Ewolucja człowieka

Ewolucja człowieka

Człowiek w świecie zwierząt

Podobieństwa między człowiekiem i małpą

Różnice między człowiekiem a małpą

Wyjątkowy jest też mózg człowieka: duży w stosunku do reszty ciała, o silnie pofałdowanej korze mózgowej. W mózgu człowieka występuje ośrodek mowy. Dobrze rozwinięty mózg pozwala na uzyskanie świadomości samego siebie (to jestem ja, teraz myślę to…, czuję tak…, potrafię…). Taki mózg jest zdolny do szybkiego uczenia się. Odbywa sie ono przez całe życie, ale najintensywniej zachodzi w dzieciństwie, które u człowieka trwa wyjątkowo długo. Duży mózg, samoświadomość i kilkunastoletni okres dorastania, podczas którego młodociane osobniki wymagają opieki ze strony starszych, umożliwiły rozwój różnych form życia społecznego, tworzenie tradycji, nauki, kultury, techniki, uniezależnienie się w znacznym stopniu od czynników środowiska zewnętrznego.

Na sawannie dostępny był trudno strawny pokarm w postaci nasion, traw i owadów, ale i bardzo pożywny pokarm mięsny – drobne ssaki oraz padlina. Wystarczyło obserwować sępy krążące nad martwym zwierzęciem, a następnie szybko biec w jego kierunku, by zdążyć się pożywić wraz z innymi padlinożercami lub zanim mięso zgnije. Obserwacja otoczenia konieczna na odkrytym terenie wymagała częstego stawania na dwóch nogach i unoszenia głowy ponad wysokimi trawami. Dwunożność dawała też inną korzyść: wyprostowana postawa ciała lepiej niż postawa czworonożna chroniła organizm przed przegrzaniem. W przypadku istot dwunożnych światło słoneczne ogrzewa bezpośrednio mniejszą powierzchnię ciała – tylko głowę. Dla ochrony mózgu przed przegrzaniem na skórze głowy do dziś zachowały się włosy. Ich warstwa (zwłaszcza, gdy włosy są mocno skręcone, wełniste) stanowi izolację termiczną. Poruszanie się na dwóch nogach uwolniło ręce od funkcji podporowej. Od tej pory ręce mogły służyć do łuskania nasion, przenoszenia pokarmu, wytwarzania narzędzi, noszenia noworodków, które już nie mogły chwytać się futra, jako że nasi przodkowie już go nie posiadali.

DWUNOŻNOSĆ

Dobór naturalny doprowadził do tego, że ok. 4 mln lat temu pojawiły się gatunki dwunożnych australopiteków, najprawdopodobniej przodków ludzi. Mózg australopiteka był o około 20% większy niż jego małpiego przodka. Oznaczało to dłuższy okres ciąży, trudniejszy poród oraz wydłużenie dzieciństwa, podczas którego młode były nieporadne, a matki wymagały pomocy, np. zaopatrywania w pokarm. Prawdopodobnie już u australopiteków pojawił się charakterystyczny dla kolejnych form ludzkich podział zadań: samce zdobywały mięso, samice zajmowały się zbieractwem, wytwarzaniem narzędzi i opieką nad młodymi

AUSTRALOPITEK

Ewolucja gatunku ludzkiego

Wymarłe gatunki człowieka

Około 3 milionów lat temu pojawił się w Afryce gatunek, który zaliczamy do rodzaju Homo (człowiek). Był to Homo habilis, człowiek zręczny. Produkował już narzędzia kamienne o różnych kształtach i przeznaczeniu. Nie prowadził polowań na duże zwierzęta – chwytał żółwie, jaszczurki, gryzonie, wybierał z gniazd jaja i młode ptaki, zjadał owady i korzystał z padliny pozostawionej przez drapieżniki. Budował też domostwa. Tworzyły je kamienne kręgi, wokół których wznoszono ogrodzenia z gałęzi stanowiące osłonę od wiatru i światła słonecznego. Korzystał też z ognia, choć nie umiał go rozniecać. Podczas pożarów wywołanych przez pioruny zachowywał żarzące się węgle i stale podtrzymywał ogień.

CZŁOWIEK ZRĘCZNY

Rozniecanie ognia opanował dopiero człowiek wyprostowany (Homo erectus). Pojawił się około 2 mln lat temu. Posługiwał się ogniem, który umożliwiał mu odpędzanie drapieżników, ogrzewanie się podczas zimnych nocy, pieczenie mięsa. Przyjmowanie miękkiego pożywienia, rozdrobnionego za pomocą narzędzi sprawiło, że masywne zęby stały się niepotrzebne i zmniejszały się w kolejnych pokoleniach. Człowiek wyprostowany rozpoczął też zbiorowe polowania na duże zwierzęta.

CZŁOWIEK WYPROSTOWANY

Około 400 tys. lat temu Europę i Azję Centralną zamieszkiwał zarówno człowiek wyprostowany, jak i człowiek rozumny neandertalski. Drugi z tych gatunków przetrwał znacznie dłużej, wyginął zaledwie 20 tys. lat temu. W czasach neandertalczyków w Europie panowały bardzo trudne warunki. Na północy kontynentu zalegał lądolód, a spora część ziemi na południe od niego była skuta wieczną zmarzliną. Wędrowały po niej ogromne zwierzęta: mamuty, nosorożce włochate, jelenie olbrzymie, renifery, ale także wilki, lamparty, niedźwiedzie, lwy i hieny jaskiniowe. Jednak w tych warunkach neandertalczycy radzili sobie znakomicie. Tworzyli duże grupy rodzinne, w których istniał podział pracy, wspólnie polowali na wielkie zwierzęta. Używali odzieży i biżuterii. Posługiwali się mową, tworzyli naskalne rysunki, grali na instrumentach z kości. Oddawali cześć siłom przyrody (kult ognia czy niedźwiedzia jaskiniowego). Ceremonialnie grzebali zmarłych, składając do grobu ich ulubione przedmioty, pokarm i kwiaty. Prawdopodobnie mieli jasną skórę. Ich mózg był o ok. 1/3 większy niż mózg człowieka współczesnego.

NEANDERTALCZYK

TY

Nasz gatunek – Homo sapiens sapiens – pojawił się około 40 tys. lat temu. W Europie żył przez długi czas równocześnie z neandertalczykiem (Homo sapiens neanderthalensis). Prawdopodobnie oba podgatunki konkurowały ze sobą, a słabszym konkurentem okazał się człowiek neandertalski, który wyginął około 20 tys. lat temu. Europejczycy mają około 4‑5% genów neandertalczyków, co świadczy o tym, że te gatunki krzyżowały się ze sobą. Poc.zątkowo człowiek rozumny, tak jak jego przodkowie, prowadził koczowniczy tryb życia. Z czasem zaczął opiekować się zwierzętami i tak, około 9 tys. lat temu, doszło do udomowienia psa, kozy, owcy. Wcześniej, około 10 tys. lat temu, człowiek opanował umiejętność uprawy wybranych roślin. Konieczność pielęgnowania roślin i czekania na zebranie plonów wiązała się z ograniczeniem wędrówek. Powstały pierwsze osiedla, a potem miasta i rozpoczął się rozwój cywilizacji. Ten przełomowy moment naszej historii ewolucyjnej nazywamy rewolucją neolityczną.

CZŁOWIEK ROZUMNY