CIERPIENIA MŁODEGO WERTERA

JOHANN WOLFGANG GOETHE

CIERPIENIA MŁODEGO WERTERA

Literatura, z poezją na czele, stała się jedną z najdoskonalszych form ekspresji; głosiła prawdy, odzwierciedlała problemy i pragnienia zbiorowości, kształtowała postawy. Twórca natomiast, postrzegany jako geniusz, stał się idolem i duchowym przywódcą narodu, można by rzec — kimś na miarę dzisiejszego trenera rozwoju osobistego. „Pisarze byli idolami, przyjmowano ich w najlepszych domach, zabiegano o audiencje i spotkania umożliwiające zawarcie znajomości. Goethe, Byron […] stali się bohaterami epoki”

Tomkowski, Zamieszkać w bibliotece, Ossa 2008, s. 123.).

Jednym z najważniejszych czynników kształtujących romantyczne światoodczucie był sentymentalizm – epoka, która w ciągu dwudziestu czterech lat wydała ok. 12 000 tomów romansów! Złożyły się na nią: „angielski preromantyczny romans grozy, osjanowska tęsknota do średniowiecza […], namiętne uniesienia nieszczęśliwego St. Preux z Nowej Heloizy i rozpaczliwa samowiedza Wertera”

W. Billip, Wstęp, [w:] M. Wirtemberska, Malwina czyli domyślność serca, opracował i wstępem poprzedził W. Billip, Warszawa 1978, s. 28

1813

1781

1764

1760

1822

1774

1802

1761

W literaturze europejskiej na pierwszy plan wysunęli się bohaterowie zbuntowani przeciw światu. Nie byli to już cnotliwi i heroiczni protagoniści, lecz ludzie (nad)wrażliwi, cierpiący, słabi lub wykorzystujący siłę do czynów niejednoznacznych pod względem moralnym, skłonni do autodestrukcji, niezdolni do zaakceptowania bolesnego rozdźwięku między pragnieniami, wyobrażeniami a rzeczywistością. Mimo to zostali wyniesieni do rangi społecznych idoli.

OBEJRZYJ WIDEO

Literacką ewolucję romantycznego indywidualizmu wyznaczały różne przejawy buntu, które można sprowadzić do postaw pasywnych i negatywnych (aktywnych). Pierwsza z nich, reprezentowana przez kultowego bohatera opublikowanych w 1774 r. Cierpień młodego Wertera, wiązała się z programową ucieczką w przestwory wyobraźni (tzw. eskapizmem), w krainę wzniosłych marzeń, miłosnych rojeń, na łono natury, a zarazem w paraliżującą bierność, łączącą się z całkowitym brakiem odporności na wszelkie życiowe niepowodzenia, najczęściej prowadzące do samobójczej śmierci.

Aktywne formy romantycznego buntu, znajdujące szczególnie dobitny wyraz w wydanej w 1781 r. tragedii Zbójcy Friedricha Schillera (od nazwiska autora dzieła utworzono nazwę postawy — schilleryzm), a także w twórczości George’a Gordona Byrona (bajronizm) czy Adama Mickiewicza (wallenrodyzm) nabierały zazwyczaj silnego wydźwięku społeczno-politycznego. Istnieje wszak zasadnicza różnica pomiędzy pasywnym, pogrążonym w introspekcji i kontemplacji, uzależnionym od ideałów Werterem a bohaterem Zbójców, Karolem Moorem, poszukującym „jasnej Prometeuszowej iskry” w pogardzanym przez siebie stuleciu „szafującym atramentem”, Karolem aktywnie zaangażowanym w sprawy doczesne, wzywającym do czynu — „orlego lotu”, przeciwstawionego „chodowi ślimaczemu”, duchowej impotencji i temu wszystkiemu, co Hamlet uznałby za „słowa, słowa, słowa” — bez pokrycia w działaniu. Ale to Werter stał się najbardziej emblematycznym, kultowym, ukochanym bohaterem romantyzmu.

CIERPIENIA MŁODEGO WERTERA

Śmiało można stwierdzić, że Werter był dla wielu pokoleń romantyków tym, kim dla XX-wiecznych odbiorców Jim Morrison, Kurt Cobain albo inny tragicznie zmarły idol. Fikcyjność Wertera potęgowała fenomen tej postaci — nieporównywalny jednak ze współczesnym przywiązaniem odbiorców do literackich czy serialowych bohaterów wyobraźni. O ile dziś śmierć popularnej, fikcyjnej postaci skutkuje co najwyżej lawinowym przyrostem twórczości fanowskiej, o tyle cierpienie i samobójstwo literackiego Wertera przeżywano pod koniec XVIII wieku jak śmierć najbliższej osoby. Przeżycie to dodatkowo pogłębiał fakt, iż Cierpienia młodego Wertera nosiły znamiona autobiograficzne. Pierwowzorem książkowej Lotty była bowiem ukochana Goethego, Charlotta Buff — narzeczona, a później żona Johanna Christiana Kestnera, którego rysy nadał autor powieściowemu Albertowi. Mówi się także o subtelnym podobieństwie łączącym Lottę z niejaką Maksymilianą von La Roche — młodziutką powierniczką poety, wydaną za frankfurckiego kupca, spoglądającego podejrzliwie i niechętnie na bliską znajomość żony z pisarzem. Nie można także zapomnieć o tragicznej śmierci przyjaciela poety — Carla Wilhelma Jerusalema (przeżywającego nieszczęśliwą miłość do mężatki i afront towarzyski), będącego pierwowzorem postaci Wertera. Samobójstwo Jerusalema — ze wszystkimi wpisanymi weń detalami (niebieski frak, żółta kamizelka, egzemplarz Emilli Galotti, pistolet pożyczony od męża ukochanej) — zostało przez Goethego sfabularyzowane i stopione z materią autobiograficzną.

KOMPOZYCJA TEKSTU, BOHATEROWIE

PLAN WYDARZEŃ

Opisz to, co zmienne, i to, co stałe w osobowości, postawie i stosunku do świata głównego bohatera Cierpień młodego Wertera.

Uzupełnij schemat dotyczący emocji i uczuć Wertera. (cechy kojarzące się z rozumem należy zapisać w okolicy głowy, a cechy powiązane z uczuciami w pobliżu serca

EWOLUCJA MIŁOŚCI WERTERA

werter

W JAKI SPOSÓB WERTER WIDZI ŚWIAT PRZYRODY?

Bohater werteryczny to:

Bohater sentymentalny:

OBRAZ PRZYRODY - przyjazna dla człowieka, daje ukojenie, jest miejscem wytchnienia, dzięki kontaktowi z przyrodą człowiek okrywa prawdziwe uczucia i jest szczęśliwy

ROMANTYCZNY OBRAZ PRZYRODY - niebezpieczna dla człowieka, dzika, nieokiełznana, budzi niepokój, jest miejscem, w którym bohater odkrywa swój świat wewnętrzny.

Jaką rolę odgrywają opisy przyrody w dziele J.W.Goethego?

CoFAM SIę JAK PRZEd ogNIEM... HIStORIA MIłOśCI NIESzCzęśLIWEJ

uczucie miłości

kobieta jako obiekt miłości

MIŁOŚĆ NIEJEDNO MA IMIĘ

SPOSOBYWYRAŻANIA UCZUĆ W EPISTEMOLOGII MINIONYCH WIEKÓW

Ludzie przyszli kiedyś nie zrozumieją bólów serc naszych [...] nie będą wiedzieli jaką my kochać mogli miłością. (Zygmunt Krasiński)

DLACZEGO WERTER POPEŁNIA SAMOBÓJSTWO?

Teoria miłości Sternberga Według Roberta Sternberga, profesora psychologii na Uniwersytecie Yale, miłość można opisać przy pomocy trzech faz, które ulegają przemianie w czasie trwania związku.

Na podstawie listów z 16 lipca 1771 r., 29 lipca 1772 r. i 24 listopada 1772 r. zbadaj występowanie w związku Lotty i Wertera cech typowych dla każdej z faz, a następnie sformułuj pierwszą hipotezę dotyczącą przyczyn samobójstwa bohatera.

Wniosek: jedną z przyczyn dramatu życiowego Wertera jest miłość, która nie może przerodzić się w trwały związek zarówno formalny (Lotta jest narzeczoną, a potem żoną Alberta), jak i nieformalny (Werter nie złamie zasad moralnych). „Aby nadać doświadczeniu miłości szczególną intensywność, i odmienność od powszechnie znanych uczuć, bohaterowie romantyczni, podobnie jak Werter, programowo podsycają miłosne cierpienia, wybierając kobiety zaręczone z innym lub zamężne. Świadomie zamieniają swe uczucia w «pasję» – w namiętne, wszechogarniające, absolutne przeżycie, które staje się rodzajem ekstatycznego męczeństwa”. [Słownik literatury polskiej XIX wieku, red. J. Bachórz i A. Kowalczykowa, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1991, s. 548 (hasło: Miłość).]

François-Charles Baude, Śmierć Wertera, 1911

Nabite! Bije północ… Już czas! Loto! Loto, bądź zdrowa… żegnam cię!… Sąsiad ujrzał błysk i posłyszał strzał, ale ponieważ potem nastał zupełny spokój, przeto przestał się zajmować tą sprawą. Rano, o szóstej zjawił się służący ze światłem. Znalazł na ziemi swego pana, pistolet i kałużę krwi. Zaczął wołać, ruszać go, ale nie otrzymał odpowiedzi… Werter rzęził jeszcze tylko. Chłopak pobiegł po lekarza i po Alberta. [...] Lekarz nadbiegł szybko, zbadał leżącego na ziemi i stwierdził, że nie ma ratunku. Puls bił jeszcze, ale całe ciało było porażone. Strzelił ponad prawym okiem, kula przeszła na wylot, a mózg wystąpił na wierzch otworem. Puszczono mu krew na ramieniu. Szła obficie, a on oddychał ciągle. Znaleziono krew na oparciu krzesła, przeto wywnioskowano, że popełnił samobójstwo siedząc przy biurku, potem zaś osunął się na ziemię i konwulsyjnie okręcił się koło krzesła. Leżał twarzą zwrócony ku oknu, na plecach, zupełnie ubrany i obuty, i miał na sobie błękitny frak i żółtą kamizelkę. W całym domu, w sąsiedztwie i mieście powstało wzburzenie. Albert zjawił się. Położono Wertera na łóżku i przewiązano mu czoło. Twarz miał podobną zmarłemu i nie poruszał żadnym członkiem. Płuca rzęziły strasznie, czasem słabo, czasem głośniej… co chwila oczekiwano końca. Wypił jedną tylko szklankę wina. Na pulpicie otwarta leżała Emilia Galotti. J.W. Goethe, Cierpienia młodego Wertera, tłum. F. Mirandola

Dziękuję za uwagę!