Dwudziestolecie Międzywojenne- literatura

Dwudziestolecie Międzywojenne

- epoka literacka -

Dwudziestolecie międzywojenne – charakterystyka epoki

Epoka literacka

Świat między wojnami Daty graniczne: 1918-1939

Ramy czasowe

11 października 1918 r. we francuskim Compiegne podpisano zawieszenie broni między aliantami a Niemcami. Było to zakończenie I wojny światowej. Finał epoki – rok 1939 zakończył burzliwe dwudziestolecie.

30

Kwietnia

Zanotuj najważniejsze informacje w zeszycie!

Zobaczyć świat inaczej! Odrzucić naśladownictwo, odtwarzanie – tworzyć świat od nowa, po swojemu układać i komponować jego elementy! Niech atelier artysty będzie swoistym laboratorium, a twórca kreatorem! Nie ma jednego wzorca piękna – dzieła obłąkanych, prymitywnych plemion czy dzieci to też sztuka, bo to ich widzenie świata. Czas pomiędzy wojnami 1918 (koniec I wojny światowej) – 1939 (początek II wojny światowej)

Dwudziestolecie zaobfitowało w talenty, w nowatorskie pomysły, nowe formy powieści i eksperymenty w sztuce i poezji. To epoka kawiarń i kabaretów hołdująca gwiazdom i gwiazdkom najnowszej muzy – kina. Królami masowej wyobraźni stają się Charlie Chaplin czy Rudolf Valentino. To czas rewolucji i wynalazków. Epoka ogromnych kontrastów. W literaturze i sztuce – wiele różnych kierunków artystycznych (od skrajnej awangardy do tradycji!), ciekawych dzieł, wybitnych twórców. Czas jazzu, radia i kina. To lata wielkiego kryzysu gospodarczego. Zaczął się w Stanach Zjednoczonych, lecz błyskawicznie dotarł do Europy. Jednego dnia ludzie potracili wielkie majątki i z milionerów stali się żebrakami. Dla większości ludzi kryzys oznaczał jednak brak pracy i biedę. W historii najważniejszy i najbardziej obfitujący w skutki okazał się rozwój totalitaryzmów – faszyzmu w Niemczech i stalinizmu w Rosji Radzieckiej. W zakresie filozofii epoki warto wyróżnić modę na psychoanalizę zapoczątkowaną przez Freuda, katastrofizm, który przeżył swoje pięć minut i rzeczywiście okazał się proroczy, i wreszcie – najważniejszy chyba nurt – egzystencjalizm. Poczucie absurdalności istnienia, samotności człowieka w kosmosie nie przestało być ważnym tematem długo po wojnie.

Kontekst

Prądy myślowe, które wpłynęły na kształt literatury

Psychoanaliza Zygmunt Freud Pomysł, że nieświadome strefy psychiki człowieka są równie ważne jak świadomość, zrewolucjonizował kulturę XX wieku. Nurt pochodzący od psychoanalizy – nadrealizm.

Behawioryzm John Watson Nurt w psychologii, który każe badać człowieka tylko na podstawie zewnętrznych obserwacji. Te bowiem są dostępne badaniom, a w głąb psychiki drugiego człowieka zajrzeć nie można.Behawioryzm John Watson Nurt w psychologii, który każe badać człowieka tylko na podstawie zewnętrznych obserwacji. Te bowiem są dostępne badaniom, a w głąb psychiki drugiego człowieka zajrzeć nie można.

Prądy myślowe epoki

Proza Hemingwaya Egzystencjalizm Martin Heidegger, Jean Paul Sartre Nurt w filozofii XX wieku sięga korzeniami aż do Pascala i jego metaforycznej trzciny na wietrze – czyli kruchego człowieka w kosmosie. Jedno tylko jest pewne – że egzystujemy. Jesteśmy wolni, ale samotni; tragiczni ze swoją niewiedzą o wszechświecie. Proza egzystencjalistów (Kafka Proces). Katastrofizm Oswald Spengler Modna myśl historiozoficzna o rozwoju, szczycie i upadku kultur. Autor przewidywał rychły upadek europejskiej cywilizacji – katastrofę. Motywy w poezji (Czesaw Miłosz)

Nowe tendencje w powieści

W poszukiwaniu straconego czasu Marcela Prousta – to powieść, która wywołała rewolucję w dziedzinie nowoczesnej prozy. Oto narracja prowadzona według toku własnych wspomnień i skojarzeń, w głąb własnej psychiki. Czytelnik poznaje świat przetworzony przez psychikę narratora, drobny szczegół może stać się przyczyną refleksji, komentarzy, całego studium o człowieku. Czas, chronologia zdarzeń nie odgrywają już wiążącej roli – jedynie bieg myśli. Powstaje w efekcie czas subiektywny, psychologiczny. Powieść strumienia świadomości – to podróż ,,w poprzek czasu”. Przykład – Ulisses Jamesa Joyce’a. Tu osią wiodącą narracji jest wewnętrzny monolog człowieka z całym jego nieuporządkowaniem, przeskokami, alogicznością. Powieść-parabola Franza Kafki – Proces, Zamek. Dzieje bohatera są ilustracją głębszej myśli – obrazem losu człowieka, dyskusją o sensie życia ludzkiego. Główny bohater – everyman – to reprezentant każdego człowieka, bez indywidualnych, jednostkowych cech. Świat przedstawiony w powieści naszkicowany jest przy użyciu poetyki oniryzmu – naśladowania atmosfery snu.

Podróż w głąb psychiki ludzkiej – bodziec do wszelkich eksperymentów prozatorskich, których efektem będą narodziny powieści strumienia świadomości. Wielka proza Thomasa Manna – niemieckiego noblisty, autora dzieł takich jak Czarodziejska góra, Buddenbrookowie, Doktor Faustus (symbol, intelektualizm, uniwersalizm). Nurt sag rodzinnych popularnych w ówczesnej literaturze: Buddenbrookowie Tomasa Manna, Saga rodu Forsythe’ów Johna Galsworthy’ego, Rodzina Thibault Rogera Martin du Garda i inne.

Nowe nurty w poezji

Nowe nurty w poezji

Dadaizm Tristan Tzara rewolucja przeciw sztuce totalna wolność tworzenia utwory: bezładna kompozycja dobranych na chybił trafił sylab (bełkot dadaistyczny) dada – nurt nazwano od pierwszych słów niemowlęcia pozostałość: collage w malarstwie

Ekspresjonizm Ojczyzną nurtu były Niemcy, a podjęło go nowe pokolenie około 1910 roku. Ekspresja – to wyrażanie, uzewnętrznianie tego, co tkwi głęboko we wnętrzu człowieka. Poezja musi wyrażać to wnętrze – tak jak obraz Muncha pt. Krzyk materializuje i obrazuje, zdawałoby się abstrakcyjne, zjawisko.

Awangarda poetycka

Nurt francuski reprezentowany przez Apollinaire’a – piewcę ,,nowej poezji”. Ma być ona aktem twórczym i powołać do istnienia nowy świat, a ponieważ stwarza rzeczy nieistniejące – poecie przysługuje pełna i nieograniczona wolność twórcza. Twórcy awangardy głosili: swobodny tok obrazowania, liryzm wizualny (kształt utworu też ma być widoczny, np. wiersz w kształcie fontanny, żołnierza itp.), prozaizmy w poezji, poezja kreacyjna – czyli powołująca do istnienia nowy świat, który dotąd istniał tylko w wyobraźni poety. Wiąże się z awangardą termin liryzmu wizualnego – czyli dążenie do tego, by utwór wyrażał, mówił coś również swoją stroną wizualną, układem graficznym. Tworzono więc wiersze–fontanny i wiersze–automobile, układając wersy w przedziwne rysunki.

Futuryzm

Filippo Marinetti – cechy poezji: tylko przyszłość, pejzaże miast, techniki cywilizacji, bunt przeciw tradycji i dziedzictwu przeszłości, kult przemocy i wojny, nowy język poetycki, odrzucenie ortografii i interpunkcji. Hasło futurystów: Ryczący automobil jest piękniejszy niż Nike z Samotraki. .

Nurt stworzony przez Filippa Thomassa Marinettiego, odrzucający przeszłość, a głoszący apoteozę przyszłości. Za temat poezji obrali sobie futuryści cywilizację miast i technikę. Głosili, że: wojna to jedyna higiena świata; profesorowie, archeolodzy i muzea to gangrena tego świata. Przedstawiciele futuryzmu: Filippo Marinetti, Włodzimierz Majakowski w Rosji.

Neoklasycyzm

To najmniej rewolucyjna koncepcja nowej poezji. Poeci tego nurtu stosują swojego rodzaju odwrót w stronę klasyki. Przedstawiciele futuryzmu: Paul Valéry (Francuz) tworzy filozoficzne aluzje, abstrakcje intelektualne, lecz formę utworów buduje według klasycznych wzorców. Thomas Eliot (Anglik) pragnie przeżywać doświadczenia minionych epok i proponuje ponadczasowe rozumienie świata – zwłaszcza w swoim słynnym dziele pt. Ziemia jałowa. Paul Valéry – cechy poezji: poezja „czysta” erudycja, intelekt tradycyjne gatunki (oda, sonet) porządek, synteza wiersza.

Poezja

Surrealizm

jest konsekwencją realizacji psychoanalizy w literaturze i sztuce. Odkrywając podświadomość, Freud stworzył nowe przestrzenie dla artystów wszelkich dziedzin – ale zdegradował rozum, świadomość i logikę myśli. Surrealiści zapragną utrwalić sen, wizję, halucynację – będą je malować lub rekonstruować słowem. Wykorzystują grę skojarzeń, strofami złożonymi ze swobodnie kojarzonych słów. Do głównych twórców należą: André Breton, Paul Eluard, Louis Aragon. André Breton – cechy poezji: próbuje zapisać własne skojarzenia, wizje, wyłączając rozum, poezja – areną podświadomości.