Jak oswoić rodzaje literackie? Liryka.

Liryka, epika, dramat...

czyli jak oswoić rodzaje lietrackie część I:

LIRYKA

by: Urszula Kołdras

LITERATURĘ

czyli literackie dzieła artystyczne

dzielimy na:

lirykę

dramat

epikę

czylipoezję

czyliprozę

dalej

LIRYKA

ma budowę wierszowanączyli składa się z:

wersów,

albo zapis ciągłytzw: stychiczny:

które tworzą:

albo strofy (zwrotki)

dalej

utwór LIRYCZNY

może być RYMOWANY

RYM to:powtórzenie jednakowych lub podobnych układów brzmieniowych w zakończeniach wyrazów

zachodzie/wodzie

takie rymy nazywamyKRZYŻOWYMI lub PRZEPLATANYMI

rymuje się wers 1 i 3

morze/Boże

takie rymy nazywamySĄSIADUJĄCYMI lub PARZYSTYMI

rymuje się wers 5 i 6

sieni/zmieni

rymuje się wers 1 i 4

takie rymy nazywamyOKALAJĄCYMI

Wiersz bez rymów nazywamy wierszem BIAŁYM

dalej

utwór LIRYCZNY

lub WOLNY

może być SYLABICZNY

wersy składają się z różnej liczby sylab: 3 4 3 7

każdy wers składa się z tej samej liczby sylab, np: 13 13 13 13

w wierszu SYLABICZNYM dodatkowo może pojawić się ŚREDNIÓWKA czyli

stały, wewnątrzwersowy, międzywyrazowy przedział rytmiczny

7 + 6 7 + 6 7 + 6 7 + 6

dalej

w LIRYCE

mówi do nas fikcyjna osoba,którą nazywamy

podmiotem lirycznym

Podmiot liryczny może być:

JAWNY:

UKRYTY:

pojawiają się czasowniki i zaimki w pierwszej osobie:

na przestrzeni całego utwory nie pojawia się ani jeden czasownik lub zaimek w pierwszej osobie:

dalej

LIRYKĘ

ze względu na WYPOWIEDŹ podmiotu lirycznegodzielimy na:

LIRYKĘ ZWROTU DO ADRESATA

BEZPOŚREDNIĄ

POŚREDNIĄ

podmiot liryczny jest jawny"ja liryczne"

podmiot liryczny UKRYTY

podmiot liryczny - jawny lub ukryty -zwraca sie w formie bezpośredniego wyznania (APOSTROFA)do konkretnego odbiorcy czyli pojawia się tzw. "ty liryczne"

dalej

LIRYKA

Istotą organizującą wypowiedź w liryce jest podmiot liryczny, usytuowany we wnętrzu świata opisywanych treści. To jego perspektywa patrzenia na świat zostaje przekazana w wierszu (subiektywizm). To, jak się wypowiada, w jakich okolicznościach – determinuje SYTUACJĘ LIRYCZNĄ.

Aby określić sytuację liryczną, badamy:

Kto mówi? → Kim jest osoba mówiąca? (np.: wiek płeć, kondycja, doświadczenie, stan uczuciowy, stosunek do świata) Do kogo? → Kim jest adresat liryczny? (sprecyzowany, konkretny - czy uogólniony) O czym? → Co jest treścią wypowiedzi, jakie problemy porusza lub jakie uczucia wyraża podmiot liryczny? Kiedy? Gdzie? → Jakie są okoliczności sytuacji mówienia? Dlaczego? Po co? → Jakie są intencje osoby mówiącej? W jaki sposób mówi? → Jak została ukształtowana wypowiedź? (np.: refleksyjnie, ściszonym tonem- czy też patetycznie, z wyrywaniem sobie włosów z głowy; wypowiedź pięknym językiem - czy urywanymi, krótkimi zdaniami itd.)

dalej

LIRYKA

obejmuje utwory, których treścią są osobiste UCZUCIA, PRZEŻYCIA, NASTROJE i REFLEKSJE podmiotu lirycznego(nie występuje w nich - lub tylko w śladowych ilościach - akcja czyli tzw. "dzianie się"

Wypowiedź podmiotu lirycznego nazywamy MONOLOGIEM LIRYCZNYM

Lirykę wyróżnia język poetycki, najczęściej zrytmizowany, pełen środków stylistycznych: przenośnia (metafora), uosobienie, porównanie,epitet, anafora, epifora, apostrofa, powtórzenie, onomatopeja...

Nie znasz środków stylistycznych lub chcesz je powtórzyć?

Zaglądnij tutaj:

dalej

LIRYKA

słowniczek pojęć:

WIERSZ - sposób zapisu tekstu z podziałem na wersy.

WERS - wyodrębniona pojedyncza linijka tekstu, część zwrotki.

ZWROTKA (STROFA) - grupa wersów wyróżnionych graficznie odstępem pomiedzy nimi.

WIERSZ BIAŁY - pozbawiony rymów.

WIERSZ SYLABICZNY - wiersz o równej liczbie sylab w każdym wersie.

WIERSZ WOLNY - wiersz nieregularny, o różnej liczbie sylab w wersach, często pozbawiony również znaków interpunkcyjnych.

RYM - powtórzenie jednakowych lub podobnych układów brzmieniowych w zakończeniach wyrazów.

PODMIOT LIRYCZNY - inaczej "ja liryczne", fikcyjna osba mówiąca w wierszu.

PODMIOT LIRYCZNY JAWNY - ujawnia się w wierszu za pomocą czasowników lub zaimków w 1 osobie: ja, mnie, idę.

dalej

LIRYKA

słowniczek pojęć:

PODMIOT LIRYCZNY UKRYTY - nie zdradza swojego istnienia, nie ujawnia się, brak czasowników lub zaimków w 1 osobie

PODMIOT LIRYCZNY JEDNOSTKOWY - wypowiada się we własnym imieniu

PODMIOT LIRYCZNY ZBIOROWY - wypowiada się w imieniu zbiorowości, z którą się utożsamia; pojawiają się czasowniki i zaimki w 1 osobie LICZBY MNOGIEJ

LIRYKA POŚREDNIA - podmiot liryczny ukryty, nie nazywa bezpośrednio swoich uczuć i myśli, ale wyraża je za pomocą opisów

LIRYKA BEZPOŚREDNIA - podmiot liryczny jawny, wypowiada się w pierwszej osobie i bezpośrednio nazywa swoje uczucia i myśli

LIRYKA ZWROTU DO ADRESATA - (LIRYKA INWOKACYJNA) obejmuje utwory, w których podmiot liryczny wyraźnie zwraca się do adresata. Adresatem może być konkretna osoba lub zbiorowość, ale również upersonifikowane zjawisko lub pojęcie

dalej

LIRYKA

słowniczek pojęć:

BOHATER LIRYCZNY - postać w utworze lirycznym będąca przedmiotem wypowiedzi (on); w liryce bezpośredniej może nim być również podmiot liryczny (ja liryczne)

SYTUACAJA LIRYCZNA - przedstawione w utworze okoliczności wypowiedzi podmiotu lirycznego wpływające na jej treść i formę.

MONOLOG LIRYCZNY - wypowiedź podmiotu lirycznego, stanowiąca subiektywną formę sprawozdania z jego przeżyć wewnętrznych, myśli czy doznań.

OBRAZ POETYCKI - takie zestawienie słów, środków poetyckich itp., które tworzy obraz jakiegoś wycinka rzeczywistości ukazanego z perspektywy podmiotu lirycznego.

ADRESAT ( TY LIRYCZNE) - osoba, do której zwraca się podmiot liryczny. Adresatem może być osoba, grupa osób, pojęcie lub upersonifikowane zjawisko. Ty, liryczne wprowadzone zostaje do utworu za pomocą apostrofy (czasowniki lub zaimki w 2 osobie oraz rzeczowniki w Wołaczu)

dalej

LIRYKA

słowniczek pojęć:

WIERSZ STROFICZNY - wiersz z podziałem na zwrotki

WIERSZ STYCHICZNY - wiersz ciągły, bez podziału na zwrotki

RYMY PRZEPLATANE (KRZYŻOWE) - rymy o układzie abab; rymuje się wers 1 i 3 oraz 2 i 4.

RYMY SĄSIADUJĄCE (PARZYSTE) - rymy o układzie aabb; rymuje się wers 1 i 2 oraz 3 i 4.

RYMY OKALAJĄCE - rymy o układzie abba lub axxa; rymuje się wers 1 i 4; między wersami 2 i 3 może zachodzić rym lub może go nie być.

RYMY DOKŁADE - tworzą je wyrazy, któych ostatnie stylaby są identczne, np.: cho - ry/po - ry (bardzo często powtarza się również samogłoska sylaby przedostatniej)

RYMY NIEDOKŁADNE - inaczej nazywane przybliżonymi. Jest ro rodzaj rymów, które nie wymagają identyczności głoskowej na obszarze współdźwięczności. Polegają na zbliżonym podobieństwie brzmieniowym zakończeń części wyrazów, np.: nio - sła/wio - sna.

RYMY MĘSKIE - rymują się wyrazy jednosylabowe, np: kot/płot.

RYMY ŻEŃSKIE - rymują się wyrazy dwu lub więcej sylabowe, np.: ko - ty/pło - ty.

dalej

LIRYKA

Sprawdź się: