"Pamiętniki" Paska

BAROK

Temat:

"Pamiętniki" Jana Chryzostoma Paska jako przykład sarmatyzmu - swojskiego nurtu w polskim baroku

Plan lekcji

1. O autorze. 2. Pamiętnik jako gatunek. 3. Polski Sarmata na przykładzie Jana Chryzostoma Paska. 4. Język i styl "Pamiętników".5. Sarmatyzm "dobry" i "zły".

1. O autorze.

MAPA

Jan Chryzostom Pasek przejawia cechy typowego Sarmaty.

a) ok. 1636 - ok. 1710,b) pochodził z zaściankowej szlachty, c) nie był gruntowanie wykształcowny, ukończył kolegium jezuickie, gdzie nauczył się łaciny i retoryki (je musiał znać każdy polski szlachcic), d) czynny wojskowo - brał udział w wojnach ze Szwecją i Moskwą, e) od 1667 r. prowadził życie ziemianina, f) miał charakter awanturniczy, procesował się z sąsiadami, g) katolik, ale wierzył w przesądy (był przekonany, że razem z żoną nie mogą mieć dzieci, ponieważ sąsiedzi podrzucają pod ich łoże kawałki trumny).

2. Pamiętnik jako gatunek.

Pamiętnik - epicka forma wypowiedzi, w której narrator (najczęściej pierwszoosobowy) opowiada o zdarzeniach z dystansu czasowego. Pozwala to na wplatanie komentarzy. Pamiętniki mogą zawierać zniekształcone fakty. Przyczyny tego mogą być dwie: ubytki pamięci albo celowość.

Pamiętnik a dziennik i autobiografia.

Pamiętnik – relacja prozatorska o zdarzeniach, których autor był uczestnikiem bądź naocznym świadkiem, spisywana z perspektywy czasu, w przeciwieństwie do dziennika, tworzonego na bieżąco. Od autobiografii różni się tym, że koncentruje się na wydarzeniach zewnętrznych, a nie analizie intymnego świata autora.

3. Polski Sarmata na przykładzie "Pamiętników" Paska.

przykład ilustrujący

cecha

będąc w Danii, przygląda się obyczajowości tamtejszych mieszkańców, uważa, że są ciekawe, ale uznaje, że jednak polskie tradycje są najlepsze

megaloman

katolik

Szwedów, którzy są wyznania protestanckiego, nazywa "zdrajcami", "herektykami" oraz mówi, że "strzegą was czarni" (w znaczeniu: diabeł)

dewotai materialista

w walce z Turkiem - wrogiem reloigijnym (inne wyzania) - najważniejsze jest nie zwycięstwo nad przeciwnikiem, a łupy wojenne

główny bohater wierzy w opatrznośc Boga (Szwedzi zostają teraz ukarani za to, co zrobili w Sandomierzu), Bóg wyrównuje rachunki

mesjanizm sarmacki

Pasek chętnie bierze udział w wyprawach wojennych, powodów jest wiele, jednym z nich jest możliwość wzbogacenia się

skłonny do walki

4. Język i styl "Pamiętników"

MAPA

a) w utowrze Paska dominuje styl makaroniczny, charakteryzuje się tym, że do wypowiedzi w języku ojczystym wprowadza się słowa o pochodzeniu łacińskim w niezmienionej formie, charakterytyczny dla polszczyzny doby baroku. Funkcja stylu:- moda językowa, - podkreślenie erudycji, - nadanie wypowiedzi większej rangi, - nazwanie rzeczy, które w języku polskim nie miały odpowiednika. Pasek stosuje ten styl z dwóch powodów. Wynika to po pierwsze z mody językowej. Wtrącanie łacińskich słów w wypowiedź było zwyczajem. Po drugie, autor chciał pochwalić się znajomością języka, a co za tym idzie - swoją erudycją, a więc wiedzą.

Obejrzyj krótki film o dziejach polszczyzny barokowej i sarmackiej

4. Język i styl "Pamiętników"

MAPA

b) zapożyczenia z języka tureckiego - służą uwiarygodnieniu sytuacji, oddanie relizmu sytuacji, np. andżar - krzywe noże, c) staropolska składnia wzorowana na łacińskiej - orzeczenie znajduje się w języku polskim zwyczajowo na drugim miejscu, w łacinie - na końcu, d) zdania wielokrotnie złożone - podkreślają opisowy charakter pamiętnika oraz wzmacniają jego narracyjność (zdania złożone wielokrotnie charakteruzują opowiadania), e) eksresywność - wiele w "Pamiętnikach" zdań wykrzyknikowych, podkreślają emocje głównego bohatera oraz jego stosunek do przedstawionych wydarzeń czy bohaterów, f) styl gawędziarski - gawędziarski, przypominający język mówiony, stąd długie zdania, potoczne słownictwo, dygresje i zabawne anegdoty.

5. Sarmatyzm dobry i zły

sarmatyzm "zły"

sarmatyzm "dobry"

duma narodowa

megalomania - błędne przekonanie o własnej wielkości

wystawna gościnność (dziś mówimy o staropolskiej gościnności), lubowanie się w dobrej kuchni i przepychu

pijaństwo, obżarstwo

drażliwośc na punkcie honoru, skłonność do pojedynkowania się, brawura

bitność, rycerskość, męstwo, odwaga

wierność tradycji, kult przodków

zacofanie, zaściankowość

warcholstwo - wywoływanie kłótni i zamętów

kult wolnośći i demokracji