Jan Kochanowski TRENY

SPOTKANIE Z LEKTURĄ

Jan Kochanowski ,,Treny''

Monika Szkliniarz

Temat: Wobec śmierci - o ,,Trenach'' Jana Kochanowskiego.

OKOLICZNOŚCI POWSTANIA ,,TRENÓW''

TREN to utwór żałobny będący pochwałą osoby zmarłej oraz wyrażający smutek i żal po jej stracie. Ten gatunek liryki znany był już w starożytności.

W 1578 lub 1579 r. zmarła ukochana, dwuipółletnia córka Kochanowskiego - Urszulka. Strata dziecka była dla poety tym boleśniejsza, że uważał dziewczynkę za dziedziczkę swojego talentu. To doświadczenie stało się impulsem do napisania żałobnego cyklu 19 utworów - ,,Treny'', które po raz pierwszy ukazały się w 1580 r. ,,Treny'' są pierwszym w literaturze europejskiej wybitnym cyklem liryki żałobnej poświęconym dziecku. Wcześniej treny (gatunek wywodzący się ze starożytności) dedykowano jedynie wybitnym i powszechnie znanym postaciom. Kochanowski w swoich utworach w przejmujący sposób ukazał cierpienie ojca oraz wszystkie etapy i odcienie żałoby. Swoim emocjom i przemyśleniom nadał doskonały kształt artystyczny. W Trenach często pojawiają się nawiązania do tradycji, zwłaszcza antycznej i biblijnej, a także sformułowane w jasny sposób refleksje i opisy uczuć. Większość utworów ma formę rozmowy. Poeta prowadzi dialog m.in. z samym sobą, z Urszulką i z Bogiem.

,,TREN I''

Wersy 1.-8. to rozbudowana apostrofa. Osoba mówiąca zwraca się do pojęć związanych z literaturą i filozofią: przywołuje Heraklita z Efezu, filozofa znanego z pesymizmu, oraz Simonidesa z Keos - twórcę trenów. Użyte w tej części wyliczenie podkreśla ból cierpiącego ojca. Łzy, lamenty, skargi są ożywione - mają pomóc podmiotowi wyrazić swoją stratę.

Wersy 9.-14. to alegoryczny obraz smoka (śmierci) pożerającego słowika (Urszulkę) - motyw śmierci, zagrożenia życia. Osoba mówiąca wyraża swoje emocje poprzez użycie wykrzyknienia i przerzutni.

Wersy 15.-20. to wyrażanie refleksji na temat marności życia ludzkiego. Postawienie pytania o postawę wobec tak ogromnej straty oraz odpowiedź na nie wskazują na bezsilność i rozdarcie wewnętrzne osoby mówiącej. Pytania w ostatniej części trenu zapowiadają dalsze poszukiwania podmiotu lirycznego.

,,TREN V''

W Trenie V zostało opisane krótkie życie Urszulki. Zmarła Urszulka porównana do małego drzewka oliwnego, które usycha podcięte przez nieuważnego ogrodnika - porównanie podkreśla kruchość, delikatność i młody wiek dziewczynki oraz przypadkowy i niezgodny z naturą moment jej śmierci (dziecko odchodzi na początku swojego życia). Wykorzystując porównanie homeryckie poeta tworzy barwny obraz malutkiej oliwki, która więdnie. Liczne zdrobnienia z jednej strony pokazują, że chodziło o malutką i kruchą roślinkę, z drugiej zaś oddają emocjonalny stosunek podmiotu, jego miłość i tkliwość.

Apostrofa do Persefony - greckiej bogini śmierci, córki Demeter i Zeusa, żony Hadesa. Podmiot liryczny zadaje pytanie, jak mogła pozwolić swoim czynem na tak wielki ból rodziców.

,,TREN VII''

Apostrofa do ubranek zmarłej córeczki. Widok dziecięcych sukienek przywołuje wspomnienia niedawnego szczęścia i jednocześnie potęguje rozpacz ojca po stracie ukochanego dziecka. Epitet namilejszej potwierdza, jak wielkie uczucia poeta żywił do Urszulki, jak wielka byłą jego ojcowska miłość.

Skarga pogrążonego w cierpieniu poety na okrutny los, który przekreślił nadzieje rodziców - marzyli o ślubie córki i jej szczęśliwym życiu, a nie o jej pogrzebie w tak młodym wieku.

Użyte w wierszu zdrobnienia: letniczek, uploteczki, członeczki, brełeczka podkreślają młody wiek zmarłej i wyrażają ojcowską czułość.

Zestawienie na zasadzie kontrastu dwóch obrazów: wyprawki weselnej i stroju do trumny - jedynego posagu, który dziewczynka może ze sobą zabrać.

Poeta unika mówienia o śmierci wprost, stosuje eufemizmy, nazywa ją snem żelaznym, twardym, nieprzespanym. Trumnę zaś nazywa skrzynką (w czasach Kochanowskiego w skrzyniach przechowywano cenne rzeczy).

,,TREN VIII''

Utwór ma formę apostrofy skierowanej do Urszuli. Pogrążony w żalu ojciec (podmiot liryczny) czyni córce wyrzuty, skarży się, że jej śmierć sprowadziła do domu smutek i pustkę.

Sformułowanie w postaci antytezy: Pełno nas, a jakoby nikogo nie było potęguje smutek i rozpacz. Głęboką więź ojca z córką oddaje m.in. epitet moja droga.

Kochanowski zastosował kontrast do opisu swojego domu przed śmiercią Urszulki i po niej. Urszulka, gdy żyła, wypełniała sobą cały dom, radośnie szczebiotała, śpiewała, była w ciągłym ruchu, rozpraszała troski rodziców, wywołując miłość rodzicielską. Gdy umarła, w domu zrobiło się pusto, zapanowała cisza, zapanował żal i smutek, nie było słychać śmiechu. Tren VIII akcentuje zalety zmarłej Urszulki, charakteryzując ją jako dziecko wesołe, pełne energii i troskliwe.

Utwór spina klamra kompozycyjna: pierwsze i ostatnie wersy mówią o tym, jak wielką stratą była śmierć Urszulki oraz jak mocne piętno odcisnął jej brak na życiu rodziny i atmosferze panującej w domu.

Dziękuję za uwagę.