WIELKA SYNAGOGA

ARCHITEKT: Leander Marconi. BUDOWA: 1875-78. Po 1900 na tyłach synagogi wzniesiono budynek administracyjny (?). WYSADZONA: 16 maja 1943. Wysadzenie synagogi było dla Niemców symbolem zdławienia powstania w Getcie Warszawskim. Budynek na tyłach Synagogi został rozebrany po 1950. OBECNIE: w tym miejscu stoi Błękitny Wieżowiec.

Wielka Synagoga w Warszawie

Kompleks Wielkiej Synagogi w Warszawie, ul. Tłomackie 7

Lekcja online z okazji 77. rocznicy Powstania w Getcie Warszawskim i akcji społeczno-edukacyjnej "Żonkile"

Pocztówka przedstawiająca Wielką Synagogę na Tłomackiem w Warszawie. Kolekcja Stowarzyszenia Żydowski Instytut Historyczny, nr inw. SŻIH-123.

W 1859 roku członkowie postępowych kręgów żydowskiej społeczności Warszawy przedstawili propozycję budowy nowej synagogi. Miała być ona bardziej reprezentacyjna, większa i lepiej usytuowana niż istniejąca już bożnica przy ulicy Daniłowiczowskiej. Komisja Rządowa Spraw Wewnętrznych wyraziła zgodę na wzniesienie świątyni, zastrzegając jednak, że może ona powstać tylko w miejscu, gdzie ― według przepisów ― wolno było mieszkać Żydom. W 1872 roku Komitet Budowy Synagogi zdecydował o kupnie posesji na Tłomackiem. Długo rozpatrywano konkursowe propozycje projektów architektonicznych. Ostatecznie sporządzenie planów powierzono Leandrowi Marconiemu. Uroczyste otwarcie świątyni, mogącej pomieścić 2400 wiernych, nastąpiło we wrześniu 1878 roku.

Źródło: Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN

Wnętrze Wielkiej Synagogi w Warszawie, przed 1902, „Architekt” 1902, nr 2; licencja PD, Wikimedia Commons

Wraz z drugą wojną światową nadszedł przerażający czas w dziejach społeczności żydowskiej. Hitlerowcy szczególnie brutalnie prześladowali religijnych Żydów. Na początku 1940 roku zabronili odprawiania nabożeństw w świątyniach i mieszkaniach prywatnych. Nakazali pracę w soboty, co stanowiło pogwałcenie zasad religii żydowskiej. Dewastowali synagogi i niszczyli wszelkie przedmioty kultu. Wielu wyznawców judaizmu decydowało się na konspiracyjne życie religijne.

W październiku 1941 roku Niemcy wydali rozporządzenie o zmianach granic getta ― w tym o wyłączeniu z jego terenu Wielkiej Synagogi i Głównej Biblioteki Judaistycznej. Adam Czerniaków walczył o pozostawienie tych budynków w granicach dzielnicy żydowskiej, jednak już w końcu listopada przewidywał, że „Synagogi uratować się nie da”. W rzeczywistości świątynia i biblioteka zostały oderwane od getta w marcu 1942 roku. Później w Wielkiej Synagodze przebywali czasowo Żydzi przesiedleni z Niemiec, a w końcu urządzono w niej skład mebli zrabowanych z mieszkań w getcie.

W lipcu 1942 roku hitlerowcy rozpoczęli „akcję likwidacyjną”. Do obozów zagłady wywieziono ponad 250 tysięcy osób. 19 kwietnia 1943 roku wybuchło w getcie powstanie. Zostało ono bezwzględnie stłumione. Ludność wymordowano, a dzielnicę spalono. Ostatnim aktem, symbolem całkowitej zagłady getta, było wysadzenie w powietrze Wielkiej Synagogi. Według raportu generała SS Jürgena Stroopa prace saperskie trwały dziesięć dni. W murach wywiercono kilkaset otworów, w których umieszczono materiał wybuchowy. 16 maja 1943 roku, o godzinie 20.15 Stroop uruchomił detonator. Wspaniała świątynia przestała istnieć. Po wojnie synagoga nie została odbudowana. W jej miejscu wznosi się dziś tak zwany Błękitny Wieżowiec.

Synagoga w Bolesławcu

Pierwsze wzmianki o osadnictwie żydowskim na terenie Bolesławca pochodzą z XIV wieku. Z zachowanych materiałów dowiadujemy się, że w 1370 roku żyło tu około 360 osób wyznania mojżeszowego. Zajmowali się oni głównie handlem i usługami. W 1454 roku zostali wygnani z miasta pod wpływem wzrastających nastrojów antysemickich i dopiero na początku XIX wieku zaczęli tworzyć od podstaw swoją gminę wyznaniową. Dla porównania: w 1822 roku w mieście przebywało 22 Żydów, a pod koniec wieku Bolesławiec zamieszkiwały już 194 osoby wyznania mojżeszowego.

Bolesławiecka synagoga na starej karcie pocztowej fot. Wratislaviae Amici

Dziekuję za uwagę. Materiały wykorzystane w niniejszej prezentacji służą tylko i wyłącznie celom edukacyjnym.

ŁĄCZY NAS PAMIĘĆ!

Biblioteka Szkolna

Zespołu Szkół Ogólnokształcących i Zawodowychim. mjra Henryka Sucharskiego w Bolesławcu