Krzyżacy

Krzyżacy

powieść historyczna Henryka Sienkiewicza

Opracowała Joanna Miller

Zapraszam!

Spis treści

Archaizm i archaizacja

Rycerstwo

Metryczka

Obraz średniowiecza

O autorze

Koniec

Quizy

Ćwiczymy opis sytuacji

Powieść historyczna

Metryczkaautor: Henryk Sienkiewicz (1846-1916) tytuł: Krzyżacy epoka: pozytywizm rodzaj literacki: epika gatunek literacki: powieść, typ: powieść historyczna narrator: trzecioosobowy, wszechwiedzący powieść ukazywała się w "Tygodniku Ilustrowanym" w latach 1897-1900; pierwsze wydanie książkowe - 1900 czas akcji: średniowiecze, lata 1399-1410 miejsca akcji: np. Tyniec, Kraków, Bogdaniec, Spychów, Warszawa, Szczytno, Grunwald

Nowele i powieści

Nowele i powieści

Ogniem i mieczem1884

Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela1880

Potop, Quo vadis 1886

Latarnik1881

Pan Wołodyjowski 1888

Janko Muzykant1879

W pustyni i w puszczy1911

Krzyżacy1900

Sachem1889

Henryk Sienkiewicz

polski pozytywista

urodził się w Woli Okrzejskiej w 1846 r.

twórca m.in. W pustyni i w puszczy, Latarnika, Quo vadis, trylogii

otrzymał Nagrodę Nobla w 1905 za całokształt twórczości

zmarł w Vevey (Szwajcaria) w 1916 r.

Geneza utworu

narastająca fala germanizacji, antypolska polityka w zaborze pruskim

"ku pokrzepieniu serc", Sienkiewicz chciał dać Polakom nadzieję, pokazać, że w naszej historii bywały trudne chwile (konflikt z krzyżakami), jednak zawsze jako naród wychodziliśmy z nich zwycięsko

Czas na interaktywne ćwiczenia

Czas na interaktywne ćwiczenia

Opis sytuacji

Opis sytuacji to forma pośrednia między opisem a opowiadaniem, łącząca w sobie wybrane cechy obu tych form wypowiedzi: • ma charakter ilustracyjny – za pomocą środków językowych utrwala obraz, • przedstawia krótkotrwałe, chwilowe wydarzenie (sytuację), • łączy elementy dynamiczne i statyczne (czynności, cechy wyglądu), • przestrzeń i czas pozostają niezmienne, • sytuacja powinna być ukazana z zastosowaniem czasu teraźniejszego, • brak wypowiedzi postaci (dialogów i monologów)

Opis sytuacji

• Miejsce wydarzeń, jego wygląd, panująca tam atmosfera: – karczma Pod Lutym Turem – półmrok, drewniane stoły i ławy, gliniane lub cynowe naczynia (misy, kufle, stągiewki), – gwarna, wesoła atmosfera.

• Postaci, ich wygląd, zachowanie: – karczmarz ubrany po niemiecku, w płowym kapturze z kołnierzem wycinanym w zęby; krząta się między stołami, usługuje gościom, – rycerze ubrani w stroje podróżne (skórzane kubraki, długie buty do konnej jazdy, pasy, krótka broń – kordy); siedzą za stołami, gawędzą o rycerskich przygodach, posilają się mięsiwem, popijają miód i piwo, – Zbyszko – młodzieniec o długich włosach i wesołym spojrzeniu, ubrany tak jak inni rycerze; przygląda się z zainteresowaniem ślicznej śpiewaczce, „rzuca się jak żbik”, gdy ona traci równowagę, – księżna Anna Danuta z dwórkami, ubrane w strojne dworskie szaty, – Danusia – na długich jasnych włosach nosi wianek z białych kwiatów, jest ubrana w błękitną sukienę; śpiewa i gra na lutni, – rybałci grają na dużej lutni i gęślikach.

• Ustalenie kompozycji opisu sytuacji: – prezentacja przestrzeni, – rozmieszczenie, wygląd i zachowanie postaci.

UWAGA! Aby stworzyć opis sytuacji, trzeba pominąć wiele informacji przedstawionych we fragmencie powieści. Chodzi o wypowiedzi bohaterów, opisy ich uczuć, przemyśleń, wyrażenia wskazujące na upływ czasu

Zdarzenie w karczmie... - opis sytuacji.

Krzyżacy są powieścią historyczną. Co to znaczy?

Jak każda powieść - to obszerny utwór epicki.

Jako powieść historyczna spełnia dodatkowo warunki:

powstała znacznie później niż osadzono akcję utworu (pozytywizm XIX/XX wiek - średniowiecze XIV/XV wiek),

łączy elementy prawdy historycznej z fikcją literacką.

wydarzenia fikcyjne

wydarzenia historyczne

np. porwanie Danusi, wypadek z turem, okaleczenie Juranda, samobójcza śmierć Zygfryda

tło historyczne: konflikt polsko-krzyżacki, śmierć królowej Jadwigi, bitwa pod Grunwaldem, śmierć Ulryka

bohaterowie fikcyjni

bohaterowie historyczni

Zbyszko z Bogdańca Maćko Jurand ze Spychowa, Danusia Zych ze Zgorzelic, Jagienka Czech Hlawa Sanderus Fulko de Lorche Hugo de Danveld, Zygfryd de Lowe, Gotfryd, Rotgier, Kuno von Lichtenstein

Władysław Jagiełło królowa Jadwiga książę Witold księżna Anna Danuta książę mazowiecki Janusz Konrad von Jungingen Ulryk von Jungingen rycerze polscy: Zawisza Czarny, Powała z Taczewa, Zyndram z Maszkowic

z pomysłem napisania tej książki Sienkiewicz nosił się przez wiele lat...

Czy wiesz, że...?

Brak źródeł historycznych, które pozwalałyby nakreślić koloryt epoki, zrozumieć sposób myślenia człowieka w średniowieczu,...

Co stało na przeszkodzie?

Archaizm i archaizacja

W Tyńcu, w gospodzie „Pod Lutym Turem”, należącej do opactwa, siedziało kilku ludzi, słuchając opowiadania wojaka bywalca, który z dalekich stron przybywszy, prawił im o przygodach, jakich na wojnie i w czasie podróży doznał. Człek był brodaty, w sile wieku, pleczysty, prawie ogromny, ale wychudły; włosy nosił ujęte w pątlik, czyli w siatkę naszywaną paciorkami; na sobie miał skórzany kubrak z pręgami wyciśniętymi przez pancerz, na nim pas, cały z miedzianych klamr; za pasem nóż w rogowej pochwie, przy boku zaś krótki kord podróżny.

Czy wszystkimi słowami z tekstu posługujemy się współcześnie?

Archaizm i archaizacja

W Tyńcu, w gospodzie „Pod Lutym Turem”, należącej do opactwa, siedziało kilku ludzi, słuchając opowiadania wojaka bywalca, który z dalekich stron przybywszy, prawił im o przygodach, jakich na wojnie i w czasie podróży doznał. Człek był brodaty, w sile wieku, pleczysty, prawie ogromny, ale wychudły; włosy nosił ujęte w pątlik, czyli w siatkę naszywaną paciorkami; na sobie miał skórzany kubrak z pręgami wyciśniętymi przez pancerz, na nim pas, cały z miedzianych klamr; za pasem nóż w rogowej pochwie, przy boku zaś krótki kord podróżny.

Wyróżnione słowa to archaizmy

archaizacja

To zabieg językowy, stylizacja.

Umożliwia ona osiągnięcie kolorytu lokalnego i czasowego przez wprowadzenie języka średniowiecza. Zostało to osiągnięte poprzez wprowadzenie dawnego słownictwa, frazeologii, fleksji, fonetyki, składni oraz poprzez użycie języka gwarowego (podhalańskiego) w funkcji języka przełomu XIV i XV wieku. Jednakże stylizacja archaiczna nie tylko ma na celu odtworzenie ducha tamtej epoki: wierne odbicie warunków życia, obyczajów, wydarzeń historycznych i ludzi. Sienkiewicz stosując ją chce nas przenieść w tamte czasy, pragnie, abyśmy byli "poddanymi" Jadwigi i Jagiełły.

Rycerstwo polskie w krzyżakach

Zbyszko z Bogdańca, herbu "Tępa Podkowa", zawołanie "Grady!"

rodzice - Jagienka z Mocarzewa i Jaśko z Bogdańca zmarli wcześnie

po śmierci rodziców opiekuje się nim stryj Maćko

gdy go poznajemy, ma18 lat

od dzieciństwa "wychowywała go" wojna

silny, sprawny, zahartowany, rwie się do wielkich rycerskich czynów

Danusia i Jagienka - dwie kobiety w jego życiu

pod koniec ksiązki Zbyszko ma już 30 lat, jest rycerzem, mężem, ojcem

Rycerstwo polskie w krzyżakach

inni rycerze - Maćko z Bogdańca, Jurand ze Spychowa, Zych ze Zgorzelic, Mikołaj z Długolasu

wielcy rycerze, postaci historyczne, np. Zawisza Czarny

stan rycerski był bardzo zróżnicowany: bogaci, mniej zamożni, ubodzy

obyczaje rycerskie, np. pasowanie na rycerza

polscy rycerze pokazani są pozytywnie w przeciwieństwie do rycerzy krzyżackich

KRZYŻACY

Rycerstwo polskie

łamanie rycerskich zasad podstępność, przebiegłość, okrucieństwo, niepohamowana chciwość, napaści, rabunki, pycha, zuchwałość, fałsz, obłuda, łamanie prawa, brak względów dla kobiet, żądza władzy, działanie na rzecz rozszerzania strefy wpływów zakonu, wykorzystywanie autorytetu religii i Kościoła do niecnych zamiarów

wierność zasadom rycerskim odwaga, waleczność, męstwo, dążenie do sławy i bogactwa w uczciwej, otwartej walce, duma rycerska, honor, szczerość, otwartość, prawość, szacunek dla kobiet, gotowość służenia im, służba ojczyźnie i królowi, kierowanie się zasadami wiary chrześcijańskiej

obraz średniowiecza

Zobacz więcej!

Kim byli rycerze?

Muzeum Bitwy pod Grunwaldem

Życie na średniowiecznym zamku

ślubowanie damie

kodeks rycerski

pasowanie na rycerza

nałęczka

nietykalność posła

pojedynki

obraz średniowiecza - obyczaje

nakrycie nałęczką skazanego

leczenie

służenie damie

polowania

handel relikwiami

Czy to ważna książka?

Do dziś mozemy dostrzec zainteresowanie Krzyżakami.

Film Aleksandra Forda z 1960 r.

rock opera

A może coś na wesoło?

Moda średniowieczna

Moda średniowieczna

1. Napisz, w jakich okolicznościach powstała książka (jakie to były czasy, jaka sytuacja polityczna Polski). 2. Co to jest archaizm i archaizacja? Czemu służą? 3. Udowodnij, że "Krzyżacy" to powieść historyczna. 4. Rycerstwo polskie a rycerstwo krzyżackie (wymień przedstawicieli, jakie cechy charakteryzują jednych i drugich - ogólnie). 5. Podaj 4 obyczaje średniowieczne opisane w książce.

Dziękuję za uwagę!