Untitled genially

Mit w Chłopach

Basic guide to create an awesome presentation

Znamienną cechą modernizmu europejskiego była niezwykła popularność mitów. Wynikała ona z kryzysu zaufania do scjentycznych i racjonalnych sposobów wyjaśniania zagadek bytu. Alternatywą dla nich był mit – opowieść o prapoczątku, o pochodzeniu, naturze i przeznaczeniu świata i człowieka, oparta na myśleniu intuicyjnym i symbolicznym. Fascynowała tych zwłaszcza artystów, którzy byli przerażeni kierunkiem rozwoju cywilizacji. Mit umożliwiał bowiem realizację idei powrotu do źródeł – kultury, sztuki, fundamentalnych wartości. Artyści przełomu wieków przetwarzali i swobodnie interpretowali mity (np. antyczne, prasłowiańskie, orientalne, chrześcijańskie, żydowskie). W wielu dziełach porządek mityczny bez przeszkód łączył się z porządkiem realistycznym. Takie połączenie odnajdujemy w powieści Chłopi.

W powieści Chłopi Reymont nie tylko przedstawia sumiennie odtworzony obraz chłopskiej egzystencji, ale także przenosi wieś Lipce i jej mieszkańców w wymiar mitu, poza czas historyczny i konkretne okoliczności. Zamiarem pisarza było ukazanie rzeczywistości, która ma wymiar uniwersalny.

Dlatego – choć część zdarzeń, o których informuje powieść, ma lokalizację historyczną (np. minione powstanie styczniowe) – mówi się niekiedy o bezczasie historycznym „Chłopów”.

Życie gromady lipieckiej (i jak sugeruje pisarz – życie człowieka w ogóle) jest podporządkowane dwóm wymiarom czasowym:

Czas biologiczny (czas natury)

Czas sakralny (czas obrzędowy)

Rytm życia w Lipcach wyznacza rytm zmian pór roku i kolejnych faz życia przyrody. To pory roku narzucają porządek prac polowych, określają ludzkie czynności i starania, decydują o dniach pracy i czasie rozrywki. W życiu chłopów, tak ściśle określonym przez naturalny porządek przyrody, do rangi „zegara życia” urasta następowanie kolejno po sobie siania, pielęgnacji, zbioru i młocki, kopania ziemniaków, zbierania drewna itd. Ten rytm nie jest umowny, nie należy do świata kultury, ma porządek pierwotny, biologiczny.

Rytm chłopskiego życia wyznaczają także święta kościelne, pora adwentu i Wielkiego Tygodnia, obchody ku czci lokalnych patronów i związane z tymi obchodami odpusty, które łączą w jedność czas sakralny i życie towarzyskie. Wyrazista religijność ludowa, wbudowana w porządek życia i wyrażająca się w obrzędowości, narzuca drugi, ponadhistoryczny rytm ludzkiego życia.

Przy takim pojmowaniu czasu nie ma potrzeby podawać nazw dni i miesięcy – mówi się „trzy niedziele po Gromnicznej”, albo dwa tygodnie przed sianokosami. W świecie wyznaczonym przez kalendarz natury i kalendarz religii odbywa się nieustanny ruch kolisty, ciągle w tym samym rytmie i kierowany tymi samymi prawidłowościami. W ten sposób dokonuje się w powieści Reymonta swoista mitologizacja, zaznaczanie wieczystości chłopskiego i ludzkiego bytowania.

Mityczna jest również przestrzeń. Wieś tę na podstawie informacji zawartych w powieści trudno byłoby umiejscowić geograficznie. Miejsca znajdujące się dalej, poza wsią, także nie zostały skonkretyzowane – w języku powieściowych bohaterów noszą nazwę „świata”. Między „światem” a wsią, położoną na dnie doliny są wyraźne granice – przekracza je np. żebraczka Agata.Są to granice między tym, co własne, znane, a tym co obce, więc groźne.

Przestrzeń powieściowej wsi nosi cechy przestrzeni mitycznej, nasyconej symbolami. Pisarzowi nie chodziło zatem o wierne odtworzenie topograficznych czy folklorystycznych szczegółów, lecz przede wszystkim – o stworzenie obrazu syntetycznego, pokazania polskiej wsi w ogóle.

Mitologizacja jest także widoczna w konstrukcji niektórych postaci tej powieści.

W dwu jakby wymiarach – realistycznym i mitologicznym – funkcjonuje Jagna. W płaszczyźnie realistycznych znaczeń powieści i w rozumieniu chłopskiej gromady to po prostu kochliwa, niezdolna do hamowania swoich popędów dziewczyna. Jest jednak w kreacji Jagny coś, co ją uniezwykla i wynosi ponad gromadę: Jagna jest także wcieleniem mitu Ziemi, Matki – Natury; jej żywiołowy witalizm i żywiołowa biologiczność (wyrażająca się głównie w popędzie seksualnym) zdają się nie podlegać ocenom moralnym, tak jak nie podlega im rozrodczy pęd przyrody. Spoza zwyczajnej kochliwej dziewczyny wiejskiej przeziera więc także mityczna Kobieta-Ewa.

Podobnemu przeistoczeniu ulega w końcu powieści postać starego Boryny. Poznajemy go w toku zdarzeń powieściowych jako oschłego, despotycznego wiejskiego bogacza. Ale kiedy umierający już Boryna, pchany niewytłumaczalnym impulsem, wędruje w przedśmiertelnym zamroczeniu w pole, by odegrać misterium siewu wiosenną porą, nieoczekiwanie urasta do wymiaru Chłopa-Piasta, uświęconego rolniczym obrzędem i biorącego symboliczny ślub z Ziemią – Naturą.

Leon Wyczółkowski, Siewca

Obecność perspektywy mitycznej w życiu mieszkańców wsi sygnalizują już wstępne partie każdego z tomów. Opisy przyrody kolejno po sobie następujących pór roku akcentują symboliczny rytm życia i śmierci. W ten rytm wpisują się losy bohaterów powieści – jak dzieje postaci mitologicznych.

Reymont przywołuje również antyczny mit eleuzyjski mówiący o ciągłym procesie zamierania i ożywiania natury. Jego nazwa pochodzi od greckiego miasteczka Eleusis, gdzie odbywały się misteria poświęcone Demeter i Persefonie.

Demeter (kopia rzymska posągu z IV wieku p.n.e.)

Reymont upodabnia dzieje bohaterów do mitu – czyli czegoś trwałego, funkcjonującego w odwiecznej świadomości społecznej.

Dziękuję za uwagę! K. Golec