Związki wyrazowe

ZWIĄZKI WYRAZOWE

1.

Związki wyrazowe (składniowe)

Wyrazy w zdaniu łączą się, tworząc związki. 1) PODMIOT I ORZEZCZENIE - pozostają względem siebie w stosunku współrzędności (są tak samo ważne, żaden z wyrazów - ani podmiot, ani orzeczenie nie jest podrzędny względem drugiego). 2) Pozostałe wyrazy pozostają względem siebie w stosunku podrzedności (jeden jest wyrazem nadrzędnym, a drugi podrzędnym wobec niego).

Wyrazy w zdaniu tworzą grupę podmiotu oraz grupę orzeczenia, łącząc się ze sobą w związki składniowe. Mały kotek wypił mleko. 1) kotek wypił - podmiot i orzeczenie (związek główny) 2) mały kotek - związek wyrazowy tworzący grupę podmiotu (wyraz "mały" odnosi się do podmiotu, czyli "kotka") 3) wypił mleko - związek tworzący grupę orzeczenia ("wypił" co? - mleko)

2.

RODZAJE ZWIĄZKÓW SKŁADNIOWYCH

3.

Wyróżniamy trzy rodzaje związków wyrazowych: 1. ZWIĄZEK ZGODY 2. ZWIĄZEK RZĄDU 3. ZWIĄZEK PRZYNALEŻNOŚCI

To związek, w którym obydwa wyrazy - podrzędny i nadrzędny mają taką samą formę gramatyczną (przypadek, liczbę, rodzaj). W związku zgody łaczą się w zdaniu: 1) PODMIOT I ORZECZENIE (czyli związek główny), ale tu - przypominam - nie wyróżniamy wyrazu podrzędnego i nadrzędnego. 2) PRZYDAWKA (odpowiada na pytanie jaki? który? czyj? ile?) i wyraz, który określa. Wyraz określający, czyli przydawka jest zawsze wyrazem podrzędnym względem wyrazu określanego. Długa sukienka (jaka?) - przymiotnik + rzeczownik Mój pies (czyj?) - zaimek + rzeczownik Drugie miejsce (które?) - liczebnik + rzeczownik Spełniająca się przepowiednia (jaka?) - imiesłów przymiotnikowy + rzeczownik 3) RZECZOWNIK POSPOLITY I RZECZOWNIK WŁASNY - na przykład: miasto Poznań

ZWIĄZEK ZGODY

ZWIĄZEK ZGODY

PRZYKŁAD Wypisz z podanego zdania wszystkie związki zgody: Ten wilk ma ostre zęby. 1) PODMIOT + ORZECZENIE - wilk (podmiot) ma (orzeczenie) 2) GRUPA PODMIOTU - ten (przydawka wyrażona zaimkiem) + wilk (podmiot) wyrażony rzeczownikiem) 3) GRUPA ORZECZENIA - ostre (przydawka wyrażona przymiotnikiem) + zęby (dopełnienie wyrażone rzeczownikiem) Odpowiedź - wilk ma; ten wilk; ostre zęby

ZWIĄZEK RZĄDU

Związek rządu cechuje to, że wyraz nadrzędny narzuca wyrazowi podrzędnemu określoną formę, rządzi nim. Kiedy taką parę wyrazów odmienimy przez przypadki, okaże się, że wyraz podrzędny nie zmienia formy przypadka. W związki rządu łączą się w zdaniu: 1) ORZECZENIE Z DOPEŁNIENIEM piję (co?) mleko 2) RZECZOWNIK I OKREŚLAJĄCY GO DRUGI RZECZOWNIK kwiat paproci, zeszyt ucznia 3) RZECZOWNIK Z WYRAŻENIEM PRZYIMKOWYM sukienka w kratkę Odmiana wyrażenia przez przypadki nie powoduje zmiany formy gramatycznej wyrazu podrzędnego, np. M. zeszyt ucznia; D. zeszytu ucznia; C. zeszytowi ucznia...

ZWIĄZEK RZĄDU

PRZYKŁAD Z podanego zdania wypisz wszystkie związki rządu: Antek zgubił swój ulubiony portfel w paski. 1. ORZECZENIE + DOPEŁNIENIE - (co zrobił?) zgubił (co?) portfel 2. RZECZOWNIK + WYRAŻENIE PRZYIMKOWE - portfel + w paski Odpowiedź - zgubił portfel; portfel w paski W tym zdaniu wszystkie wyrażenia w związku rządu znajdują się w grupie orzeczenia.

ZWIĄZEK PRZYNALEŻNOŚCI

Związek przynależności charakteryzuje się tym, że człon podrzędny jest najczęściej nieodmienny.Związek przynależności tworzy: 1) ORZECZENIE WRAZ Z OKOLICZNIKIEM - myśli (jak?) szybko, działa (jak?) z rozmysłem, mieszka (gdzie?) daleko, uśmiecha się (jak?) pod nosem, jadę (gdzie?) do szkoły. 2) NIEODMIENNA CZĘŚĆ MOWY (najczęściej PRZYSŁÓWEK) z inną częścią mowy - bardzo ładnie, niezwykle zabawna, biegnie szybko, mówi mądrze. Wyrazem podrzędnym jest okolicznik.

ZWIĄZEK PRZYNALEŻNOŚCI

PRZYKŁAD Z podanego zdania wypisz wszystkie związki przynależności:Julka niedawno wyjechała za granicę. 1) OKOLICZNIK CZASU wyrażony przysłówkiem (kiedy?) niedawno + orzeczenie (co zrobiła?) wyjechała 2) ORZECZENIE - wyjechała + OKOLICZNIK MIEJSCA (dokąd?) za granicę Odpowiedź - niedwno wyjechała; wyjechała za granicę Wszystkie związki w tym zdaniu należą do grupy orzeczenia.

WYRAZY POZA ZWIĄZKAMI W ZDANIU

To wyrazy, które nie należą ani do grupy podmiotu, ani do grupy orzeczenia, występują poza strukturą zdania. Zaliczamy do nich:

PARTYKUŁY typu: może, chyba, na pewno, prawdopodobnie, oczywiście, np. Chyba zostanę dziś w domu.

WOŁACZE, np. Asiu, podaj mi chusteczkę. Wołacz zawsze oddzielamy przecinkiem od reszty zdania.

WYKRZYKNIENIA, np. Ej, zostaw to. Wykrzyknienia również oddzielamy przecinkiem.

WTRĄCENIA, np. To zachowanie, moim zdaniem, nie jest godne pochwały.

PRZYKŁADY

Z podanego zdania wypisz wszystkie związki wyrazowe. To auto jedzie zbyt wolno. 1) auto jedzie - związek zgody (podmiot + orzeczenie) 2) to auto - związek zgody (przydawka + podmiot) 3) jedzie wolno - związek przynakeżności (orzeczenie + ok. sposobu) 4) zbyt wolno - związek przynależności (przyimek określający okolicznik) GRUPA PODMIOTU - to auto GRUPA ORZECZENIA - jedzie zbyt wolno

WYKRES ZDANIA POJEDYNCZEGO

To auto jedzie zbyt wolno. auto jedzie

Co robi?

jak?

jakie?

wolno (okolicznik sposobu)

to (przydawka)

jak?

GRUPA PODMIOTU

zbyt (ok. sposobu)

GRUPA ORZECZENIA

SPRAWDŹ SIEBIE

1. Kliknij w żarówkę i zrób interaktyne zadania od 4 do 8 oraz od 2-5. 2. Wykonaj zadanie na stronie Wordwall.

DZIĘKUJĘ

Katarzyna Majchrowicz