Borowski

Mechanizmy zniewolenia w opowiadaniu Tadeusza Borowskiego pt. ”Proszę państwa do gazu” oraz w filmie „Eksperyment” w reż. O. Hirschbielga. Jak w człowieku rodzi się zło?

Opowiadania Borowskiego są wynikiem jego osobistych przeżyć. Autor w 1943 roku został aresztowany i wywieziony do obozu koncentracyjnego w Aushwitz. Narrator i główny bohater utworu nosi cechy samego Borowskiego, ale nie możemy ich utożsamiać. Sposób mówienia Borowskiego o obozie jest ascetyczny, chłodny i rzeczowy. Autor eksponuje uprzedmiotowienie człowieka, zredukowanego do roli rąk, które mogą pracować. Zwraca uwagę na rozpad wartości i relacji międzyludzkich.

„Proszę państwa do gazu” to opowiadanie, które ukazuje zachowanie więźniów przebywających w Oświęcimiu. Tadeusz pracuje przy rozładunku transportu więźniów, którzy przybyli do obozu. Nowo przybyli więźniowie po zatrzymaniu wagonów krzyczą w panice. Seria z karabinu automatycznego oddana w ich kierunku ucisza ludzi. Do obozu przybyła transport Sosnowiec – Będzin. Wysiadający ludzie zaniepokojenie pytają o swój los, jednak nikt nie mówi im prawdy. Po wyjściu z wagonów ludzie są segregowani na tych, którzy pójdą od razu na śmierć, i na tych, którzy przed śmiercią jeszcze popracują. Zadaniem Tadeusza jest oczyszczenie wagonów z ciał zaduszonych niemowląt. Strażnik zmusza go, aby oddał martwe dzieci matkom, te jednak się wzbraniają przed tym, z obawy, że zostaną skazane na zagazowanie.

Tadeusz dziwi się swojej niechęci wobec kobiet. „Wciąż umierają inni, samemu się jeszcze jakoś żyje, ma się co jeść, ma się siły do pracy, ma się ojczyzną, dom, dziewczynę”. Czuje niechęć wobec ludzi, którzy zaraz stracą życie. Marzy o tym, aby znaleźć się szybko w obozie, który jest dla niego synonimem spokoju. Koniec znienawidzonej pracy „Kanada objuczona chlebem, marmoladą, cukrem, pachnąca perfumami i czystą bielizną ustawiła się do odmarszu”. Więźniowie cieszą się, że będą żyli kilka dni z bogatego transportu Sosnowiec-Będzin. Tadeusza trapią wątpliwości dotyczące targających nim emocji. Pyta przyjaciela Henri „czy my jesteśmy ludzie dobrzy?”. Henri odpowiada: „ To normalne, przewidziane, obliczone. Męczy cię rampa, buntujesz się, a złość najłatwiej wyładować na słabszym. Pożądane jest nawet, abyś ją wyładował.”

Doświadczenie głodu i wszechogarniającej śmierci kształtują typ człowieka zlagrowanego, który rezygnuje z zasad moralnych, staje się niewrażliwy i obojętny na cierpienie innych. Człowiek zlagrowany jest zredukowany jedynie do przemożnego pragnienia przetrwania. Bierność i rezygnacja zamiast buntu zwiększały szansę na przeżycie. Człowiek zlagrowany był włączony w machinę represji przez oprawców, dostosował się do warunków obozowych. Borowski w swoich opowiadaniach zastosował narrację behawioralną. Autor unika analizy psychologicznej, skupia się na opisaniu zachowań, gestów, ukształtowania językowego bohaterów. W ten sposób stara się oddać koszmar rzeczywistości porażonej śmiercią.

11

10

1. Zapoznaj się z poniższymi puktami, w których wyjaśniono założenia eksperymentu P. Zimbardo.

2. Obejrzyj film Eksperyment w reż. Oliviera Hirschbielga

3. Porównaj wizerunek strażników i ofiar w obu tekstach. 4. Zastanów się, w jaki sposób przypadkowy podział ról zdeterminował zachowanie uczestników eksperymentu. 5. Znajdź w intrenecie informacje dotyczące procesu Eichmanna, odpowiedzialnego za eksterminację Żydów w Europie. Wyjaśnij, dlaczego przeciętni Niemcy stawali się mordercami?