Główne części zdania

GŁÓWNE CZĘŚCI ZDANIA

Główne części zdania to: PODMIOT, czyli wykonawca czynności oraz ORZECZENIE, czyli stan, w którym znajduje się podmiot lub wykonywana przez niego czynność. Razem tworzą tzw. ZWIĄZEK GŁÓWNY.

ORZECZENIE

W zdaniu wyrażone jest najczęściej osobową formą czasownika, choć nie zawsze (ale o tym nieco później). ZAPAMIĘTAJ! Bez orzeczenia wypowiedzenie nie jest zdaniem.

RODZAJE ORZECZEŃ

ORZECZENIE IMIENNE (złożone)

ORZECZENIE CZASOWNIKOWE (proste)

Wyrażone jest najczęściej czasownikiem w formie osobowej, rzadko bezokolicznikiem. Odpowiada na pytanie: co robi? co się z nim dzieje? w jakim jest stanie? PRZYKŁADY: 1) Magda biegnie przed siebie. 2) Klara zakochała się. 3) Zuzia nie lubi matematyki. 4) Pior będzie brał udział w maratonie.

Wyrażone jest dwoma słowami: ŁĄCZNIKIEM - przeważnie jest to osobowa forma czasowników „być”, „zostać”, „stać się”. ORZECZNIKIEM - czyli najczęściej rzeczownikiem, przymiotnikiem, przysłówkiem, imiesłowem, zaimkiem rzeczownym i przymiotnym, liczebnikiem. PRZYKŁADY: Ona jest irytująca. Wojtek będzie sławny. Zostanie światowej sławy pisarzem.

VS

Kliknij w żarówki!

ORZECZENIE IMIENNE

ŁĄCZNIK "być" "stać się" "zostać"

ORZECZNIK

Ona jest Ania stanie się Leon został Antek był Ten obraz będzie

nauczycielką. (rzeczownik) sławna. (przymiotnik) porwany. (imiesłów przymiotnikowy) drugi. (liczebnik) mój. (zaimek)

ORZECZENIE MODALNE

I jeszcze jedno na temat orzeczenia... Warto pamiętać, że czasowniki modalne, takie jak: chcieć, warto, trzeba, należy, móc, musieć również tworzą orzeczenie. Jednak ich cechą jest to, że wymuszają obecność innego czasownika występującego w bezokoliczniku, tworząc specyficzny typ orzezczenia zożonego. Muszę już iść. Chcę zostać strażakiem. Trzeba ich uspokoić. Można by to poprawić.

PODMIOT

W zdaniu (w stronie czynnej) to wykonawca czynności: Pies zjadł kość. A w zdaniu w stronie biernej to obiekt, wobec którego czynność jest wykonywana: Kość została zjedzona przez psa.

RODZAJE PODMIOTÓW

1. GRAMATYCZNY - najczęściej wyrażony jest rzeczownikiem lub zaimkiem w MIANOWNIKU (kto? co?). Jurek jedzie na rowerze. Oni jadą pociągiem. Drzewo rośnie. Tamci jeszcze nie przyszli. Kot pije mleko. Ja jestem Polakiem.

Jednak rolę podmiotu mogą spełniać również: przymiotnik, liczebnik, imiesłów przymiotnikowy , a nawet bezokolicznik. Pięciu już odeszło. Trzynasty jest pechowym dniem. Palący chorują na płuca. Nieładnie jest kłamać.

RODZAJE PODMIOTÓW

2. LOGICZNY - wyrażony jest rzeczownikiem lub zaimkiem w DOPEŁNIACZU (kogo? czego?) lub celowniku (komu? czemu?) Spotkamy się z nim najczęściej w konstrukcjach typu: Nie ma chleba. Brakowało im czasu. Jolki nie ma w domu. Jest nas troje. Nie słychać muzyki. Bratu jest smutno. Robertowi udała się sztuczka. Zimno mi. Jesienią drzewom ubywa liści. Starczyło jej wody.

RODZAJE PODMIOTÓW

3. DOMYŚLNY - to taki, który nie został wyrażony żadnym słowem, ale możemy się go domyślić z treści zdania. Pojedziemy pociągiem. (w domyśle - MY) Dokąd jedziecie? (w domyśle - WY) Jest złym człowiekiem. (ON)

4. SZEREGOWY (zbiorowy) - zbudowany jest z kilku członów, które wykonują jedną czynność. Marta, Basia i Olek wspólnie oglądają program. Na placu znajduje się katedra oraz średniowieczny kościół.

ZDANIE BEZPODMIOTOWE

W języku polskim istnieją zdania niemające formalnego podmiotu, czyli takie, w których nie da się określić wykonawcy czynności. PRZYKŁADY: Chmurzy się. Zanosi się na deszcz. Zgubiono portfel. Rozbito szybę. Zalało mieszkanie.

ZAPAMIĘTAJ!

1. Najpierw zawsze szukaj ORZECZENIA w zdaniu. Zapytaj o czynność, stan (co robi? co się z nim dzieje? w jakim jest stanie?). Pamietaj, że orzeczenie niekoniecznie będzie składało się tylko z jednego słowa. 2. Następnie zapytaj, kto wykonuje tę czynność, aby znaleźć PODMIOT. PRZYKŁAD: Na rynku w Krakowie znajduje się zabytkowy mariacki kościół. co robi? co się z nim dzieje? - znajduje się co się znajduje? - kościół

SPRAWDŹ SIEBIE

Aby rozwiązać interaktywne zadania na stronie e-podręczniki, kliknij w żarówkę. PODMIOT: ORZECZENIE:

DZIĘKUJĘ

Katarzyna Majchrowicz