Wprowadzenie do baroku

Barok - epoka przeciwieństw

https://epodreczniki.pl/a/przeczytaj/D38vZeCvx

22 kwietnia 2021

Wprowadzenie do epoki

Fontanna di Trevi

Powiązanie architektury i rzeźby z wodą oraz upozorowaną naturąAutor projektu: Niccolo Salvi

Nazwa epoki

Barok, w najszerszym tego pojęcia znaczeniu, to w historii kultury europejskiej epoka obejmująca zjawiska artystyczne końca XVI, XVII i pierwszej połowy XVIII wieku, zapoczątkowana we Włoszech, obejmująca swym zasięgiem również niektóre kraje Ameryki Łacińskiej. BAROCCO - początkowo oznaczenie dziwnej w kształcie perły. Tym pojęciem były określane także dziwactwa i nieregularności w sztuce.

Baldachim nad konfesją św. Piotra w bazylice św. Piotra w Rzymie

Autor: Giovanni Lorenzo Bernini

Czas trwania epoki w Europie

Epoka baroku trwała wyjątkowo długo, gdyż jego początków dopatrzeć się możemy w drugiej połowie XVI w., a schyłek przypada na końcowe dziesięciolecia XVIII w. Daty pozostają umowne, ale niektórzy historycy sztuki datują ten okres na lata od ok. 1575 do ok. 1770 r., dzieląc go na trzy części: wczesny (do ok. 1650), pełny (do 1720) i schyłkowy barok (do 1770).

Czas trwania epoki w Polsce

W polskiej nauce o literaturze termin barok ma co najmniej 2 znaczenia. Określa epokę literacką, trwającą od lat osiemdziesiątych XVI w. do lat 30 wieku XVIII oraz prąd literacki tej epoki. W polskim literaturoznawstwie wyróżnia się trzy fazy tego okresu literackiego: Pierwsza- wczesny barok, lata 1580-1620. Dominuje w niej poezja mistyczno- metafizyczna, nawiązująca do średniowiecznych filozofii i tradycji starotestamentowej (Mikołaj Sęp Szarzyński, Sebastian Grabowiecki). Druga- barok dojrzały, obejmuje środkowe lata wieku XVII (ok. 1620 - ok. 1680). Następuje rozkwit liryki barokowej. Jej mistrzem był Jan Andrzej Morsztyn, korzystający z doświadczeń europejskiego nurtu poezji marinistycznej. Tworzą również Daniel Naborowski , Wacław Potocki oraz Zbigniew Morsztyn. Trzecia- późny barok, obejmuje lata od ok. 1680 do ok. 1740, przypada na czas kryzysu państwa. Nie pojawił się nikt na miarę zmarłych w końcu XVII wieku pisarzy - Wacława Potockiego, Wespazjana Kochowskiego i Jana Chryzostoma Paska.

Barok - epoka przeciwieństw

22 kwietnia 2021

Wprowadzenie do epoki

Czas wojen i umacniania się absolutyzmu

W drugiej połowie XVI wieku panowały w Europie dwie sprzeczne koncepcje: tolerancja religijna i model monarchy absolutnego z jednej strony oraz przywrócenie ideałów chrześcijańskich i model państwa poddanego Rzymowi – z drugiej. Pierwszy pogląd był dziełem francuskiego prawnika Jeana Bodina, drugi reprezentowali jezuici z Roberto Bellarmino na czele. Drugiej koncepcji patronowały hasła: un Dieu, une foi, une loi, un roi (franc. jeden Bóg, jedna wiara, jedno prawo, jeden król) oraz cuius regio, eius religio (łac. czyja władza, tego religia). Sobór trydencki, zakończony w 1563 r., uzdrowił organizm Kościoła, jednak sam proces kontrreformacji był niejednolity i skomplikowany.

+ info

Wydarzenia historyczne:1545 – sobór trydencki1600 – wojny polsko – szwedzkie1609 – rokosz Zebrzydowskiego1618 – wojna trzydziestoletnia1621 – bitwa z Turkami pod Chocimiem1635 – powstaje Akademia Francuska1642 – wojna domowa w Anglii1648 – powstanie Chmielnickiego1651 – bitwa pod Beresteczkiem1655 – potop szwedzki1658 – wygnanie Arian z Polski1665 – rokosz Lubomirskiego1673 – bitwa pod Chocimiem1683 – odsiecz wiedeńska 1697-1763 – rządy Sasów

Obraz epoki baroku

• Po latach względnego spokoju, dostatku, podróży i odkryć nastały w Europie czasy głodu, wojen i śmierci. Przyczyniły się do tego wyniszczające wojny – wiek XVII był stuleciem licznych konfliktów. Za wojną postępuje zawsze głód, śmierć, zaraza, ubóstwo. Optymistyczny światopogląd renesansu ulega zachwianiu w konfrontacji z rzeczywistością. Myśl ludzką zdominował niepokój. Szukano więc trwałej wartości w Bogu i religii.
• Kontrreformacja. Jesteśmy po soborze trydenckim, na którym Kościół katolicki podejmuje szereg decyzji reformatorskich oraz obmyśla działanie przeciw groźnej dlań reformacji. Kontrreformacja charakterystyczna dla wieku XVII to także Indeks ksiąg zakazanych, czyli spis ksiąg zakazanych, uznanych przez Kościół za grzeszne lub sprzeczne z jego doktryną. Znajduje się na nim m.in. dzieło Mikołaja Kopernika O obrotach sfer niebieskich, propagujące teorię heliocentryczną.
• Spowolniony jest rozwój nauki, spada poziom edukacji. Dochodzi do rozłamu między wiarą a nauką. Na stosie, na rzymskim placu Campo di Fiori płonie filozof i wolnomyśliciel Giordano Bruno, inny uczony, Galileusz, zostaje pod groźbą śmierci zmuszony do odwołania swoich astronomicznych odkryć. Zostaje reaktywowana instytucja świętej inkwizycji – wszelkimi, nawet brutalnymi metodami zwalcza ona kacerzy, czyli wszystkich przeciwstawiających się dogmatom Watykanu.
• W północnej Europie kończy się okres tolerancji religijnej – w Niemczech i Niderlandach trwają wojny między protestantami a katolikami, ich podłoże ma wymiar zarówno religijny, jak i społeczny. Niepokoje wyznaniowe trawią też Anglię i Francję. Zaczynają płonąć stosy, również Polska traci opinię kraju wolności wyznaniowej. Arianie (skrajny odłam protestantyzmu) muszą wybierać – albo zmienią wyznanie na katolicyzm, albo będą musieli opuścić kraj.
• W Europie spada liczba ludzi! Liczne i długotrwałe wojny przetrzebiły miasta i wsie. Wciąż – choć rzadziej – powracały zarazy: dżuma i trąd. Na skutek srogich zim i klęski klimatu zapanował głód i nędza. Śmierć stała się sprawą powszechną. Taka sytuacja wpłynęła na filozofię i atmosferę epoki – ludzie zaczęli szukać oparcia w religii, Bogu, z pogardą odnoszą się do dóbr doczesnych. W analizowanych tekstach znajdziemy motyw vanitas – przemijania, kruchości życia, dysharmonii, modny stał się temat czasu, szatana i śmierci.
• Anglia przeżywa okres rozwoju gospodarczego i kulturalnego pod panowaniem królowej Elżbiety I. Staje się absolutną potęgą na morzu. W Londynie rozkwita życie teatralne, dzięki The Globe założonemu przez Szekspira teatr staje się dostępny dla masowej widowni.
• Potęgą i monarchią absolutną staje się Francja. Dwór Ludwika XIV jest wzorcem europejskim. We Francji tych czasów, wcześniej niż w Europie, zaczyna ­świtać klasycyzm – tu działa Molier.
• W Polsce rozwija się demokracja szlachecka, sarmatyzm, rządzą królowie elekcyjni. Powiększa się chaos polityczny i anarchia szlachecka; walcząc o coraz więcej przywilejów, szlachta dopuszcza się tzw. rokoszy, czyli zbrojnych buntów przeciw królowi. Wojna z Rosją za czasów Stefana Batorego wyczerpuje nasze siły militarne.
• Jest to też wiek osiągnięć wielkich uczonych, filozofów – czasy Galileusza, Kartezjusza, Newtona.
  • Galileusz zastosował teleskop do badań astronomicznych (1609)
  • Blaise Pascal zaprojektował maszynę do liczenia (1642)
  • Izaak Newton wynalazł teleskop zwierciadlany (1668)

Te wszystkie dynamiczne przemiany znajdują swoje odbicie w literaturze i sztuce tej epoki; jest ona pełna niepokoju, pesymizmu, a często też sceptycyzmu i podskórnych konfliktów.

Barok - epoka przeciwieństw

22 kwietnia 2021

Wprowadzenie do epoki

Wydarzenia mające wpływ na kształt epoki baroku

Jeden z najokrutniejszych konfliktów w dziejach, obejmujący swym zasięgiem niemal całą ówczesną Europę. Zaczął się od zamieszek między państwami protestanckimi a katolickimi na terenie Rzeszy Niemieckiej. Wyznający husytyzm Czesi rychło zbuntowali się przeciw katolickim Habsburgom; w roku 1620 pod Białą Górą ponieśli druzgocącą klęskę, w wyniku której utracili niezależność państwową na ponad dwieście lat. Kolejne państwa przyłączały się do wojny po jednej lub drugiej stronie, zawsze przyczyniając się do cierpień ludności cywilnej, pustosząc ogromne obszary Europy. Oblicza się, że u progu wojny Cesarstwo Niemieckie liczyło 16 milionów obywateli, a pod koniec – mniej niż 10 milionów. Spalone i doszczętnie zniszczone zostało około jednej trzeciej terytorium, w tym wiele bujnie rozwijających się uprzednio miast. Przyczyniło się to także do znacznego obniżenia się poziomu intelektualnego ludności. Wojnie położył kres pokój westfalski z roku 1648 – utwierdził on faktyczne rozbicie cesarstwa.

+ info

WOJNA TRZYDZIESTOLETNIA

Barok - epoka przeciwieństw

22 kwietnia 2021

Wprowadzenie do epoki

Wydarzenia mające wpływ na powstanie epoki

Druga połowa wieku XVII to okres potęgi Francji. Absolutyzm rozwijał się już od początku wieku, od czasu rządów Ludwika XIII, ale apogeum osiągnął za czasów Ludwika XIV, zwanego Królem Słońce. Król traktowany był jako nieomylny namiestnik Boga – od Boga bowiem pochodzić miała jego władza. Wszelkie formy sprawowania władzy przez reprezentantów narodu (Stany Generalne) były stopniowo ograniczane, w czym królowi dzielnie pomagali chciwi władzy politycy: kardynałowie Richelieu i Mazarini. Wywierali oni niesłychanie silny wpływ i na króla, i na politykę państwa, piastując funkcje pierwszych ministrów. Powoływano wprawdzie i innych ministrów, ale nie odgrywali oni praktycznie żadnej roli, całkowicie zależni od woli kardynałów i króla. Ci zaś dbali przede wszystkim o własne interesy i bogactwa. Dwór królewski olśniewał coraz większym przepychem, ale prości ludzie zatrważająco ubożeli. Taki sposób sprawowania władzy odbierał narodowi wszelki wpływ na losy państwa, przyczyniał się do eksploatacji stanów najniższych i z czasem powodował coraz większe niezadowolenie Francuzów. Minie jeszcze dużo czasu, zanim ośmielą się oni zbuntować przeciw namaszczonemu boskim posłannictwem królowi.

+ info

Absolutyzm we Francji

Barok - epoką przeciwieństw

https://epodreczniki.pl/a/reforma-katolicka/DnfI7DiD1

22 kwietnia 2021r.

Wprowadzenie do baroku

Wydarzenia mające wpływ na powstanie epoki

W latach 1545–1563 w Trydencie obradował sobór powszechny, który podjął wiele decyzji mających przyczynić się do ochrony interesów Kościoła, a także wpłynąć na szerzenie „jedynej prawdziwej wiary” – katolickiej. Sobór uznał, że tolerancja religijna jest niemożliwa, że stanowi powód zamętu i upadku norm moralnych, zatem należy uczynić wszystko, aby rozwijała się jedna tylko religia. Trybunał Inkwizycji, specjalny kościelny sąd, surowo tropił wszelkie odstępstwa od wiary katolickiej i równie surowo karał heretyków. Ograniczono bardzo wolność słowa, tworząc Indeks ksiąg zakazanych. Dzieło, które się na nim znalazło, jako nieuznawane przez Kościół, nie mogło być rozpowszechniane. Przestano myśleć o reformie samej wiary – przeciwnie: zagrożony Kościół tym bardziej podkreślał niepodważalność dogmatów i wszelkich przepisów, np. nakazywał bezwzględne przestrzeganie celibatu przez księży.

Francisco Rizi, Inkwizycja Autodafé na Plaza Mayor w Madrycie, 1683

Lorem ipsum dolor sit amet, consectetuer adipiscing elit, sed diam nonummy nibh euismod tincidunt ut laoreet dolore magna aliquam erat volutpat. Ut wisi enim ad minim veniam, quis nostrud exerci tation ullamcorper suscipit lobortis nisl ut aliquip ex ea commodo consequat.

Kontrreformacja

Barok - epoka przeciwieństw

22 kwietnia 2021 r.

Wprowadzenie do epoki

O baroku na You Tube

Barok - epoką przeciwieństw

22 kwietnia 2021 r.

Wprowadzenie do epoki

Barokowe sprzeczności

Kartezjusz

Pascal

Kontrreformacja, nietolerancja religijna

Różnorodność wyznań

Metafizyka

Sensualizm

Mieszanie wątków biblijnych z mitologicznymi

Przepych, bogactwo, ekspresja uczuć, niepokój, asymetria

• FILOZOFIA

RELIGIA

STOSUNEK DO ŚWIATA

SZTUKA

Barok - epoka przeciwieństw

22 kwietnia 2021 r.

Wprowadzenie do epoki

Porównanie renesansu i baroku

Renesansvsbarok

Renesans

• Człowiek w centrum myśli,
• radość życia – potężny pan natury; nauka, wykształcenie, wszechstronność;
• harmonia w filozofii i sztuce; mimetyczność sztuki (naśladownictwo);
• humanizm, sława, piękno świata i życia jako motywy literatury;
• szacunek dla wiedzy i talentu;
• rozwój gospodarki, handlu, przemysłu oraz roli pieniądza, bogacenie się ludzi.

Barok

• Bóg w centrum, człowiek jako kruszyna w kos­mosie,
• powrót wiary w jedyną potęgę Boga, zwątpienie w doczesne wartości;
• religijność, metafizyka, mistycyzm;
• wyrażanie uczuć w sztuce;
• dysharmonia, niepokój, niepewność; ekspresjonizm sztuki;
• przemijanie, szatan, śmierć, vanitas (marność) – motywy sztuki i filozofii;
• wojny, zarazy, głód, śmierć, zastój – spadek demograficzny.

Barok - epoka przeciwieństw

22 kwietnia 2021 r.

Wprowadzenie do epoki

BAROK w Polsce - dwa główne nurty:1. Dworski:

• kultura dworów królewskich i magnackich;
• kosmopolityzm – autorytetem dwory Europy, nie własna tradycja;
• rozwój poezji dworskiej; spektakle teatralne odgrywane na scenach dworskich;
• tematyka poezji – miłość, erotyka, zmysły, flirt;
• cel sztuki – rozrywka, popis kunsztem poetyckim, szokowanie; wzorowanie się na modach zagranicznych w obyczajowości stroju; moda na marinizm – pisanie w konwencji włoskiego poety Marina (konceptyzm);
• moda na posługiwanie się francuszczyzną;
• poeci: Jan Andrzej Morsztyn, Daniel Naborowski, Hieronim Morsztyn.

2. Ziemiański – sarmacki:

• kultura polskiej szlachty ziemiańskiej powstająca w ziemiańskich dworach;
• mit o pochodzeniu szlachty polskiej od starożytnych Sarmatów; wiara w potęgę Rzeczypospolitej;
• pogarda dla obcych kultur;
• przywiązanie do tradycji narodowej; pielęgnacja tradycji w stroju i obyczajach;
• głoszone wartości: miłość ojczyzny, wiara katolicka, wolność szlachecka;
• rozwój poezji i pamiętnikarstwa;
• typowe tylko dla Polskiej kultury: portret trumienny i portret sarmacki;
• twórcy sarmatyzmu: Wacław Potocki (poezja), Jan Chryzostom Pasek (pamiętniki).

Barok - epoka przeciwieństw

22 kwietnia 2021 r.

Wprowadzenie do epoki

Dziękuję za uwagęElżbieta Zapalska