej, nauczyciel, profesor i wykładowca akademicki, pedagog.

Sinusoida prezentuje naprzemienność epok literackich, nawiązywanie do co drugiej;

POLSCY

PISARZE

CHRONOLOGICZNIE

ŻYCIORYS

JAN KOCHANOWSKI

Jan Matejko "Kochanowski i Urszulka"

Pierwsze wydanie Fraszek ukazało się w 1584. Przygotowane zostało przez samego Kochanowskiego i było zgodne z jego wolą. Fraszki podzielone są na trzy księgi. Kochanowski tworzył fraszki na przestrzeni około dwudziestu lat. Większość z nich powstała w czasie przebywania Kochanowskiego na dworach (1559-1574), pozostałe po przeniesieniu się poety do Czarnolasu. Kochanowski był autorem określenia fraszka (wł. frasca – gałązka, drobiazg, bagatela, błahostka) i wprowadził ten typ utworu, pokrewny epigramatowi, do literatury polskiej. Charakter fraszek jest zróżnicowany – obok utworów żartobliwych i frywolnych znajdują się teksty refleksyjne. Fraszki oparte są zarówno na osobistych przeżyciach i autentycznych zdarzeniach. Większość fraszek pisanych jest do kogoś lub czegoś (Do doktora, Do Jana, Do fraszek), na coś lub na kogoś (Na Barbarę, Na fraszki, Na dom w Czarnolesie), komuś przeznaczonych (Epitafium dziecięciu), o kimś lub o czymś (O gąsce, O miłości).

Pieśni Jana Kochanowskiego księgi dwoje – zbiór pieśni Jana Kochanowskiego, wydany w 1586 roku; składał się on z dwóch, liczących każda po dwadzieścia pięć pieśni ksiąg oraz dołączonej do nich Pieśni świętojańskiej o sobótce. W pełni wyrażają filozofię Kochanowskiego jako renesansowego myśliciela. Dokładne daty powstania wszystkich pieśni nie są obecnie ustalone; Obie księgi są zróżnicowane tematycznie, ale utwory o tematyce miłosnej pojawiają się w księdze drugiej znacznie rzadziej, zawarte w niej natomiast apostrofy do lutni, mające rodowód horacjański, pojawiają się tylko w Księgach wtórych. Pomiędzy księgami występują również pewne różnice światopoglądowe w utworach refleksyjnych– Księgi pierwsze zawierają zachętę do stosowania epikurejskiej zasady Carpe diem, natomiast Księgi wtóre –horacjańskiego złotego środka. W Pieśniach zawarł Kochanowski odpowiedź na pytania nurtujące zarówno renesansowego humanistę jak i współczesnego nam czytelnika – Jak żyć godnie i mądrze? Pieśń to gatunek starożytny, pochodzący z antyku, silnie związany z muzyką i początkowo wykonywany wraz z nią. Pierwszym twórcą pieśni i wzorem dla Jana z Czarnolasu był Horacy – dlatego niektóre pieśni Kochanowskiego są przekładami.

Cykl trenów Jana Kochanowskiego składający się z 19 wierszy, poświęconych jego zmarłej w dzieciństwie córce Urszuli. Treny były pisane przez kilka lub kilkanaście miesięcy. Zostały wydane w 1580 r. w Krakowie. Poeta napisał 19 trenów, numerowanych cyframi rzymskimi. Poprzedził je dedykacją: „Orszuli Kochanowskiej, wdzięcznej, uciesznej, niepospolitej dziecinie...”, zaś w drugim wydaniu dołączył utwór Epitafium Hannie Kochanowskiej (poświęcony zmarłej niedługo po Urszuli córce Hannie). Są to utwory o charakterze lamentacyjno-refleksyjnym. Rozpamiętywanie śmierci dwuipółletniej córki prowadzi do rozważań nad nieprzydatnością filozofii stoickiej jako remedium na rozpacz, a także do kryzysu wiary, który poeta próbuje przezwyciężyć w ostatnich utworach zbioru. W ostatnim trenie ukazuje mu się matka, która pociesza go wizją życia pozagrobowego, oraz napomina, by nie trwał w rozpaczy. Treny są najbardziej osobistym dziełem poety, stanowią wypowiedź autobiograficzną.

Jan Kochanowski (ur. ok. 1530 w Sycynie, zm. 22 sierpnia 1584 w Lublinie) – polski poeta epoki renesansu, tłumacz, poeta nadworny Stefana Batorego w 1579 roku, sekretarz królewski i wojski sandomierski w latach 1579–1584. Uważany jest za jednego z najwybitniejszych twórców renesansu w Europie i poetę, który najbardziej przyczynił się do rozwoju polskiego języka literackiego. Fenomen jego twórczości polega między innymi na tym, że stworzył poezję, w której jednocześnie wypowiada prawdy uniwersalne i zapisuje swoje życie. Wystarczy spojrzeć na Treny czy Fraszki, by zrozumieć, że to Kochanowski rozpoczyna historię polskiej liryki. Tworzył także pieśni.

ŻYCIORYS

Ignacy Krasicki

Ignacy Krasicki herbu Rogala (ur. 3 lutego 1735 w Dubiecku, zm. 14 marca 1801 w Berlinie) – biskup warmiński. Jeden z głównych przedstawicieli polskiego oświecenia. Nazywany „księciem poetów polskich”. Najtrwalszym jego pomnikiem literackim są Bajki. Osadzone w europejskiej tradycji gatunku są niedoścignione w swym artystycznym pięknie. Aktualną obserwację nad światem i naturą człowieka zawarł poeta także w Satyrach. Klasyk poezji zintelektualizowanej był artystą słowa wydobywającym poetyckość z obszarów najrzadziej poszukiwanych.

Bajki i przypowieści – zbiór bajek Ignacego Krasickiego, wydany w 1779 w Warszawie przez Michała Grölla. Zbiór składa się ze 117 krótkich bajek epigramatycznych, podzielonych na cztery główne części i Przydatek (11 utworów), poprzedzonych wierszami Do dzieci i Wstęp do bajek. W większości są to utworzy oryginalne, chociaż niektóre nawiązują do bajek orientalnych, starożytnych (Ezop, Fedrus) i nowożytnych (Jean de La Fontaine). Bajki poruszają takie tematy, jak zło moralne, pycha, zazdrość, chciwość, skąpstwo, odróżnianie spraw istotnych oraz nieistotnych, uleganie pozorom, konsekwencje kierowania się emocjami, zalety kierowania się rozsądkiem i wiedzą o świecie, krytyka życia dworskiego. Bohaterami bajek są zwykle zwierzęta, symbolizujące określone cechy ludzkie. Często zawierają morał.

Satyra - według Słownika terminów literackich jest to utwór dydaktyczny, ośmieszający i wytykający wady i występki ludzkiej natury oraz wady społeczne o charakterze m.in. obyczajowym, politycznym. Istotą satyry jest krytyka. W tym celu często stosuje deformację, groteskę czy wyostrzenie piętnowanych cech w inny sposób. Żona modna To jedna z najkunsztowniejszych satyr Ignacego Krasickiego. Jest ósmą opozycją w zbiorzeSatyr wydanym w roku 1779. Podobnie jak Pijaństwo utwór ten ma charakter dialogowy. Rozmowa toczy się między świeżo ożenionym małżonkiem a przypadkowo spotkanym kompanem. Czytelnik zostaje wprowadzony jakby w środek dialogu. Okazuje się, że pan Piotr nie jest zupełnie zadowolony z sytuacji,w której się znalazł. Całe nieszczęście żonkosia polega na tym, że jego małżonka została wychowana w mieście. Zwiedziony urokami „dziwnych gestów i misternych wdzięków” nie przewidział konsekwencji ożenku z „modną Filis”. Mimo że Piotr szybko dostrzegł przepaść między sobą a ewentualną żoną, to względy praktyczne wzięły górę. W satyrze mamy dwa przedmioty krytyki. Po pierwsze w sposób niezbyt ostry zostało napiętnowane małżeństwo dla zysku. Trzeba tu zaznaczyć, że tego rodzaju kontrakty małżeńskie były ówcześnie czymś zupełnie normalnym. Ale i w takich wypadkach należy kierować się rozumem, i mieć na uwadze również inne względy – zdaje się pouczać Krasicki – jak np. zgodność charakterów czy upodobań. Po drugie mamy tu do czynienia z ostrą satyrą na modne życie – większość utworu poświęcona jest właśnie szczegółowemu opisaniu tego zjawiska poprzez analizę sposobu zachowania tytułowej „żony modnej”. Znamienne, że w utworze aż się roi od wyliczeń, satyra ta jest swoistym katalogiem atrybutów modnej damy.

Życiorys

ALEKSANDER FREDRO

Zamek Kamieniec

Aleksander Fredro (ur. 20 czerwca 1793 w Surochowie, zm. 15 lipca 1876 we Lwowie) – polski komediopisarz, pamiętnikarz, poeta, ziemianin, tworzył w epoce romantyzmu. Uważany jest za najwybitniejszego komediopisarza w historii literatury polskiej. Twórca "Zemsty".

Zemsta – komedia w czterech aktach, która powstała w początku lat 30. XIX wieku. Pierwsze wydanie książkowe (w zbiorze dzieł Fredry) miało miejsce w 1838 roku we Lwowie. Inspirowana była dokumentem znalezionym przez Fredrę na zamku Kamieniec w Odrzykoniu, który otrzymał w posagu żony. W dokumencie tym znajduje się historia poprzednich właścicieli. Budowla była własnością dwóch skłóconych ze sobą rodów: Firlejów (dolna część zamku) i Skotnickich (górna część). Piotr Firlej – daleki pierwowzór Cześnika dokuczał Janowi Skotnickiemu – pierwowzorowi Rejenta, za co ten skierował rynny na jego zabudowania. Wtedy Firlej napadł na jego robotników naprawiających mury górnego zamku i zniszczył przy okazji rynny. Skotnicki pozwał go przed sąd i wygrał sprawę, ale kres ich długoletnim zatargom położył dopiero ślub zawarty w 1630 roku przez wojewodzica Mikołaja Firleja z kasztelanką Zofią Skotnicką. Wydarzenia mogą się rozgrywać na wsi pod koniec XVIII wieku, na co wskazują wzmianki Cześnika o jego dawnym udziale w konfederacji barskiej (1768–1772), a przede wszystkim typy bohaterów i ich zachowanie, charakterystyczne dla kultury sarmackiej. Postacie: Pierwszoplanowe

Rejent Milczek – właściciel połowy zamku, zagorzały wróg Cześnika, ojciec Wacława
Cześnik Maciej Raptusiewicz – mieszkaniec drugiej połowy zamku, nienawidzący Rejenta, opiekun i stryj Klary
Klara Raptusiewiczówna – bratanica Cześnika, zakochana w Wacławie
Józef Papkin – zubożały szlachcic na usługach Cześnika, liczy na małżeństwo z Klarą

Drugoplanowe

Podstolina Hanna Czepiersińska – wdowa, Cześnik pragnie się z nią ożenić dla pieniędzy
Wacław Milczek – syn Rejenta, zakochany w Klarze

Epizodyczne

Dyndalski – sługa i marszałek Cześnika, który pisał w jego imieniu list do Wacława
Perełka – kucharz Cześnika
Śmigalski – dworzanin Cześnika
Mularze (murarze) – zatrudnieni przez Rejenta, który zmuszał ich do składania fałszywych zeznań co do pobicia
Pachołki i inni
Ludzie z kaplicy

ŻYCIORYS

ADAM MICKIEWICZ

Wilno, mieszkanie Mickiewicza, obecnie muzeum

Adam Bernard Mickiewicz (ur. 24 grudnia 1798 w Zaosiu lub Nowogródku, zm. 26 listopada 1855 w Stambule) – polski poeta, działacz polityczny, publicysta, tłumacz, filozof, działacz religijny, mistyk, organizator i dowódca wojskowy, nauczyciel akademicki. Obok Juliusza Słowackiego i Zygmunta Krasińskiego uważany za największego poetę polskiego romantyzmu (zaliczany do grona tzw. Trzech Wieszczów) oraz literatury polskie, a nawet za jednego z największych na skalę europejską.

https://www.youtube.com/watch?v=-t2WyBTyvUo Reduta Ordona – wiersz Adama Mickiewicza powstały w 1832. Jest opisem obrony Warszawy przed Rosjanami podczas powstania listopadowego, we wrześniu 1831 przez załogę Reduty 54, gdzie dowódcą artylerii był Julian Ordon. Utwór powstał na podstawie relacji uczestnika tych wydarzeń, przyjaciela poety, Stefana Garczyńskiego, który wydał ten wiersz w Paryżu w 1833. W scenie finałowej Ordon, nie chcąc oddać wrogowi amunicji, wysadza się wraz z całym jej składem w powietrze. Jest to wersja Adama Mickiewicza, gdyż w rzeczywistości Ordon przeżył pogrom, a swoje życie zakończył popełniając samobójstwo na emigracji we Włoszech. Sam Ordon spotkał się z Mickiewiczem w październiku 1855 roku w Burgasie.

https://www.youtube.com/watch?v=EMlOJ9Z4gII Śmierć pułkownika – wiersz Adama Mickiewicza poświęcony Emilii Plater, bohaterce powstania listopadowego. Utwór jest zbudowany z pięciu zwrotek. Trzy z nich mają po osiem wersów, czwarta ma ich siedem, a ostatnia tylko pięć. Rymy układają się w schemat krzyżowy. Wiersz jest napisany dziesięciozgłoskowcem. Dopiero w ostatniej zwrotce poeta odkrywa, że umierający pułkownik to kobieta.

Sonety krymskie – cykl 18 sonetów Adama Mickiewicza, stanowiących opis podróży poety na Półwysep Krymski latem i jesienią 1825. Wiersze napisane zostały w latach 1825–1826, wydane zaś w Moskwie w 1826 razem z Sonetami odeskimi . Utwory stanowią pierwszy cykl sonetów w literaturze polskiej, a także zapoczątkowały „sonetomanię” wśród pisarzy epok romantyzmu. Sonet – kunsztowna kompozycja poetyckiego utworu literackiego, złożona z 14 wersów zgrupowanych w dwóch czterowierszach, rymowanych zwykle abba abba, i dwóch trójwierszach. Sonety krymskie, oparte na sonetach w stylu włoskim i nawiązujące do poematu opisowego, przedstawiają wewnętrzne rozdarcie Pielgrzyma pomiędzy zachwytem nad Półwyspem Krymskim a tęsknotą za ojczyzną oraz „romantyczne zindywidualizowanie spojrzenia na świat przez konfrontację reakcji polskiego Pielgrzyma-turysty i człowieka Wschodu – Mirzy-przewodnika”. Wiersze charakteryzują się podmiotem lirycznym, który w różny sposób opisuje te same krajobrazy, w zależności od oświetlenia lub odległości.

Dziady część II – utwór dramatyczny Adama Mickiewicza należący do cyklu dramatów Dziady. Utwór powstawał w latach 1820–1821 w Kownie. Akcja toczy się w Dzień Zaduszny (w nocy) w kaplicy, gdzie zebrała się grupa ludzi z pobliskiej wioski. Trwa ludowy obrzęd Dziadów, któremu przewodniczy Guślarz. Zebrani wzywają kolejno dusze czyśćcowe chcąc ulżyć im w cierpieniu. Na ich wezwanie przybywają trzy rodzaje duchów:

lekkie - Józio i Rózia (są to dzieci, które nie doświadczyły cierpienia i dlatego nie mogą dostać się do nieba)
ciężkie – widmo złego pana (upiora skazanego na wieczną mękę za zło wyrządzone poddanym, którzy pod postacią "żarłocznego ptactwa" towarzyszą mu po śmierci)
pośrednie – duch pasterki Zosi (jej wina polega na tym, że igrała z uczuciami innych)

Wieśniacy starają się w miarę możliwości ulżyć ich cierpieniu. Kiedy obrzęd dobiega końca nieoczekiwanie zjawia się jednak kolejny duch, który nie reaguje na wezwania i przekleństwa Guślarza i reszty. Duch ten zmierza w stronę jednej z wieśniaczek i wskazuje na swoje zranione serce. Chłopi wyprowadzają wieśniaczkę, a widmo podąża za nimi. Morały zawarte w dramacie"Kto nie doznał goryczy ni razu, ten nie dozna słodyczy w niebie". "Kto nie był ni razu człowiekiem, temu człowiek nic nie pomoże". "Kto nie dotknął ziemi ni razu, ten nigdy nie może być w niebie". Zjawienie się tajemniczego ducha w pewien sposób tłumaczy wiersz Upiór dołączony do Dziadów przez Mickiewicza. Tytułowy bohater tego utworu - postać o nieokreślonym statusie egzystencjalnym - nie żyje, ale i nie umarł ostatecznie, jest duchem skazanym za grzech (samobójstwo) na karę corocznego powtarzania swego cierpienia na świecie. Cierpienie to jest związane z nieszczęśliwą miłością i życiem wśród ludzi, którzy go nie rozumieją. Bohater Upiora nie jest jednak tożsamy z nieznaną zjawą z II części Dziadów, aczkolwiek posiada podobne cechy.

Ballady i romanse – zbiór ballad Adama Mickiewicza, wydany w 1822 w Wilnie jako część pierwszego tomu Poezyj. Uważany jest za początek rozwoju gatunku ballady w literaturze polskiej oraz za manifest polskiego romantyzmu. Ballada – gatunek synkretyczny, łączący w sobie cechy liryki (nastrojowość, emocjonalność), epiki (fabuła, narrator) i dramatu (dialogi, akcja), którego tematem są niezwykłe wydarzenia. https://www.youtube.com/watch?v=pME0oopOFGk W świecie, w którym żyją bohaterowie utworu, istnieją pewne normy i zasady, za których przekroczenie grozi surowa kara. Tak było w przypadku młodego strzelca. Surowe zasady moralne oparte są na wierze, że za popełniony grzech grozi kara. Takie uporządkowanie świata wartości może dawać poczucie sprawiedliwości społecznej oraz rodzić przekonanie o braku bezkarności. Tematyka ballady pochodzi z ludowych wierzeń oraz przekazu ustnego. Zakorzeniona jest także w przekonaniach o istnieniu nimf wodnych czy też świtezianek, które pokazują się nad brzegami jezior. Główną myśl utworu stanowi wiara w nieuchronność kary, która należy się wszystkim za złamanie danego słowa. Utwór ten zbudowany jest z trzydziestu ośmiu zwrotek, z czego każda liczy po cztery wersy. Występują rymy, np. pieni – cieni, rada – biada. Wyróżnić możemy następujące środki stylistyczne: epitet („ognik nocny”, „piękna dziewczyno”, „sarna płocha”), pytanie retoryczne („Gdzie dom twój, gdzie są rodzice?”), porównanie („Jak mokry jaskier wschodzi na bagnie, Jak ognik nocny przepada”, „Znikła jak lekki powiew wietrzyka”), wykrzyknienie („o luba!”, „I biada jego złej duszy!”), metafora („Słowicze wdzięki w mężczyzny głosie, A w sercu lisie zamiary”). W dziele Mickiewicza ważną pozycje zajmują wierzenia ludowe, kwestie związane z moralnością oraz problematyka winy i kary.

Pan Tadeusz, czyli Ostatni zajazd na Litwie: historia szlachecka z roku 1811 i 1812 we dwunastu księgach wierszem to poemat epicki Adama Mickiewicza wydany w dwóch tomach w 1834 w Paryżu. Ta epopeja narodowa (z elementami gawędy szlacheckiej) powstała w latach 1832–1834 w Paryżu. Składa się z dwunastu ksiąg pisanych wierszem, trzynastozgłoskowcem. Czas akcji: pięć dni z roku 1811 i jeden dzień z roku 1812. Wątki

wątek miłosny Tadeusza i Zosi – wątek rozwijający się od początku utworu, kiedy Tadeusz zauważa młodą dziewczynę. Potem Tadeusz myli Zosię z Telimeną. Następnie Tadeusz wyjawia stryjowi swą miłość do Zosi, a Zosia czule żegna Tadeusza. Wątek ten rozwija się przez cały utwór, aż doprowadza do zaręczyn Tadeusza i Zosi.
wątek Stolnika – Stolnik był wielkim panem z rodu Horeszków, o czym opowiada Gerwazy w II księdze. Posiadał jedyne dziecko, Ewę Horeszkównę, w której zakochał się Jacek Soplica. Do zaręczyn nie doszło z powodu różnicy majątkowej i wyraźnej niechęci ojca wobec tego związku; obawiając się rekuzy Soplica nie poprosił formalnie o rękę córki, zaś Horeszko przyjął swatów kasztelana witebskiego. Stolnik został zabity przez Soplicę w zamku podczas najazdu Moskali. Od tego momentu Gerwazy przysiągł sobie zemścić się na rodzie Sopliców.
wątek sporu o zamek – przez cały utwór przewija się spór o zamek Horeszków. Teoretycznie należy on do Sopliców, gdyż został nadany im podczas konfederacji targowickiej. Hrabia, Gerwazy – Klucznik – i okoliczna szlachta zamierzają dokonać zajazdu na Sopliców. Podburza ich do tego Klucznik.
wątek niepodległościowy – akcja Pana Tadeusza rozgrywa się w czasach wojen napoleońskich. Ks. Robak, próbując naprawić swoje dawne winy, agituje polską szlachtę do powstania i walki u boku Napoleona. Usiłowania jego niweczy Klucznik, który zapał szlachty wykorzystuje przeciwko Soplicom, doprowadzając do zajazdu. Jednak gdy pojawia się wspólny wróg, Rosjanie, następuje pogodzenie wszystkich stron sporu i wspólna walka przeciw Moskalom.

żYCIORYS

JULIUSZ SŁOWACKI

Jezioro Gopło z "Balladyny" Ikwa z wiersza "W pamiętniu Zofii Bobrówny"

Juliusz Słowacki herbu Leliwa (ur. 4 września 1809 w Krzemieńcu, zm. 3 kwietnia 1849 w Paryżu) – polski poeta, przedstawiciel romantyzmu, dramaturg i epistolograf. Obok Mickiewicza i Krasińskiego określany jako jeden z Wieszczów Narodowych. Utwory Słowackiego, zgodnie z duchem epoki i ówczesną sytuacją narodu polskiego, podejmowały istotne problemy związane z walką narodowowyzwoleńczą, z przeszłością narodu i przyczynami niewoli, ale także poruszały uniwersalne tematy egzystencjalne.

Balladyna – tytuł dramatu w pięciu aktach, napisanej przez Juliusza Słowackiego w Genewie w 1834 roku, a wydanej w Paryżu w roku 1839 (w epoce romantyzmu). Wykonana na scenie po raz pierwszy w 1862. Autor poświęcił swój utwór Zygmuntowi Krasińskiemu, „autorowi Irydiona”. Balladyna to również imię głównej bohaterki wspomnianego utworu. Utwór Słowackiego to opowieść o żądzy władzy i o dorastaniu do roli zbrodniarza. Nie przypadkiem też imię głównej bohaterki nawiązuje do ballady, w której zazwyczaj pojawiają się motywy fantastyczne i elementy wierzeń ludowych. Postacie realistyczne

Balladyna – główna (tytułowa) bohaterka; córka ubogiej wdowy; rozpieszczana i faworyzowana przez matkę; bezwzględnie dążąca do władzy; ukochana Grabca; żona Kirkora; kochanka Fon Kostryna, którego zabiła; wydała na siebie wyrok śmierci (została uśmiercona przez uderzenie piorunem). Miała czarne włosy, ciemne oczy i alabastrową cerę.
Alina – młodsza siostra Balladyny. Była szczerą, uczciwą oraz niezwykle pracowitą dziewczyną o dobrym sercu. Zawsze skora do żartów i uśmiechu. Kochała matkę i siostrę ponad wszystko. Podczas zbierania malin, uzbierała dzban owoców, który była nawet gotowa oddać siostrze, gdyby ta poprosiła. Została jednak zamordowana przez Balladynę. Alina była bardzo piękna. Miała długi, złocisty warkocz, wesołe, niebieskie oczy i różane policzki.
Wdowa – matka Balladyny i Aliny; stara wdowa; wygnana z zamku; oślepiona przez piorun; ginie na torturach nie chcąc wyjawić imienia złej córki, gdyż wie że skazałaby w ten sposób Balladynę na śmierć.
Kirkor – bogaty książę, szukający za radą pustelnika ubogiej, wiejskiej dziewczyny za żonę; starał się przywrócić gnieźnieński tron dla prawowitego władcy – Popiela III (pustelnika); ginie w walce z wojskiem Balladyny i Kostryna.
Pustelnik – król Popiel III; zrzucony z tronu i wygnany z zamku przez swojego brata, który rozkazał zabić jego dzieci i sam objął władzę w Gnieźnie; zabity na rozkaz Balladyny.
Grabiec – syn zakrystiana, pijak, kochanek Balladyny i obiekt uczuć Goplany, jako płacząca wierzba świadek zbrodni na Alinie, jako dzwonkowy król gość na uczcie weselnej; we śnie zabity przez Balladynę.
Filon – pasterz, typowy romantyczny bohater, beznadziejnie szukający miłości; odnajduje martwą Alinę i zakochuje się w niej od pierwszego wejrzenia.
Fon Kostryn – podaje się za niemieckiego grafa, ale jest synem wisielca, rycerz Kirkora, który pod jego nieobecność ma się opiekować Balladyną, tymczasem staje się jej kochankiem, później ginie z jej ręki.
Gralon – posłaniec od Kirkora, bez potrzeby zamordowany przez Balladynę i Kostryna.
Kanclerz – pomagał Balladynie w osądzaniu zbrodniarzy.
Wawel – dziejopis, prowadzi rozmowę z publicznością w epilogu; badacze literatury dopatrywali się w nim uosobienia Joachima Lelewela.
Lekarz – stwierdził zatrucie u Fon Kostryna.

Postacie fantastyczne

Goplana – nimfa, królowa jeziora Gopła, zakochała się w Grabcu, gdy uratowała mu życie wyciągając go z jeziora.
Skierka – oddany i pracowity sługa Goplany, za sprawą jego czarów Kirkor zakochuje się jednocześnie w Alinie i Balladynie.
Chochlik – leniwy, marudny i nieuczciwy sługa Goplany.

https://www.youtube.com/watch?v=kfBhp9gNY6M Słowacki, emigrant polityczny przebywający we Francji, wyraża w wierszu tęsknotę za ojczyzną. Pisze o pięknie przyrody stron rodzinnych i podkreśla, że natura jest najlepszym źródłem natchnienia poetyckiego. Tworzy obraz wyidealizowanej krainy dzieciństwa, Arkadii, raju utraconego, i wyraża romantyczne poczucie żywego kontaktu z ciągle ewoluującą, kosmiczną naturą. Jest ona traktowana jako źródło czystości duchowej i ma działanie uświęcające, podobnie jak poezja. Wiersz napisany dla Zofii Bobrówny jest zaliczany do liryki mistycznej Słowackiego, gdyż tematem utworu jest duchowy wymiar poezji, dzieciństwa i przyrody; elementy rodzimego pejzażu, kwiaty i gwiazdy, są rzeczywistym wspomnieniem poety z wczesnego okresu życia, a zarazem nabierają charakteru duchowego objawienia. Autor wypowiada się o sprawach uniwersalnych za pomocą najprostszych konkretów, językiem zrozumiałym dla dziecka. Jednocześnie charakter utworu jest w pewnej mierze przekorny, gdyż punkt wyjścia treści merytorycznej stanowi odmowa napisania wiersza wyrażona wierszem.

życiorys

henryk sienkiewicz

Henryk Sienkiewicz herbu Oszyk, kryptonim „Litwos”, „Musagetes”, pseudonim „Juliusz Polkowski”, „K. Dobrzyński” (ur. 5 maja 1846 w Woli Okrzejskiej, zm. 15 listopada 1916 w Vevey) – polski nowelista, powieściopisarz i publicysta; laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury (1905) za całokształt twórczości, jeden z najpopularniejszych polskich pisarzy przełomu XIX i XX w.

Quo vadis: Powieść z czasów Nerona – powieść historyczna Henryka Sienkiewicza. Publikowana najpierw w odcinkach. Wkrótce powieść została wydana w formie druku zwartego, jej premiera odbyła się w Krakowie, w 1896 roku. Tytuł książki to łaciński zwrot, oznaczający: Dokąd idziesz?. Odwołuje się on do słów Quo vadis, Domine? (Dokąd idziesz, Panie?), wypowiedzianych według legendy, przywołanych również w powieści, przez apostoła Piotra do Chrystusa. Akcja rozgrywa się głównie w Rzymie, podczas końcowych 6 lat panowania Nerona (63–68 r.), akcja epilogu – ok. 68 r. Wydarzenia pozwalające określić czas akcji to: przybycie Winicjusza do Rzymu po zawarciu pokoju z Partami (63 r.), pożar Rzymu (64 r.), śmierć Petroniusza (66 r.), śmierć Nerona (68 r.). Rzym był wówczas miastem wielonarodowościowym, bardzo zróżnicowanym. Głównym wątkiem powieści jest miłość Winicjusza i Ligii. Należą oni do dwóch odrębnych światów: Winicjusz jest patrycjuszem rzymskim, Ligia zakładniczką pochodzącą z barbarzyńskiego plemienia Ligów, a także chrześcijanką. Wątek miłosny posiada liczne zwroty akcji: ucieczkę Ligii, jej poszukiwania przez Winicjusza, próbę porwania, przemianę Winicjusza i przyjęcie przez niego chrztu, wreszcie uwięzienie i cudowne ocalenie na arenie. Historyczny wątek powieści skupia się na osobie rzymskiego cesarza Nerona, a także na prześladowaniach i szerzeniu się wiary chrześcijańskiej. Istotną dla utworu postacią jest Petroniusz – rzymski patrycjusz, bliski doradca Nerona, wyrocznia smaku i elegancji, będący w powieści symbolem odchodzącej kultury antycznej. Balansujący na krawędzi życia i śmierci, krytykuje pomysł cesarza i przegrywa. Tak jak zaczął, kończy akcję, umierając samobójczo w ramionach ukochanej Eunice. Najbardziej tragiczną i jednocześnie komiczną postacią jest Chilon Chilonides. Nie ma zasad moralnych i jest gotów sprzedać niewinnego. Jednak i w nim zachodzi poważna zmiana, na końcu umiera na krzyżu w obronie tych, których wydał – chrześcijan. Punkt kulminacyjny stanowi walka Ursusa z turem. Pokonanie zwierza oznacza szczęśliwe zakończenie wątku miłosnego. Odtąd Ligia, Winicjusz i Ursus są pod opieką ludu rzymskiego. Ten moment symbolizuje także odwrót sympatii Rzymian od Nerona i zwrócenie się ku chrześcijanom. Bohaterowie historyczni[5]

Akte – wyzwolenica i kochanka Nerona, pochowała ciało cesarza.
Aulus Plaucjusz – konsul, namiestnik Panonii i Brytanii, mąż Pomponii Grecyny.
Lukan – poeta, bratanek Seneki, bliski towarzysz Nerona. Brał udział w spisku Pizona, za co został skazany na śmierć i popełnił samobójstwo.
Neron – cesarz rzymski, panował w latach 54–68. W 65 r. brutalnie stłumił wymierzony przeciw sobie spisek Pizona. Popełnił samobójstwo w willi wyzwoleńca Faona.
św. Paweł Apostoł
Petroniusz – elegantiae arbiter, mistrz dobrego smaku, patrycjusz rzymski, obiekt zawiści Tygellina, zamieszany w spisek Pizona, popełnił samobójstwo. W utworze Sienkiewicza jest wujem Marka Winicjusza, epikurejczykiem, estetą, odmawia udziału w spisku.
św. Piotr Apostoł
Pizon – konsul, w 65 r. przywódca spisku przeciw Neronowi.
Pomponia Grecyna – żona Aulusa Plaucjusza, według przekazu Tacyta rzeczywiście poddana sądowi mężowskiemu z podejrzenia o wyznawanie obcego zabobonu.
Poppea Sabina – druga żona Nerona, również jego ofiara – zmarła podczas kolejnej ciąży, kopnięta przez cezara.
Seneka Młodszy – poeta, pisarz, filozof rzymski – stoik, dawny nauczyciel Nerona. Uczestnik spisku Pizona, popełnił samobójstwo.
Tygellin – prefekt pretorianów, wierny zausznik Nerona, rywal Petroniusza o względy cesarza.
Wespazjan – późniejszy cesarz rzymski, za czasów Nerona namiestnik Afryki. Wsławił się drzemkami podczas występów cesarza, za co popadł w niełaskę[6].
Westynus – konsul, jego pierwszą żoną była Statilia Messalina, początkowo jeden z najbliższych przyjaciół Nerona, następnie przez niego zgładzony.

Bohaterowie fikcyjni

Marek Winicjusz – patrycjusz rzymski, trybun wojskowy. Zakochuje się w Ligii i pod jej wpływem zostaje chrześcijaninem.
Ligia (Kallina) – córka wodza barbarzyńskiego plemienia Ligiów, zakładniczka Rzymu, wychowana przez Aulusa Plaucjusza i Pomponię Grecynę. Chrześcijanka, ukochana Marka Winicjusza. Jednak odmawia zostania kochanką Winicjusza i ucieka przy pomocy Ursusa. Dzięki niej młody patrycjusz przechodzi przemianę, stając się chrześcijaninem. Wówczas Ligia zgadza się go poślubić.
Ursus – po chrzcie Urban; służył matce Ligii, po jej śmierci przyrzekł, że będzie bronić jej córki; odznaczał się potężną siłą fizyczną: zabił zapaśnika Krotona, na arenie gołymi rękami pokonał tura.
Glaukus – z pochodzenia Grek; lekarz; chrześcijanin; Chilon Chilonides sprzedał w niewolę jego dzieci i żonę; wielokrotnie przebaczał Chilonowi jego czyny, czym w końcu przyczynił się do jego nawrócenia; zginął na płonącym krzyżu - pochodni Nerona.
Kryspus – fanatyczny chrześcijanin, bardzo radykalny, ginie na krzyżu podczas Igrzysk.
Eunice – niewolnica i kochanka Petroniusza, wybiera śmierć samobójczą z ukochanym zamiast wyzwolenia i życia pośród jego bogactw.
Chilon Chilonides – filozof; Grek; żyje z nauczania przypadkowych ludzi i oszustw; jest łasy na pieniądze – wydaje chrześcijan Neronowi za posadę i złoto, wcześniej sprzedał rodzinę Glaukusa w niewolę; nawraca się pod koniec powieści (pod wpływem postawy Glaukusa umierającego na krzyżu).
Germanin Gulo – niewolnik, wychowawca i nauczyciel Marka Winicjusza.

Latarnik – nowela Henryka Sienkiewicza, która po raz pierwszy ukazała się w „Niwie” w 1881. Przedstawia historię Skawińskiego, polskiego emigranta politycznego, który obsługiwał latarnię morską położoną na wyspie. Latarnik uchodzi za jedną z najlepszych polskich nowel. Akcja utworu toczy się w latach 70. XIX wieku w Aspinwall i na samotnej wysepce leżącej niedaleko Panamy. We fragmentach, w których pisarz zastosował retrospekcję, opowiedziano wydarzenia rozgrywające się od 1830, czyli od powstania listopadowego, w którym Skawiński brał udział. Główny bohater to stary Polak, tułacz poszukujący spokojnej posady w miejscu, gdzie mógłby zamieszkać na stałe. Urodził się w Polsce. Wiódł burzliwe życie, walczył w wielu wojnach oraz powstaniach (powstanie listopadowe, wojna secesyjna itd). Następnym etapem jego życia było „szukanie swego miejsca” – podejmował się wówczas wielu zawodów – był m.in. harpunnikiem, poszukiwaczem diamentów i właścicielem fabryki cygar. Wszystkie te stanowiska tracił w tajemniczych okolicznościach, sam sobie tłumaczył to prześladującym go pechem. Przełomowym momentem w jego życiu było objęcie pracy latarnika w Aspinwall. Tam odnalazł swój upragniony spokój i wiódł ascetyczne życie, praktycznie nie wychodząc z latarni. Jego prawdziwe imię nie jest znane. Stary i zmęczony życiem Polak - Skawiński - obejmuje posadę latarnika w nadmorskim miasteczku Aspinwall. Ma za sobą burzliwe życie: w powstaniu listopadowym walczył o niepodległą Polskę, potem bił się wszędzie tam, gdzie walczono o wolność: w Hiszpanii, we Francji, na Węgrzech, w Stanach Zjednoczonych. Potem już nie potrafił ułożyć sobie życia, wciąż prześladował go pech. Liczy na to, że w zaciszu latarni morskiej już nic mu nie zagrozi. Pensję przesyła na konto Towarzystwa Polskiego. Za ojczyzną właściwie przestał tęsknić, ceni spokój. Dlatego wybiera Aspinwall i pracę latarnika, bo właśnie na latarni udaje mu się rozpocząć ciche, spokojne życie. Wiele rozmyśla i wspomina nie zaniedbując nigdy swoich obowiązków. Podziwia tropikalną przyrodę, zaprzyjaźnia się z odwiedzającymi jego latarnię ptakami. Pewnego dnia oprócz zapasów żywności Skawiński otrzymuje paczkę z książkami. Jest wśród nich Pan Tadeusz A. Mickiewicza. Podczas lektury zapomina o tym, gdzie jest. Czuje się znowu w swojej ojczyźnie, za którą tak bardzo tęsknił. W końcu zapada w długi, mocny sen o Polsce. Następnego ranka otrzymuje wiadomość, że przez jego zaniedbanie rozbiła się łódź. Dopiero wtedy uświadamia sobie, że nie zapalił latarni. Zostaje zwolniony z posady i musi wyruszyć na nowe drogi tułactwa, tym razem ma przy sobie cząstkę ojczyzny - Pana Tadeusza. Treścią noweli jest los jednego z polskich emigrantów, którzy po powstaniu listopadowym byli zmuszeni opuścić swoją ojczyznę na zawsze. Utwór powstał w Stanach Zjednoczonych w trakcie podróży Sienkiewicza po tym kraju. Ma wyraźnie charakter dydaktyczny: kontynuuje misję Pana Tadeusza, który w życiu starego latarnika odegrał tak ważną rolę. Nowela – krótki utwór literacki, pisany prozą, charakteryzujący się wyraźnie zarysowaną i sprawnie skrojoną akcją główną, mocno udramatyzowaną, która zmierza do punktu kulminacyjnego.

W pustyni i w puszczy – powieść przygodowa dla młodzieży Henryka Sienkiewicza publikowana w odcinkach w latach 1910–1911 w dzienniku „Kurier Warszawski”, wydana w 1911 w Warszawie. Akcja powieści zaczyna się w roku 1884 w Port Saidzie. Bohaterowie główni:

Stanisław Tarkowski – czternastoletni Polak. Syn starszego inżyniera zatrudnionego przy rewizji robót przy wale i przy pogłębianiu łożyska Kanału Sueskiego.
Nelly Rawlison – ośmioletnia Angielka, córka jednego z dyrektorów budowy Kanału Sueskiego.

Bohaterowie drugoplanowi:

Kali – murzyński służący i towarzysz dzieci, przywódca Wa-Himów (przypuszczalnie Szylluka)
Mea – murzyńska służąca, pochodząca z plemienia Dinka. Miała długie nogi, była smukła i szczupła. Została ofiarowana Nel po śmierci Dinah, kiedy dziewczynce zabrakło piastunki. Wychowywała się nad brzegiem Nilu. Była bardzo przywiązana do Nel i zakochała się w Kalim. Chciała umrzeć razem z nim, kiedy razem w czasie ostatniego etapu konali z pragnienia na pustyni.
Chamis – uczestniczył w porwaniu Stasia i Nel. Przedtem był służącym ojców Nel i Stasia. Za jego pośrednictwem porwane zostały dzieci. Przy porwaniu nie okazywał żadnych uczuć w stosunku do dzieci, dlatego Staś zabił go bez skrupułów. W ekranizacjach książki jego postać została wybielona: ma opory przy porwaniu i dobrze traktuje dzieci, a ginie od noża Gebhra, ratując Nel.
Idrys – jeden z Beduinów, służący Mahdiemu,
Gebhr – groźny towarzysz i brat Idrysa; nie był tak miły dla dzieci, jak Idrys, który zawsze mówił, żeby nie czynić im niczego złego.
Główni bohaterowie, czternastoletni Staś Tarkowski i ośmioletnia Nel Rawlison, zostają porwani przez Beduinów i zawiezieni do Chartumu, gdzie swoją siedzibę ma Mahdi - przywódca powstania przeciwko Anglikom. Z trudem znoszą uciążliwą podróż przez pustynię. W Chartumie okazuje się, że muszą jechać dalej - Mahdi poleca porywaczom, by zawieźli dzieci do Smaina, który zaproponuje Anglikom oddanie ich w zamian za swoją żonę, Fatmę, i jego dzieci. Staś i Nel zostają tym samym skazani na śmierć - okrutny przywódca powstania spodziewa się, że zginą w tropikalnej dżungli z powodu febry lub malarii. Tymczasem Staś zabija porywaczy i wraz z Murzynami, Kalim i Meą, próbują dotrzeć do ludzkich siedzib. Bohaterowie przeżywają wiele przygód, poznają rośliny i zwierzęta Czarnego Lądu, pokonują liczne niebezpieczeństwa, z których największa to febra, na którą zapada Nel. Dzięki odwadze i wiedzy Stasia udaje im się powrócić do ojców. W Epilogu jest informacja, że Staś i Nel pobrali się.
Jest to powieść podróżniczo-przygodowa. Autor opisał ciekawe, chwilami dramatyczne przygody głównych bohaterów w Afryce. Umieścił akcję w atrakcyjnym dla polskiego czytelnika miejscu - opisał faunę i florę kontynentu afrykańskiego oraz jego rdzennych mieszkańców - murzyńskie plemiona.

Krzyżacy – powieść historyczna Henryka Sienkiewicza, która ukazywała się w czasopiśmie „Tygodnik Ilustrowany”[1] od lutego 1897 do lipca 1900 roku, a w postaci książkowej w roku 1900[2]. Powieść przedstawia dzieje konfliktu polsko-krzyżackiego, a akcja utworu toczy się od 1399 (rok śmierci królowej Jadwigi) do 1410 (bitwa pod Grunwaldem). W okresie publikacji powieść była protestem przeciwko germanizacji prowadzonej przez władze zaboru pruskiego. Sienkiewicz w swojej książce przywołał Polskę w okresie świetności jej oręża i skupił się na zwycięstwie nad Zakonem krzyżackim. Doświadczony rycerz, Maćko z Bogdańca, wraz z młodziutkim Zbyszkiem - ostatnim z rodu - zatrzymują się w Tyńcu w gospodzie „Pod Lutym Turem”. Niespodziewanie przybywa tu na odpoczynek orszak księżnej mazowieckiej, Anny Danuty, która w drodze na Wawel postanowiła odwiedzić opactwo tynieckie. Zbyszko zakochuje się od pierwszego wejrzenia w dwórce księżnej, Danusi Jurandównie. Po długich staraniach młodzi zawierają ślub. Niestety Danusia zostaje uprowadzona przez Krzyżaków, którzy chcą się zemścić na jej ojcu Jurandzie ze Spychowa, który jest prawdziwym postrachem rycerzy zakonnych. Wzywają Juranda do Szczytna, gdzie go upokarzają i więżą. W tym czasie Zbyszko odbywa pojedynek na śmierć i życie z bratem Rotgierem, jednym z ukochanych rycerzy Zygfryda de Löwe, i zwycięża. W odwecie Zygfryd każe oślepić Juranda, wyrwać mu język i odciąć prawą dłoń. Kaleki i bezradny zostaje on wypuszczony z zamku w Szczytnie. Na drodze spotykają go Jagienka Zychówna wraz z Hlawą i odwożą go do Spychowa. Tymczasem Zbyszko nadal poszukuje Danuśki. W końcu dziewczyna zostaje odnaleziona przez Zbyszka, ale umiera w drodze do Spychowa. Załamany Zbyszko długo nie potrafi się pogodzić ze stratą ukochanej. Wreszcie zauważa troskę i miłość pięknej Jagienki Zychówny i żeni się z nią. Wzruszony i nieprzytomny z radości Maćko buduje dla młodych wspaniały kasztel. Rodzą się synowie Zbyszka i Jagienki. Wkrótce wybucha też wojna polsko-krzyżacka, na którą Zbyszko wyrusza wraz z Maćkiem. Przed bitwą pod Grunwaldem rycerze obserwują niebo i wróżą zwycięstwo. Wygrywają Polacy i jest to jedno z naszych najwspanialszych zwycięstw.

ŻYCIORYS

STEFAN ŻEROMSKI

Syzyfowe prace – powieść Stefana Żeromskiego, która po raz pierwszy ukazała się w krakowskim dzienniku „Nowa Reforma” od 7 lipca do 24 września 1897. Czwartego stycznia rodzice Marcinka Borowicza odwożą go z rodzinnych Gawronek do szkoły w Owczarach i oddają na naukę panu Wiechowskiemu. Za przygotowanie Marcina do egzaminów do gimnazjum będą płacić nauczycielowi w naturze: mąką, grochem, rybami, płótnem... Marcinek poznaje w szkole podstawy języka rosyjskiego. Potem wraz z matką jedzie do Klerykowa, zdawać egzaminy do gimnazjum. Rosjanie odnoszą się do Polaków bez szacunku, rodzice bardzo się denerwują, że ich dzieci nie dostaną się do szkoły. Marcinek pomyślnie zdaje egzaminy i zamieszkuje na stancji u pani Przepiórkowskiej, zwanej „starą Przepiórzycą”. Umiera matka Marcina. Życie szkolne płynie swoim torem. Chłopcy uczą się po rosyjsku. Po wakacjach w szkole następują jednak zmiany. Zmieniają się nauczyciele; dyrektorem jest Kriestoobriadnikow, inspektorem Zabielskij, nauczycielem łaciny - Pietrow, a historii - Kostriulew. Marcin powoli ulega rusyfikacji. W gimnazjum pojawia się nowy uczeń, Andrzej Radek, syn fornala. Bardzo ciężko pracuje - daje korepetycje i uczy się. Na lekcji historii nauczyciel Kostriulew sugeruje, że katolickie zakonnice mordowały swoje nowonarodzone dzieci i chowały je w podziemiach klasztoru. „Figa” - Walecki, zraniony w swych uczuciach religijnych, głośno protestuje przeciw oszczerstwu. Po wyjściu nauczyciela z klasy Borowicz kpi sobie z Waleckiego. Na prośbę matki Walecki nie zostaje wydalony ze szkoły , „tylko” wychłostany. Klasa, idąc za przykładem Borowicza, zdecydowanie odcina się od nieszczęsnego „buntownika”. Drugim nowym uczniem jest Bernard Zygier. Budzi on w swoich kolegach tożsamość narodową i uczucia patriotyczne. Marcin przeżywa pierwszą miłość do panny Anny Stogowskiej - „Biruty”. Nie pada między nimi ani jedno słowo. Codzienne, poranne spotkania w parku (obydwoje uczą się do matury) nadają ich miłości niepowtarzalny nastrój. Po wakacjach, spędzonych w Gawronkach, Marcin wraca do Klerykowa. Jest już dorosły, w maju zdał maturę. Teraz usiłuje odnaleźć „Birutę”, ale niestety, okazuje się, że wraz z rodziną wyjechała na stałe do Rosji. Zrozpaczonemu Marcinowi pomocną dłoń podaje Radek.

Stefan Żeromski herbu Jelita (ur. 14 października 1864 w Strawczynie, zm. 20 listopada 1925 w Warszawie) – polski prozaik, publicysta, dramaturg; pierwszy prezes polskiego PEN Clubu. Czterokrotnie nominowany do Nagrody Nobla w dziedzinie literatury (1921, 1922, 1923, 1924). Jeden z najwybitniejszych pisarzy polskich w historii[3][4]. Stefan Żeromski był znany również pod pseudonimami Maurycy Zych, Józef Katerla i Stefan Iksmoreż. Ze względu na zaangażowanie społeczne nazwany był „sumieniem polskiej literatury” lub „sumieniem narodu”.

https://www.youtube.com/watch?v=O3efQ8yXmFg Syzyfowe prace – powieść Stefana Żeromskiego, która po raz pierwszy ukazała się w krakowskim dzienniku „Nowa Reforma” od 7 lipca do 24 września 1897. Czwartego stycznia rodzice Marcinka Borowicza odwożą go z rodzinnych Gawronek do szkoły w Owczarach i oddają na naukę panu Wiechowskiemu. Za przygotowanie Marcina do egzaminów do gimnazjum będą płacić nauczycielowi w naturze: mąką, grochem, rybami, płótnem... Marcinek poznaje w szkole podstawy języka rosyjskiego. Potem wraz z matką jedzie do Klerykowa, zdawać egzaminy do gimnazjum. Rosjanie odnoszą się do Polaków bez szacunku, rodzice bardzo się denerwują, że ich dzieci nie dostaną się do szkoły. Marcinek pomyślnie zdaje egzaminy i zamieszkuje na stancji u pani Przepiórkowskiej, zwanej „starą Przepiórzycą”. Umiera matka Marcina. Życie szkolne płynie swoim torem. Chłopcy uczą się po rosyjsku. Po wakacjach w szkole następują jednak zmiany. Zmieniają się nauczyciele; dyrektorem jest Kriestoobriadnikow, inspektorem Zabielskij, nauczycielem łaciny - Pietrow, a historii - Kostriulew. Marcin powoli ulega rusyfikacji. W gimnazjum pojawia się nowy uczeń, Andrzej Radek, syn fornala. Bardzo ciężko pracuje - daje korepetycje i uczy się. Na lekcji historii nauczyciel Kostriulew sugeruje, że katolickie zakonnice mordowały swoje nowonarodzone dzieci i chowały je w podziemiach klasztoru. „Figa” - Walecki, zraniony w swych uczuciach religijnych, głośno protestuje przeciw oszczerstwu. Po wyjściu nauczyciela z klasy Borowicz kpi sobie z Waleckiego. Na prośbę matki Walecki nie zostaje wydalony ze szkoły , „tylko” wychłostany. Klasa, idąc za przykładem Borowicza, zdecydowanie odcina się od nieszczęsnego „buntownika”. Drugim nowym uczniem jest Bernard Zygier. Budzi on w swoich kolegach tożsamość narodową i uczucia patriotyczne. Marcin przeżywa pierwszą miłość do panny Anny Stogowskiej - „Biruty”. Nie pada między nimi ani jedno słowo. Codzienne, poranne spotkania w parku (obydwoje uczą się do matury) nadają ich miłości niepowtarzalny nastrój. Po wakacjach, spędzonych w Gawronkach, Marcin wraca do Klerykowa. Jest już dorosły, w maju zdał maturę. Teraz usiłuje odnaleźć „Birutę”, ale niestety, okazuje się, że wraz z rodziną wyjechała na stałe do Rosji. Zrozpaczonemu Marcinowi pomocną dłoń podaje Radek.

życiorys

melchior wańkowicz

rodzina Wańkowiczów

Melchior Wańkowicz (ur. 10 stycznia 1892 w Kałużycach, zm. 10 września 1974 w Warszawie) – polski pisarz, dziennikarz, reportażysta i publicysta.

Ziele na kraterze ukazało się po raz pierwszy w 1951 r. w Nowym Jorku. Książka napisana po tragicznej śmierci córki autora - Krystyny w powstaniu warszawskim, była próbą rekonstrukcji przeszłości. Ziele na kraterze jest wspomnieniem - książką opartą na faktach. „Pisałem przez pryzmat dla mnie najwyrazistszy - własnego domu” - zaznacza pisarz na wstępie. Mimo że Wańkowicz opowiada przede wszystkim historię swoich córek, historię „Domeczku”, to wyłania się z książki obraz szerszy: przez „Domeczek” przewijają się indywidua różnego autoramentu, goście pożądani i przypadkowi, koleżanki i koledzy córek, znajomi ojca; „koczkodany” damskie; ale też mieszkańcy „Domeczku” wychodzą do ludzi: szwendają się po Warszawie, wyjeżdżają na wakacje, podróżują po Polsce i po Europie. A wiele jest jeszcze w książce wspominków, dygresji, uciesznych facecji (anegdot), wiele wątków ubocznych - bo jest Ziele na kraterze gawędą, potoczystą opowieścią o ludziach, zwierzętach (kotka Malwinka, pies Gaweł), sprzętach (kredens!) i ich losie. Nawiązuje pisarz do najlepszych tradycji gawędy szlacheckiej. https://www.youtube.com/watch?v=fAnZ7ca99R4

Tędy i owędy to zbiór gawęd wspomnieniowych, napisanych ze swadą i mistrzostwem językowym przez Melchiora Wańkowicza - autora uważanego za niekwestionowanego mistrza formy literackiej, jaką jest gawęda. Kolejne utwory bawią, śmieszą, ale także wzruszają, skłaniają do refleksji i zastanowienia. Akcja gawęd Wańkowicza obejmuje szeroki horyzont. Opisywane wspomnienia dotyczą lat młodzieńczych bohatera, lat spędzonych w okupowanej Warszawie, końca zaborów, dwudziestolecia międzywojennego, a także rzeczywistości amerykańskiej tuż po zakończeniu wojny. Większość opisu dotyczy jednak Warszawy i szkolnych perypetii autora (Wańkowicz uczęszczał tam do Gimnazjum Chrzanowskiego.

ŻYCIORYS

SŁAWOMIR MROŻEK

https://ninateka.pl/audio/opowiadania-slawomir-mrozek-1-10 Opowiadania | Sławomir Mrożek | 1/10Opowiadania Sławomira Mrożka, bez względu na to, kiedy były pisane - czy to w latach 50. czy w 90. - zachowały do dzisiaj swoją ostrość i świeżość...Ninateka

Sławomir Mrożek (ur. 29 czerwca[a] 1930 w Borzęcinie, zm. 15 sierpnia 2013 w Nicei) – polski pisarz oraz rysownik. Autor satyrycznych opowiadań i utworów dramatycznych o tematyce filozoficznej, politycznej, obyczajowej i psychologicznej. Jako dramaturg zaliczany do nurtu teatru absurdu.

ARTYSTA Kogut przeczytał ogłoszenie: „Potrzebujemy zwierząt – Cyrk”. – Zgłoszę się – powiedział składając gazetę. – Zawsze chciałem być artystą. Po drodze snuł wielkie plany: – Sława i pieniądze. A moŜe nawet wyjazdy za granicę. – I z powrotem – dodał Lis. – Dlaczego z powrotem? Za granicą podpiszę kontrakt z Metro Godwyn Meyer. Dyrektor przyjął go na świeżym powietrzu, gdzie urzędował. Właśnie rozwijano namiot cyrkowy. Ja i Lis zatrzymaliśmy się opodal. – Bardzo mi miło, że pan się do nas zgłasza. Można poznać godność? – Lew – przedstawił się Kogut krótko. – Lew? – zdziwił się dyrektor. – Czy jest pan tego pewny? – Ewentualnie tygrys. – No dobrze. Wobec tego niech pan zaryczy. Kogut zaryczał jak umiał. – Owszem, nieźle, ale są lepsze lwy od pana. Gdyby pan się zgodził na koguta, to co innego. Wtedy mógłbym pana zaangażować. – Ja dla pana przyjemności nie będę udawał ptaka – obraził się Kogut. – Żegnam wobec tego. W drodze powrotnej Kogut milczał ponuro. Wreszcie nie wytrzymałem. – Co ci strzeliło do głowy, dlaczego chciałeś grać lwa? – Jak to, dlaczego… – odpowiedział za niego Lis. – Czy widziałeś kiedy artystę bez ambicji? „Tygodnik Powszechny”, 22/1983 „Artysta” to opowiadanie Sławomira Mrożka, którego tematem jest zbyt wygórowana ambicja. Głównym bohaterem tekstu jest kogut starający się o posadę lwa w cyrku. Po odrzuceniu jego kandydatury przez Dyrektora Cyrku, Kogut obraża się, czując się wielce niepocieszony, przekonany, że byłby świetnym lwem. Opowiadanie Mrożka gatunkowo bliskie jest bajki, czyli opowiastki z wyrazistym morałem, w której zwierzęta występują jako maski określonych typów ludzkich – zabieg ten nazywamy personifikacją. Bajka posługuje się jeszcze alegorią, czyli „mówieniem obrazowym”, której u Mrożka z kolei brakuje. Postawa Koguta symbolizuje próżność i pewność siebie, które pozwalają mu starać się o rolę lwa, symbolu siły, opanowania i władzy. Zupełnie nie zdaje on sobie sprawy z braku talentu czy nawet uroku osobistego. Nieprzypadkowo towarzyszem Koguta jest Lis – zwierzę symbolizujące przebiegłość, spryt, a nawet oszustwo i nieuczciwość. Te cechy są bardzo zbliżone do postawy Koguta, zwłaszcza, że Lis nie uświadamia przyjaciela o jego wadach i błędnym myśleniu, ale wtóruje mu, a następnie wręcz z niego szydzi. Zwierzętom towarzyszy jeszcze narrator, co wnioskujemy po pierwszoosobowej narracji, lecz nie wiemy, czy i jakim jest zwierzęciem. Występuje w opowiadaniu jako postać neutralna.

NAGRODA NOBLA

POLSCY NOBLIŚCI

Wyróżnienie przyznawane za wybitne osiągnięcia naukowe, literackie lub zasługi dla społeczeństw i ludzkości, ustanowione ostatnią wolą fundatora, szwedzkiego przemysłowca i wynalazcy dynamitu, Alfreda Nobla. Pierwsza uroczystość wręczenia tej nagrody odbyła się w Królewskiej Akademii Muzycznej w Sztokholmie w 1901.

Władysław Stanisław Reymont, (ur. 7 maja 1867 w Kobielach Wielkich, zm. 5 grudnia 1925 w Warszawie) – polski pisarz, prozaik i nowelista, jeden z głównych przedstawicieli realizmu z elementami naturalizmu w prozie Młodej Polski. Niewielką część jego spuścizny stanowią wiersze. Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury za czterotomową „epopeję chłopską” Chłopi. Jeden z najwybitniejszych i najważniejszych pisarzy w dziejach literatury polskiej.

Czesław Miłosz (ur. 30 czerwca 1911 w Szetejniach, zm. 14 sierpnia 2004 w Krakowie) – polski poeta, prozaik, eseista, historyk literatury, tłumacz, dyplomata; w latach 1951–1993 przebywał na emigracji, do 1960 we Francji, następnie w Stanach Zjednoczonych; w Polsce do 1980 obłożony cenzurą; laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury (1980); profesor Uniwersytetu Kalifornijskiego w Berkeley i Uniwersytetu Harvarda; pochowany w Krypcie Zasłużonych na Skałce. Uznawany za najwybitniejszego polskiego poetę XX wieku. Przed II wojną światową Miłosz był poetą katastroficznym, uderzającym w ton wizyjny stylizacją na głos starotestamentowych proroków. Od innych twórców formacji Żagary odróżniał go kult klasycystycznych rygorów. Po wojnie jego poezja stała się bardziej intelektualna; wiązała się z ambicjami odbudowania trwałych wartości europejskiej kultury, sumienia i wiary. Literaturę pojmował wówczas jako drogę do ocalenia po klęsce poczucia człowieczeństwa. W latach 70. zaczęła w niej dominować tematyka religijna i kontemplacyjna.

Wisława Szymborska, (ur. 2 lipca 1923 na Prowencie, obecnie część Kórnika, zm. 1 lutego 2012 w Krakowie) – polska poetka, eseistka, krytyczka, tłumaczka, felietonistka; laureatka Nagrody Nobla w dziedzinie literatury (1996), członkini założycielka Stowarzyszenia Pisarzy Polskich (1989), członkini Polskiej Akademii Umiejętności (1995), dama Orderu Orła Białego. Wiersze Szymborskiej uchodzą za proste, ale jednocześnie przesiąknięte głębokim intelektualizmem. Poetka nie sili się na górnolotny język, nawiązuje bezpośredni kontakt z czytelnikiem. Jednocześnie porusza jednak sprawy ważne, filozoficzne, refleksje związane z egzystencją człowieka i jego miejscem w świecie – ukazane z perspektywy biologicznej historycznej, politycznej. Szymborska nie opowiada się za żadną ideologią czy systemem filozoficznym, ale w konkretach życia codziennego szuka „wielkich myśli”, zadając poważne pytania.

Olga Nawoja Tokarczuk (ur. 29 stycznia 1962 w Sulechowie) – polska pisarka, eseistka, poetka i autorka scenariuszy, laureatka Nagrody Nobla w dziedzinie literatury za rok 2018. Laureatka The Man Booker International Prize 2018 za powieść Bieguni (Flights) oraz dwukrotna laureatka Nagrody Literackiej „Nike” za powieści: Bieguni (2008) i Księgi Jakubowe (2015).

Epoki literackie

More creations to inspire you

Transcript