Afgekapt

Afgekapt

Over het klimaat, het kappen van bomen en de heide in Nederland

Thijs Menke, Lieuwe Wiegersma & Arjen Visser

Bossen staan onder druk in Nederland. In de periode 2013-2017 is er meer bos verdwenen dan erbij is gekomen. Vreemd, want bomen hebben een rol gekregen in verschillende klimaatakkoorden. Waar eerder bomen stonden, is nu vaak heide te vinden. Dit natuurtype wordt meestal aangelegd met als doel de biodiversiteit te bevorderen, maar helpt de heide wel echt om meer biodiversiteit te creëren? We hebben drie routes uitgestippeld waarop je allerlei informatie tot je kunt nemen over deze kwestie. Route A trekt door een stuk bos. Onderweg kun je veel leren over bomen en het klimaat. Want helpen bomen wel echt met het oplossen van het klimaatprobleem? Bosecologen zijn verdeeld. Route B is veel kaler. Er wordt volop gekapt, maar waarom? Verschillende deskundigen geven tekst en uitleg en er worden vraagtekens gezet bij het huidige bosbeleid. Route C gaat door de heide. Op deze route kun je een hoop informatie vinden over dit natuurtype. Is de heide wel echt zo belangrijk dat er bomen voor gekapt moeten worden? Uiteraard kun je ook alle routes nemen voor de volledige beleving. Voordat je op pad gaat, raden wij je aan eerst de instructie te lezen

Route c

Route b

Route a

instructie

Bomen en het klimaat

U bevindt zich op Route:

Terug naar begin

In dit gedeelte kun je informatie krijgen over de volgende zaken: - Hoe werkt een boom? En wat is fotosynthese? - Hoeveel CO2 leggen verschillende boomsoorten vast? - Hoeveel bomen zijn er nodig om uitstoot te compenseren? - Moeten bomen het klimaatprobleem oplossen? Wat staat er in de verschillende klimaatakkoorden over bomen en bos? - Vinden bosonderzoekers dat bomen moeten helpen met het oplossen van het klimaatprobleem? - Wat vindt de politiek van bomen en bos?

Lees meer

Bomen nemen CO2 op. Ze worden daarom volop ingezet om te helpen met het oplossen van het klimaatprobleem, maar is dat wel realistisch? Kunnen ze wel opboksen tegen alle uitstoot van de industrie? Sommige bosecologen vragen zich af of we bomen überhaupt moeten inzetten voor het klimaat. Zij denken dat we het klimaatprobleem beter bij de kern aan kunnen pakken, dan door middel van bomen.

Lees meer

Lees meer

Lees meer

Lees meer

Lees meer

U bevindt zich op Route:

Net als planten gebruiken bomen fotosynthese om te groeien. Bij dit proces neemt een boom via de bladeren CO2 op. Daarnaast neemt een plant water op uit de grond en energie uit zonlicht. Met deze ‘ingrediënten’ maakt een boom suiker. Hierdoor kan een boom groeien. De boom geeft een deel van de zuurstof terug aan de atmosfeer en blijft de koolstof vasthouden. Zo kunnen bomen dus potentieel ingezet worden om de hoeveelheid CO2 in de atmosfeer te verminderen.

Terug naar begin

CO2

Energie

Zuurstof

Water

Hoeveel CO2 een boom kan vastleggen verschilt van soort tot soort. Er moet ook rekening mee gehouden worden dat er snelgroeiende en langzaamgroeiende soorten zijn. De ene boom kan in korte tijd wel heel veel CO2 vastleggen, maar dat vlakt dan na verloop van tijd weer af. Andere bomen leggen jaarlijks misschien veel minder CO2 vast, maar die bomen blijven dat misschien wel veel langer doen. De Universiteit Wageningen rekende uit hoeveel CO2 verschillende boomsoorten jaarlijks opnemen. De resultaten zijn als volgt.

U bevindt zich op Route:

Terug naar begin

U bevindt zich op Route:

Hoeveel bomen zijn er nodig om uitstoot te compenseren?

Klik op de icoontjes voor het antwoord

Terug naar begin

Een jaar lang autorijden

Een retourvlucht Amsterdam-New York nemen

De totale uitstoot van Nederland in 2019

Moeten bomen dan het klimaatprobleem oplossen?

U bevindt zich op Route:

Terug naar begin

Natuurlijk weten de opstellers van de verschillende klimaatakkoorden ook dat bomen over de gunstige eigenschap beschikken om CO2 uit de atmosfeer vast te leggen. Bomen worden dan ook volop benoemd in verschillende klimaatakkoorden. Welke maatregelen worden er dan genomen rondom bomen en bos? Klik op de icoontjes om erachter te komen.

U bevindt zich op Route:

In de verschillende akkoorden staat beschreven dat bomen moeten helpen met het oplossen van het klimaatprobleem. Maar is dat wel realistisch? Sebastiaan Luyssaert, systeemecoloog en professor aan de VU Amsterdam en Gert Jan Nabuurs en Bas Lerink, bosonderzoekers van Wageningen University & Research zijn het niet met elkaar eens over een antwoord op deze vraag. Hieronder worden hun argumenten naast elkaar gelegd. Klik op de witte vlakken voor hun argumentatie.

Terug naar begin

Lerink & Nabuurs

Lerink

WUR

WUR

Luyssaert

Luyssaert

VU Amsterdam

VU Amsterdam

Lerink

Nabuurs

WUR

WUR

Luyssaert

Luyssaert

VU Amsterdam

VU Amsterdam

In de politiek is er weinig consensus te vinden over wat nou het beste bomenbeleid is. We maakten een 'rondje langs de velden' en peilden bij alle partijen van de Tweede Kamer wat zij vinden wat er moet gebeuren rondom bomen en bos. Klik op een logo en het standpunt van de betreffende partij verschijnt.

U bevindt zich op Route:

Terug naar begin

Volop beweging

U bevindt zich op Route:

Terug naar begin

In dit gedeelte komt het volgende aan bod: -Boosheid -Redenen voor afname bomen - Plannen van de provincies uit het Noordoosten van Nederland - Omslag -- Natuurherstel, een complexe materie - Kritiek op het bosbeleid - Bomenkap in de praktijk zorgt voor frictie - Op de goede weg?

lees meer

Grote machines en kettingzagen met ronkende geluiden. Een lange boom van tientallen meters stort naar beneden. Maar bomen zijn toch goed voor ons? Waarom kappen we massaal bomen in de wereld en op welke schaal gebeurt dat in Nederland? Hoogleraar Europees Bos Gert Jan Nabuurs van de Universiteit Wageningen vindt in ieder geval dat we in Nederland te veel hebben gekapt de afgelopen jaren en als we naar het cijfermateriaal van Wageningen Environmental Research (WER) kijken, blijkt het bosareaal, totale bosoppervlakte van Nederland, inderdaad te zijn afgenomen. In 2018 bleek zelfs dat er in verhouding meer bos gekapt werd in Nederland dan in het Amazonegebied van Brazilië.

lees meer

lees meer

lees meer

lees meer

lees meer

lees meer

lees meer

Boosheid

U bevindt zich op Route:

Stel je voor dat je als kind jarenlang hebt gespeeld in een park. Je hebt tikkertje gespeeld met vrienden en je hebt je bijna achter iedere boom verstopt om ervoor te zorgen dat je niet als eerste gevonden werd. Jaren later hoor je dat alle bomen worden neergehaald. Dan steekt dat en doet het pijn als je jeugdsentiment wordt weggehaald. Dit is een geschetste situatie, maar er zijn voorbeelden genoeg waar een groep mensen protesteren tegen de kap. Een voorbeeld hiervan is het ‘bomenkerkhof’ langs de A29 van begin dit jaar. De actie had te maken met het plan om vijf windturbines te plaatsten aan de weerszijden van de Heinoordtunnel. Daarvoor moesten meer dan duizend bomen neergehaald worden. Het bomenkerkhof is een ludieke actie en het is niet het enige voorbeeld van protestacties tegen bomenkap. Recent werd bekend dat de gemeente Enschede van plan is om 42 bomen te kappen langs de Lasondersingel in verband met veiligheidsrisico's. Dat riep wederom veel weerstand op bij buurtbewoners. Bij veel mensen roepen bomen blijkbaar emoties op.

Terug naar begin

Stop de bomenkap!

Ontwikkeling bomenkap in Nederland

U bevindt zich op Route:

Terug naar begin

Er is wel degelijk reden tot boosheid en kritiek, want het bosareaal is in Nederland van 2013 tot 2017 afgenomen. Daarbij gaat het om 5400 hectare bos. Dat zijn ongeveer 3.602 voetbalvelden. Het vakblad Natuur, bos en landschap heeft in 2017 deze cijfers van Wageningen Environmental research gepubliceerd. De provincies Friesland, Groningen, Drenthe, Overijssel en Gelderland zijn geen uitzondering op de regel. Ook daar constateren we als onderzoeksteam een afname van de bomen. De oorzaken van de afname zijn goed te achterhalen. In hetzelfde rapport staat dat veel bos wordt omgevormd tot andere soorten natuur, zoals heide en zandverstuivingen. Dit zijn de zogenaamde natura2000-gebieden. (Hier later meer over.) Ook wordt een groot deel weer vervangen door landbouwgrond, omdat sommige bossen van tijdelijke waren. Deze bossen vielen onder een subsidieregeling van 1986. Daardoor zijn de bomen weggehaald om ervoor te zorgen dat de grond weer als landbouwgrond kan fungeren. Ook spelen infrastructuur en woningbouw een rol. Omdat ook hier oppervlaktes met bomen worden opgeofferd. De vraag is nu of dit in hetzelfde tempo door blijft gaan. Of wordt er toch een andere weg ingeslagen?

U bevindt zich op Route:

Wat is de situatie in het Noordoosten van Nederland?

Terug naar begin

Wat is de situatie in het Noordoosten van Nederland Hoe zit het met de bomen in het Noordoosten van Nederland. Kunnen recreanten nog wel genieten van ‘hun’ bomen en natuur. Het compenseren van bomenkap is erg belangrijk. Dus zijn daar plannen in voor aanplant? Of zit de trend van kap toch door?

Overijssel

Drenthe

Friesland

Groningen

Gelderland

U bevindt zich op Route:

Omslag

Terug naar begin

De provincie Noord-Brabant had een eigen bosstrategie ontwikkeld. 40 miljoen nieuwe bomen moesten geplant worden. Het klonk als een goed initiatief, maar uiteindelijk blijven er maar 4 miljoen over die echt groot worden, omdat veel bomen vroegtijdig doodgaan. Klingen pleit voor toekomstbomen. Dat wil zeggen dat de bosbeheerder zelf bomen selecteert die zijn ‘favoriete’ bomen zijn. Dan zorgt hij er zelf voor dat die bomen vrij baan krijgen. Zo kunnen de toekomstbomen sneller en stabieler groeien. In een gemengd bos is deze methode bijna onmisbaar, omdat de beheerder zelf de variatie qua soorten kan bepalen.

Er is verandering gaande. De provinciale besturen zitten niet stil. Maar er zijn nog wel obstakels waar rekening meegehouden moeten worden.Simon Klingen is een specialist als het gaat om bosbeheer. Hij loopt al ruim 40 jaar rond in het bos en is bekend van zijn cursussen Hoogdunning. Klingen is op dit moment bezig met een boekje genaamd Bos & Klimaat. Op basis van feiten en cijfers wordt daar de situatie van bomen in connectie met klimaat en biodiversiteit in Nederland geschetst. Dit wordt ondersteund door allerlei bosinstanties zoals Natuurmonumenten en Unie van Bosgroepen. En als we dan zover zijn gekomen om echt vele hectares bos weer aan te planten, zodat we later veel groen in onze omgeving hebben, moet men wel echt rekening houden met natuurlijke selectie. Klingen laat weten dat dat proces een belangrijk aspect is: “Als je op 1 hectare 4000/5000 bomen wilt gaan planten, gaat meer dan de helft ongeveer wegvallen. Minder dan de helft wordt echt een grote boom. Vaak komt dit door lichtgebrek en sommige bomen groeien sneller dan de ander.”

Simon Klingen

Natuurherstel

U bevindt zich op Route:

Terug naar begin

Één van de oorzaken van bomenkap is natuurherstel. We hebben het al eerder besproken, maar het blijft lastig en misschien ook wel een beetje gek. In Brussel is er besloten dat de biodiversiteit bevorderd moet worden, omdat het niet goed gaat met de ‘bloemetjes en de bijtjes.’ Daarvoor zijn overal in Europa Natura 2000-gebieden aangewezen, ook in Nederland. Deze gebieden moeten ‘hersteld’ worden. Dat natuurherstel moest binnen het natuurareaal uitgevoerd worden, omdat dat hier zo is bepaald door de hoge heren. Het uiteindelijke doel is om planten-en dierensoorten te helpen, want verschillende soorten hebben het namelijk lastig door de stikstofneerslag in deze gebieden. Natuurherstel was en is dus nodig, maar het bos werd er de dupe van. Dat zit zo: als men een natuurgebied kapt en er worden op diezelfde plek nieuwe flats gebouwd, moet het natuurgebied ergens anders geplant worden om het te compenseren. Nu worden de bomen neergehaald voor een ander natuurgebied. Dan was het niet wettelijk verplicht om die bomen elders te planten, want een natuurgebied maakt plaats voor een ander natuurgebied. Als we dan terug gaan naar het verhaal rond het natuurherstel en de kap van bomen, komt het erop neer dat het bosareaal automatisch afneemt, doordat de bomen worden vervangen door een open gebied, zoals heide.

Imke Boerma, woordvoerder Staatsbosbeheer

Imke Boerma, woordvoerder van Staatsbosbeheer zegt dat er nu plannen zijn gemaakt om de ‘schade’ weer in te halen en te compenseren: ”Het bos dat we de laatste jaren hebben gekapt, gaan we na overleg met de provincies, met terugwerkende kracht, compenseren. Dat staat los van de 5000 hectare nieuw bos, die we binnen tien jaar willen planten. Naar mijn mening was het slimmer geweest om natuurherstel buiten het natuurareaal te doen, want dan creëer je nieuwe natuur. Nu vervang je het alleen en dan verdwijnt er sowieso iets”, aldus Boerma.

U bevindt zich op Route:

Kritiek

Terug naar begin

Hoogleraar Gert-Jan Nabuurs vindt dat er een verkeerde beslissing is gemaakt door het natuurherstel binnen het natuurareaal te realiseren. “Het is een bureaucratische beslissing geweest. Vanuit Brussel zijn er doelen opgesteld, die moeten uiteraard gehaald worden, daarom is besloten om de open terreinen terug te brengen, omdat die bij Nederland horen. Maar doordat je dat gaat realiseren binnen het natuurareaal, lever je inderdaad natuur in. En in dit geval is dat vooral bos geweest.” Nabuurs vervolgt: “Natuurlijk wordt de kap wel gecompenseerd door al die bosstrategieën en nieuwe plannen. Dat is wel positief. Nabuurs plaatst echter wel een flinke kanttekening, want de biodiversiteit, die in bossen zat, ben je kwijt. Alle eekhoorntjes en egels zijn ook verdwenen uit de bossen: “Het duurt erg lang voordat je die biodiversiteit van het bos terug hebt.

Hoogleraar Europees Bos Gert-Jan Nabuurs

De Sallandse Heuvelrug

U bevindt zich op Route:

Terug naar begin

Een voorbeeld van een natura2000-gebied is de Sallandse Heuvelrug. Een groot nationaal park in de provincie Overijssel. Een ideaal gebied voor recreanten. Wandelen, fietsen en mountainbiken. Er is veel mogelijk, maar achter de schermen speelt er van alles. Er is een groot oppervlakte gekapt voor de biodiversiteit. En niet iedereen kan dat appreciëren.. Verder heeft het park, dat zo’n ongeveer 35 km² beslaat last van ziektes. Kees Jan Westra is boswachter in dit gebied. Hij laat zien op vier verschillende locaties zien wat er zoal speelt in het natuurgebied.

U bevindt zich op Route:

Ziektes

Terug naar begin

Letterzetter slaat toe in Nederland en roeit veel Nederlands bos uit. Westra weet er helaas van alles van. Ook in ‘zijn’ bos slaat de kever toe. Westra legt uit wat de letterzetter precies doet: "Een letterzetter is een kleine kever, die uitstekend tegen droogte en warmte kan. De kever vreet zich een weg direct onder het schors en onderbreekt daardoor de sapstroom van de boom. Daardoor kan de boom binnen een paar weken doodgaan. Fijnsparren zijn daar voornamelijk gevoelig voor." Landelijk is dit een groot probleem en de letterzetter is niet de enige boosdoener in de Nederlandse bossen. Essentakkensterfte is een akelige ziekte waar de bomen in Nederland mee te maken hebben. Deze ziekte wordt veroorzaakt door een schimmel, die oorspronkelijk afkomstig is uit Azië. Sinds 2010 heeft Nederland te maken met deze ziekte. Druk hieronder op de knop om erachter te komen wat Essentaksterfte in Nederland heeft gedaan.

Boswachter Kees Jan Westra

Zure heide

U bevindt zich op Route:

Het gaat slecht met de heide op de Sallandse heuvelrug. Heide is op zich zelf een mooi natuurverschijnsel met in het voorjaar veel kleuren, Maar door de vele stikstofuitstoot in Nederland gaat het dus slecht. Westra heeft een bijzondere vergelijking voor in petto: “Ik vergelijk het wel eens met een vaas vol met bloemen. Als je daar een schuit natuurazijn in doet, blijft niet veel van die bloemen over. Zo zuur is het eigenlijk ook op de Sallandse heuvelrug.” Staatsbosbeheer neemt zelf al op vele manieren maatregelen tegen deze gang van zaken: “We maaien, branden, we brengen steenmeel aan en bekalken de heide. We doen een heleboel om die heide in stand te houden met de planten- diersoorten die daarbij horen. Voor veel diersoorten is het van belang om verbinding te hebben met het open omliggende landschap.

“Naast het bos hier, is een kruidenrijke akker, waar los van het gewas ook nog andere bloemen in staan. Om de verbinding met het open landschap te maken, hebben wij het plan om de ‘muur’ van bomen te kappen om zo die verbinding te realiseren. En die kap wil nog wel eens weerstand oproepen vanuit de publieke opinie.

Terug naar begin

U bevindt zich op Route:

Frictie

Terug naar begin

“We kappen als Staatsbosbeheer altijd met een doel. Mensen denken weleens dat we het voor het geld doen, maar dat is absoluut niet de insteek", aldus Westra, die later wordt aangesproken op de kap van 60 hectare bos. "Ik kan mij de emoties heel goed voorstellen. Die mevrouw is hier in de omgeving opgegroeid. Zij kent het gebied niet anders dan dat dit allemaal bos was. Maar we moeten ons wel houden aan de opgave. Je kunt het bekijken vanuit je hoofd, maar ook vanuit je hart. Ik begrijp dat daar vaak wel discussie over bestaat, maar ik vind het wel jammer dat die discussie zich weleens verhard.” We zien op de foto rechtsonder dat Westra naar een kale vlakte wijst. Twee jaar geleden is hier een kleine 60 hectare aan bos gekapt om die verbinding naar de heide dus te realiseren. De kale vlakte lijkt heel groot, maar uiteindelijk komt het neer op maximaal 3% van het totale bosoppervlak van de Sallandse Heuvelrug: “Ik kan mij voorstellen dat mensen denken: ‘Wat hebben ze in vredesnaam gedaan?’ Maar we weten als Staatsbosbeheer dat hier over een aantal jaar een prachtige heide hebben. De heideplantjes zijn nog jaren kiemkrachtig, dus die komen spontaan weer op.”

Boswachter Kees Jan in discussie met een voorbijgangster

Bekijk hier wat de gevolgen waren voor Natuurmonumenten toen zij wilden gaan kappen op De Sallandse Heuvelrug

lees meer

U bevindt zich op Route:

Nieuw bos

Terug naar begin

Maar de bomen zijn weg. Hoe compenseert Staatsbosbeheer deze kap? Los van de compensatie, waar we al eerder over hebben gesproken, wil Staatsbosbeheer dus nog eens 5000 hectare nieuw bos extra gaan planten. Dat gebeurt op kleine graslandjes waar nog niet eerder bos heeft gestaan: “We zijn druk in de weer om kleine percelen te vinden, maar dat valt nog niet mee. Het is lastig om locaties te vinden in Nederland, omdat elk gebied van Staatsbosbeheer een natuurdoeltype heeft, dus we kunnen niet zomaar een blauwgraslandperceel inruilen voor bomen. We hebben nu in Overijssel ongeveer 35 hectare nieuw bos aangeplant, maar dat gebeurt, net als hier, op kleine percelen van ongeveer vier hectare. Die 5000 hectare nieuw bos compenseert ruimschoots alle natuurwerkzaamheden.”

Het bos in Nederland is dus volop in beweging en dat kan leiden tot scheve blikken bij omwonenden. Door alle werkzaamheden voor natuurherstel van de afgelopen tijd, is er enorm veel gebeurd in het bos. Westra snapt dat er commotie is over het huidige beleid: "Ons beleid is niet echt veranderd als je puur kijkt naar de klimaatdoelstellingen en de biodiversiteit. Ons doel is om goed voor de natuur in Nederland te zorgen, maar doordat we alles tegelijk moeten doen, kan dat wel eens tot uitdagingen leiden in relatie tot de publieke opinie. Als je je huis verbouwt, is alles ook niet gelijk zoals je wilt. Verbouwen kost tijd."

Op de goede weg?

U bevindt zich op Route:

Terug naar begin

Er is veel besproken en er is veel gezegd. De begrippen: natuurherstel, klimaatdoelstellingen en biodiversiteit zij allemaal voorbij gekomen. Ook hebben we de nieuwe plannen besproken, is het genoeg? Gert-Jan Nabuurs vindt dat het een stap in de goede richting is. Een kleine stap: “De ambitie zoals uitgesproken in de nationale Bossenstrategie is een toename van het bosareaal met 37.000 ha in 2030. Dat betekent een uitbreiding van het huidige bosareaal met ongeveer 10%. Dat is mijns inziens niet ‘massaal’, maar past goed bij landelijke ambities op het gebied van klimaatmitigatie en natuurontwikkeling.” Ook geeft Nabuurs aan dat de ambitieuze plannen van Staatsbosbeheer echt nut hebben en niet te laat komen: “Daarin wordt een flinke ambitie op het gebied van bosaanleg uitgesproken (2500 ha in de komende 5 jaar). Daarnaast wordt ook gekeken naar het vernatten van veengebieden en het verbeteren van condities in Natura 2000-gebieden. Het sluit goed aan bij andere overkoepelende plannen, zoals de nationale bossenstrategie en komt dus geenszins te laat." En dus kunnen nog steeds en later nog meer wandelen, fietsen of mountainbiken in onze Nederlandse bossen.

De Hollandse heide

U bevindt zich op Route:

Terug naar begin

De heide, mooi maar wat is het nut? Dit onmiskenbare stukje natuur, kenmerkend voor het Nederlandse landschap, is nogal eens het middelpunt van discussie tussen natuurliefhebbers en terreinbeheerders. Maar waarom? De kenmerkende struikjes die in de zomer paars kleuren, de zanderige en mulle paadjes die door de met ruw gras begroeide heuveltjes snijden en de wind die in het najaar guur over het landschap blaast. Dit levendige maar complexe ecosysteem vergt zorg en behoud door natuurorganisaties, waarbij bomen moeten wijken. Maar waarom houden we deze heide in stand? En wat heeft de heide en haar biodiversiteit voor invloed op de Nederlandse natuur? Dit zijn vragen die alleen beantwoord kunnen worden als we de ontwikkeling, het behoud en het ecosysteem van de heide begrijpen. We nemen je daarom mee op een wandeling over de heide.

In dit gedeelte kun je het volgende verwachten: - Is de heide een cultuurlandschap? - Hoe zit het met Staatsbosbeheer en de heide? - Met welke dillemma's heb je te maken op de hei? - Draagt heide bij aan de biodiversiteit? - Een vraaggesprek met hoogleraar Frits Mohren - Wat doet heide met het klimaat? - De visie van een natuurliefhebber

Lees meer

Lees meer

Lees meer

Lees meer

Lees meer

Lees meer

Lees meer

U bevindt zich op Route:

Heuvels van diversiteit

Terug naar begin

Als je op de Posbank om je heen kijkt zie je een glooiend landschap dat vooral bestaat uit paarse dwergstruikjes, enkele coniferen en zanderige grond. Op het eerste gezicht lijkt dit misschien maar een dorre boel, maar voor je zie je een ontzettend divers landschap! In Nederland lijk je de hei overal tegen te komen, maar buiten Nederland komt het landschap maar heel beperkt voor, waaronder in kustgebieden in West-Europa, zoals Normandië en Bretagne, Groot-Brittannië en Ierland. Dit komt omdat de planten, struiken en bomen die je ziet het best gedijen in een zeeklimaat met droge maar milde zomers, niet al te koude winters en niet overmatig veel regen. Dit klimaat kom je niet overal tegen. Wat de heide ook divers maakt is dat er veel verschillende diersoorten te vinden zijn. tussen de struikjes leven tal van zandhagedissen, adders en ringslangen en met een oplettend oog zal je ze misschien wel opmerken. Bovenop de heuvels van de Posbank doemen in de vroege ochtend de gestaltes van paarden op. Zelfs zij maken deel uit van de hei.

De heide die we in Nederland kennen is voor een groot deel een cultuurlandschap, wat betekent dat het door de invloed van de mens is gevormd. Natuurlijke heide ontstaat door ontkalking van duinlandschap. Deze vorm van heide zie je vooral langs de kust in Noord-Nederland.

Klik hier voor meer informatie over de ontstaansgeschiedenis van het Nederlandse heidelandschap

Staatsbosbeheer versus de hei

U bevindt zich op Route:

Dat Staatsbosbeheer tegenwoordig deels wordt ingezet om zich te ontfermen over het behoud en de ontwikkeling van hei is misschien ironisch als je kijkt naar de reden waarom Staatsbosbeheer is opgericht. Deze werd namelijk in 1899 speciaal opgericht om het heidelandschap weer om te vormen in bos. Waarom? Omdat er door de uitvinding van kunstmest geen behoefte meer was aan de schapenmest waarvoor de heide als bron diende. Rond deze tijd is juist ook de belangstelling voor het behoud van heidegebied ontstaan bij natuurliefhebbers. Zij vonden de hei namelijk een mooi en uniek stukje natuur dat bij Nederland paste. Door deze toenemende belangstelling heeft Staatsbosbeheer in de tijd besloten heidegebieden te laten staan, die weer werden overgekocht door natuurorganisatie Natuurmonumenten. Ondanks dit bestond aan het eind van de twintigste eeuw slechts 1% van Nederland uit heidelandschap. Een klein percentage, als je dit vergelijkt met het huidige percentage bos in Nederland, wat zo'n 11% is.

Terug naar begin

Title here

You can write a description here

Title here

You can write a description here

Hierboven kun je in een cirkeldiagram de hoeveelheid 'natuurareaal' in Nederland in hectares, gemeten in 2012 zien. Je ziet dat bos en grasland qua hectare de overhand hebben

U bevindt zich op Route:

Dillemma's op de hei

Als je nu naar rechts kijkt zie je een vreemd afgegraven stuk grond in de heideheuvel. Dit is een 'geplagd stuk grond' en komt door een proces dat plaggen heet. Hierbij wordt de bovenste grondlaag van heidegrond weggehaald. Hierdoor wordt de begroeiing op de hei kort gehouden en treed er geen vergrassing op. Oftewel, wat we zien is een poging om de hei in stand te houden. Door de uitstoot van zwaveldioxide, stikstof en ammoniak (door industrie, veeteelt en verkeer) is er namelijk veel verzuring en vermesting opgetreden op de hei. Hierdoor is de heide gaan verdrogen en vergrassen, waardoor de biodiversiteit sterk afneemt en er veel verschillende planten, struiken, mossen en zelfs fauna verloren gaat. Plaggen helpt tegen de vergrassing, maar omdat het een methode is die veel geld kost, worden er vaak schapen, paarden en koeien ingezet om met hun grazen de vergrassing tegen te gaan. Dit kan alleen wel weer zorgen voor overbegrazing en dit is ook niet goed voor het heidelandschap. een derde methode is het afbranden van heidegebied. Voor veel dieren die op de hei leven is dit een hele schadelijke methode, maar het afbranden van heide trekt tegelijkertijd ook weer nieuwe dieren aan (zoals sprinkhanen) die normaal niet op de hei voorkomen. Het beheren van de heide komt dus met dillemma’s en kan veel geld kosten. Staatsbosbeheer is het meest verantwoordelijk voor het bijhouden van de hei en houdt zich dan ook met deze dillemma's bezig.

Terug naar begin

Een stuk heidegrond na het plaggen, op dePosbank, Gelderland

U bevindt zich op Route:

Bijdrage van biodiversiteit

Terug naar begin

Klik op de afbeeldingen om meer te leren over de biodiversiteit

Maar als het behoud van de hei zoveel geld en moeite kost, waarom doen we het dan? En waarom investeren we dan niet nog meer in het behoud van bos? De belangrijkste reden waarom de hei behouden wordt, is de biodiversiteit. De biodiversiteit is simpel gezegd de verscheidenheid van planten en dieren binnen een ecosysteem. Ieder landschap heeft dus een unieke biodiversiteit. Er heerst een flink verschil tussen biodiversiteit op de heide en in het bos, wat je ook wel kunt zien als je de paarse heuvels en zandgrond van de hei vergelijkt met de groene hoge bomen van het bos in de verte. De heide is een thuisplaats voor diersoorten als zandhagedissen, heivlinders en ringslangen en deze beestjes zouden er niet zijn als de hei niet behouden werd. Als je om je heen kijkt op de Posbank zie je bijvoorbeeld hoe divers het ecosysteem van de heide eigenlijk is. Een gele bloemenstruik hier, een dikke rups daar. Er loopt zelfs een paard om de heidebegroeiing in stand te houden!

Kritisch kijken

U bevindt zich op Route:

Leuk en aardig deze biodiversiteit, maar er zijn ook tegengeluiden. Want volgens sommige mensen mag het bos in Nederland absoluut niet lijden onder het behoud van heidegebied. Duurzaamheidsstichting Urgenda maakt zich hier dan ook hard voor. Maar is de heide wel de grote boosdoener als het gaat om de bomenkap? Daar heeft hoogleraar Bosecologie en Bosbeheer Frits Mohren wel iets over te zeggen.

Terug naar begin

Moeten we ons zorgen maken over de aanleg van heide?

Mohren is hoogleraar Bosecologie en Bosbeheer op de Universiteit Wageningen en lid van de adviescommissie van Staatsbosbeheer. Mohren maakt een genuanceerde, maar kritische kanttekening over het behoud van ons heidelandschap

Hoe goed laat Staatsbosbeheer zich over heide informeren/adviseren?

Kunnen we ons heide veroorloven?

Welke afwegingen moeten we maken op het gebied van heide?

Klik op de icoontjes van de bijbehorende vragen en lees het antwoord van Mohren

Heide en klimaatdoelstellingen

U bevindt zich op Route:

Terug naar begin

Mohren zegt dus dat we kritisch moeten blijven kijken naar het behoud van heidegebied en bos, want heidegebied heeft ook een belangrijke bijdrage als het gaat om biodiversiteit. Maar als de hei dan zo divers is, kan de heide dan ook niet bijdragen aan de klimaatdoelstellingen? Als je nu om je heen kijkt op de Posbank, dan zie je namelijk vooral een uitgestrekt en heuvelachtig landschap waar maar een klein aantal bomen te bespeuren is. Volgens hoogleraar Gert-Jan Nabuurs hoeven we dan ook niet te rekenen op de hei als het gaat om het halen van de klimaatdoelstellingen. ‘Een bos bouwt in een hele lange tijdsperiode een heleboel koolstof op. Deze opslag blijft wel zo’n tachtig tot honderd jaar vastzitten in de bomen. Deze opslag van koolstof is waar we bij de klimaatdoelstellingen voor willen gaan. Bij heide is dit niet het geval.’ De hei kan over het algemeen dus weinig koolstof opslaan, maar Nabuurs zegt dat er wel een uitzondering is bij heidelandschappen die langs veengebied groeien. Hoewel deze gebieden weinig koolstof opnemen, ligt er wel veel oude koolstof opgeslagen in de dode planten van het veengebied en de hei eromheen. Deze soort hei moet wel behouden en beschermd worden, want anders verdroogt het en komt alle koolstof uit de dode planten weer vrij in de atmosfeer.

De nuance zoeken

U bevindt zich op Route:

Er komt bij het behoud van de natuur in Nederland meer kijken dan een blinde focus op de klimaatdoelstellingen. Je kunt zeggen dat er ook gekeken moet worden naar andere zaken, zoals het behoud van biodiversiteit. En dat is hier te zien op de Posbank, waar je tussen de heideheuvels genoeg planten en dieren hebt kunnen ontdekken. Toch blijft het bos aan de heuvelrand ook een mooi gezicht. Keuzes en afwegingen bij het natuurbehoud blijven dus lastig. Maar volgens Sebastiaan Luyssaert van de Vrije Universiteit Amsterdam en expert op het gebied van ecologie en klimatologie, is het bij afwegingen over het natuurbehoud, en in het bijzonder de hei, belangrijk om de nuance op te zoeken.

Terug naar begin

'Zelfs als iets goed is voor het klimaat, hoeven we het niet te doen. De wereld volledig laten bebossen is goed voor de CO2-opslag, maar goed, dan gaan we wel dood van de honger. In Nederland is het ook erg belangrijk dat we afwegingen moeten blijven maken. We hebben namelijk ook verantwoordelijkheid op het gebied van behoud van biodiversiteit.’

‘Stel dat een hectare bos supergoed is voor de koolstofopslag en zelfs jouw klimaat waanzinnig afkoelt, het laatste zou ik in twijfel trekken, het eerste niet, dan nog kan het volledig verantwoord zijn om die hectare bos te kappen en er heide van te maken, voor andere redenen. Denk bijvoorbeeld aan rustplaatsen voor trekvogels of voedselbronnen. Voor deze dingen hebben wij namelijk ook een verantwoordelijkheid.'

Hei uit jong perspectief

U bevindt zich op Route:

Ruben Derksen, student Watermanagement, woont in Arnhem en loopt graag door natuurgebied De Posbank. 'Voor mij is het dichtbij en ik maak graag van een wandeling over de Posbank. Ik geniet van de natuur op de heide.' We lopen met hem mee over de zandpaadjes en vragen hem als jonge 'genieter van de hei' om zijn perspectief op het heidegebied en zijn mening als het gaat om het behoud hiervan. We willen immers een breder beeld krijgen van de belangstelling voor de heide, en daar heeft onze jonge wandelaar natuurlijk ook belang bij.

Terug naar begin

Klik op de icoontjes om de antwoorden te zien

Wat weet je over de hei?

Ben je een natuurliefhebber?

Moet de hei beschermd worden?

Zie je verandering op de hei met vroeger?

Meer bos of meer hei?

Heide, nuttig of niet?

U bevindt zich op Route:

We komen aan bij het einde van onze wandeling. Maar wat kunnen we uiteindelijk over dit landschap concluderen? Als we kijken naar wat de heide te bieden heeft, wat het nut is van het behoud van de heide, en wat de positie is van heide in vergelijking met bos, dan kunnen we het volgende zeggen:

Terug naar begin

1. De heide maakt een klein deel uit van de Nederlandse grond, maar moet desondanks goed gecontroleerd worden op behoud en ontwikkeling 2. De heide is een habitat voor heel veel verschillende planten, bloemen, dieren en andere organismen. Door de gevarieerde biodiversiteit van de heide is dit het waard om te behouden en te beschermen. 3. De heide draagt weinig tot niet bij aan het halen van de klimaatdoelstellingen, maar zorgt hierbij ook amper voor uitstoot van CO2. 4. 'Meer heide' of 'meer bos' is een kwestie waarbij complexe, kritische en soms haast persoonlijke afwegingen komen kijken en waarbij apart naar iedere regio met heide gekeken moet worden door deskundigen, terreinbeheerders en inwonenden van de regio.

Het beheren van natuur blijft een kwestie van lastige afwegingen maken. Beslissingen kunnen onder andere gevolgen hebben voor het klimaat, de biodiversiteit, de houtproductie, een groene leefomgeving en het landschap. Hier, op het eindpunt van dit virtuele natuurgebied, hopen wij dat we je wat bij hebben kunnen brengen over deze complexiteit van die afwegingen. - Lieuwe Wiegersma, Thijs Menke & Arjen Visser -