wstęp do dwudziestolecia

Dwudziestolecie Międzywojenne

Wstęp do epoki

Mira Zimińska i Franciszek Brodniewicz w filmie "Papa się żeni" w reżyserii Michała Waszyńskiego, rok 1936, fot. Filmoteka Narodowa

Dwudziestolecie międzywojenne jako epoka

Sytuacja w Polsce była jednak wyjątkowa. Państwo odradzało się po 123 latach zaborów. Twórcy w końcu poczuli się wyzwoleni z obowiązku nawoływania do walki o niepodległość. Nastąpił rozkwit życia artystycznego.

W Europie Zachodniej okresu międzywojennego zazwyczaj nie uważa się za odrębną epokę. Po I Wojnie Światowej rozwijał się głównie modernizm.

Kadr z filmu „Robert i Bertrand” | reż. Mieczysław Krawicz

Ramy czasowe epoki

Kadr z nagrania do piosenki Eugeniusza Bodo - "Umówiłem się z nią na 9"

Jak sama nazwa wskazuje, XX-lecie międzywojenne obejmuje okres od odzyskania niepodległości 11 listopada 1918 roku do okupacji ziem polskich przez III Rzeszę i ZSRR we wrześniu 1939 roku.

Okresy epoki

Jasne

Ciemne

Lata 20., czas optymizmu niepodległościowego, witalizmu, nadziei i wiary w możliwości odrodzonego państwa, w cywilizację, technikę i postęp. Demokratyzacja sztuki. Skamander, Awangardy.

Lata 30. Powstawanie totalitaryzmów (III Rzesza w 1933r., totalitaryzm radziecki. Wielki głód na Ukrainie. Wielki kryzys ekonomiczny 1929-1935 (Czarny Czwartek). --> katastrofizm w poezji, rozkwit powieści psychologicznych.

Pojęcia kluczowe dla zrozumienia epoki

Rewolucja obyczajowa

Głębokie zmiany w modzie i obyczajach. Po latach wyrzeczeń ludzie chcą korzystać z życia. Popularne stały się radio i kino. Rozwitały kabarety. Propagowano zdrowy styl życia, liczyła się naturalność i praktyczność. Wyemancypowane kobiety zaczęły nosić sukienki do kolan i krótkie włosy. Coraz częściej studiowały i pracowały zawodowo.

Pojęcia kluczowe dla zrozumienia epoki

Kultura masowa

Rośnie w siłę kultura popularna, rozwój przemysłu przyczynia się do wzrostu zamożności ludzi. Kino staje się popularną i coraz lepiej dostępną rozrywką.

Henri Matisse, Radość życia, 1906.

Pojęcia kluczowe dla zrozumienia epoki

Psychoanaliza (Z. Freud)

Szuka klucza do tajemnic psychiki ludzkiej we wspomnieniach z dzieciństwa, snach, fantazjach, mitach. Wyjaśnia procesy kulturowe za pomocą pojęć: świadomość, nieświadomość, stłumienie, popęd, id, ego, superego. To ogromna inspiracja dla autorów powieści psychologicznych. W Polsce tworzy je wiele autorek kobiecych (Zofia Nałkowska, Maria Kuncewiczowa).

Pojęcia kluczowe dla zrozumienia epoki

Behawioryzm

Obiektywnie można badać jedynie zachowania człowieka, jego reakcje na bodźce. To one są kluczem do zrozumienia psychiki człowieka.

Pojęcia kluczowe dla zrozumienia epoki

Katastrofizm

Pesymistyczne przekonanie o głębokim kryzysie cywilizacji i kultury, o nadchodzącym kresie, apokalipsie, która doprowadzi świat do zagłady (widmo konfliktu światowego, wielki kryzys). W Polsce wybitnym przedstawicielem katastrofizmu był Stanisław Ignacy Witkiewicz.

Pablo Picasso, Guernica, 1937. Odpowiedź na zbombardowanie hiszpańskiego miasteczka o tej nazwie

Sztuka

Kubizm

Przedstawianie rzeczywistości poprzez uproszczone formy geomentryczne.

Pablo Picasso, Kobiece popiersie, 1938

Sztuka

Dadaizm

Zerwanie z tradycją, antyestetyzm. Wystawianie codziennych przedmiotów jako dzieł sztuki. Kolaże. W literaturze - absurdalne teksty i wiersze fonetyczne.

M. Duchamp, Fontanna, 1917

Sztuka

Surrealizm

Inspiracją to, co nieświadome - sny, halucynacje, fantazje. Zapisywanie swobodnie płynących skojarzeń. Zerwanie związku z rzeczywistością.

Pablo Picasso, Kobiece popiersie, 1938

Ugrupowania poetyckie w Polsce - Skamander

Przedstawiciele

Grupa warszawska skupiona wokół czasopisma "Skamander". Nie sformułowali wspólnego programu. Poeta nie jest kapłanem poezji, jak w Młodej Polsce. Wzywali do tworzenia poezji zrozumiałej dla wszystkich, pisanej prostym językiem. Poeta ma być zwykłym człowiekiem piszącym o sprawach życia codziennego.

• Julian Tuwim
• Kazimierz Wierzyński
• Jarosław Iwaszkiewicz
• Jan Lechoń
• Antonii Słonimski
• z grupą sympatyzowały Maria Pawlikowska-Jasnorzewska oraz Kazimiera Iłłakowiczówna

Skamandryci nie stworzyli wspólnego programu, ale swego rodzaju manifestem był tekst Słowo wstępne do "Skamandra". Zawiera on postulat ważny dla zrozumienia poezji tego ugrupowania: poezja ma oddawać rzeczywistość, która jest przecież nieprzewidywalna. Ma być "uchwyceniem planu słońca na falach". Nie można włożyć jej w żadne ramy programowe.

Ugrupowania poetyckie w Polsce - Awangarda Krakowska

Przedstawiciele

Grupa krakowska skupiona wokół czasopisma "Zwrotnica". Ich program zawiera się w tekście Miasto, masa, maszyna Tadeusza Peipera (3xM). Głosili więc hasła nowoczesności, kult techniki, cywilizacji.

• Tadeusz Peiper
• Julian Przyboś
• Tytus Czyżewski

Ugrupowania poetyckie w Polsce - futuryści

Przedstawiciele

Odrzucenie tradycji na rzecz nowoczesności. Bunt przeciwko społeczeństwu, postulat uwolnienia sztuki z dotychczasowych ram, zasad, które ją ograniczają. Postulaty te realizowali zwłaszcza w warstwie językowej swoich tekstów - pojawiają się w nich błędy ortograficzne, poeci rozbijali utarte zwroty, frazeologizmy. Poezja miała być spontaniczna, prymitywna, nieskażona ramami kultury.

• Bruno Jasieński
• Stanisław Młodożeniec
• Aleksander Wat

Ugrupowania poetyckie w Polsce - Druga Awangarda

Przedstawiciele

Główne ośrodki tego nurtu to Lublin, w którym mieszkał Czechowicz i działało czasopismo "Żagary", oraz Wilno, w którym mieszkał Miłosz. Poetów łączył katastrofizm, poczucie zagrożenia wojną, kryzys ideowy. Ich twórczość cechowała się wizyjnością.

• Czesław Miłosz
• Józef Czechowicz
• Teodor Bujnicki

Popularne motywy

• fascynacja miastem, technką
• codzienność, pochwała rzeczy małych
• bunt przeciwko formie, tradycji
• witalizm, pochwała młodości
• natura jako potężna siła biologiczna i duchowa (Leśmian)
• mechanizmy psychiki
• podziały społeczne, nierówności