liricamedieval

Literatura Medieval Galego-Portuguesa Lírica e Prosa

Conceptos básicos para entendermos a nosa literatura medieval

Índice

1. Xéneros profanos 2. Forma das cantigas 3. Cantigas de amigo 4. Cantigas de amor 5. Cantigas de escarnho e maldizer 6. Xéneros menores 7. Cantigas de Santa María 8. Prosa medieval

Xéneros profanos

Tipos de cantigas segundo o contido

• Temática amorosa
• Suxeito lírico feminino
• Namorado = "amigo"

CANTIGA DE AMIGO

• Temática amorosa
• Suxeito lírico masculino
• Amor non correspondido da amada, "senhor"

• Temática satírica e burlesca
• Voz poética masculina
• Temas variados: sexo, guerra, burlas, críticas, trobar...

CANTIGA DE AMOR

CANTIGAS DE ESCARNIO E MALDICIR

Temas das cantigas

Forma das cantigas

Métrica e recursos estilísticos

Terminoloxía medieval

Métrica medieval ≠ métrica actualTermos diferentes aos actuais:

• estrofas = cobras
• versos = palavras
• rima macho (verso agudo) e rima femia (verso grave)
• verso solto, sen rima = palavra perduda

Recursos estilísticos

Moi repetitivos (facilitan a memorización)

• refrán: repetición de 1-3 versos ao final de cada cobra
• cantiga de refrán ≠ cantiga de mestría
• paralelismo: repetición dunha palabra/frase/idea en cobras diferentes (v. 1I= v.1II; v 2I= v.2II)
• leixaprén: conecta pares de estrofas (v. 2I=v1III, v. 2II=v.1IV)

Cantiga paralelística

Cantiga paralelística

Recursos estilísticos

• dobre: repetición dunha ou varias palabras en lugares simétricos nunha estrofa
• mordobre: variación morfolóxica do dobre
• fiinda: cobra máis breve ao final da cantiga, a modo de resumo
• atehuda: cantiga con encabalgamentos entre as estrofas
• atehuda ata a fiinda: cantiga atehuda con encabalgamento tamén na fiinda

Tipos de cobras segundo as rimas

• cobras unisonantes: son as que repiten as mesmas rimas en idéntica distribuición en todas as estrofas
• cobras singulares: son aquelas que, co mesmo esquema, presentan rimas diferentes en cada estrofa
• cobras doblas: son as que repiten as mesmas rimas cada dúas estrofas
• cobras alternas: son as que repiten un esquema de rimas nas cobras pares e outro nas impares

Cantigas de amigo

Temática amorosa

• Xénero autóctono e antigo
• Posibles orixes:

1. canción de amor feminina popular
2. kharjas mozárabes, vinculadas ás muwaxahas, de temática semellante

• 475 cantigas de amigo
• tema: o amor non correspondido
• voz poética feminina

Temas e subtemas:

1. mariña ou barcarola: referencias ao mar ou ambientación mariña
2. c. de romaría: ambientadas en capelas, santuarios, ermidas, romarías... punto de encontro dos namorados
3. bailada: referencias ao baile
4. alba: despedida dos amantes ao mencer

Personaxes

Natureza

Nai, irmás, amigas

Amigo

Amiga

Elementos cos que dialoga a amiga: ondas, flores, árbores...

conselleiras, convidadas, cómplices a nai pode ser obstáculo ou impedimento

namorado, lonxe da amiga, voluntaria ou forzadamente

doncela inxenua e/ou sensual triste pola ausencia do namorado

Simboloxía

• o namorado: o cervo, o vento
• a namorada: as aves

• o encontro amoroso: a auga (fonte, lago, río...) > fertilidade

• o encontro sexual: lavar o cabelo, revolver a auga

Cantigas de amor

Temática amorosa

• Xénero adaptado da cançó provenzal
• reflexo da relación feudal:señor -vasalo = senhor - trobador

• 725 cantigas de amor
• tema: o amor non correspondido
• voz poética masculina

O amor cortés:

• - reflexo da relación feudal: señor -vasalo = senhor - trobador servir = amar

- xogo literario: amor e dama idealizados - valórase a coita, o amor non correspondido - graos/estados do amante: fenhedor > precador > entendedor > drudo

Campos sémicos:

• louvanza da dama: a senhor é perfecta física e moralmente; non hai trazos físicos
• amor do poeta: confesa os sentimentos pola senhor
• reserva da dama: a dama non corresponde o amor do trobador
• coita de amor: pena polo amor non correspondido que pode levar á loucura ou á morte por amor

Cantigas de escarnho e maldizer

Temática satírica e burlesca

• escarnio: xogos de palabras, equívocos
• maldicir: crítica directa de vicios, defectos, comportamentos...

• 430 cantigas de escarnio e maldicir
• tema: crítica de usos e costumes
• voz poética masculina
• relación co sirventés provenzal

Temas:

• sátira política: loitas e conflitos políticos (covardía, traizón...)
• sátira literaria: parodia do amor cortés, burlas polo oficio (cantar e compoñer mal...)
• sátira moral: crítica da relaxación moral, da falta da verdade...
• sátira de costumes e persoal: crítica de modas e costumes (crenzas, astroloxía...), crítica de persoas (fealdade...), crítica dun grupo social (infanzóns...)

Xéneros menores

Temática satírica e burlesca

Cantiga dialogada: trob.-trob. / trob.-xogr. o 1º marca o esquema

Pastorela

Tenzón

Encontro entre unha pastora e un cabaleiro

Xéneros menores

Poema lírico ou narrativo sobre a materia de Bretaña (mundo artúrico)

Lamento pola morte dun nobre, eloxio das súas virtudes

Lai

Pranto

Son cantigas que non pertencen aos grandes xéneros de amor, amigo ou escarnio. Número reducido de exemplos.

Cantigas de Santa María

Lírica relixiosa

Cantigas de Santa María

• 427 cantigas
• 2ª met. s. XIII
• Corte do Rei Afonso X
• loanzas á Virxe María e/ou milagres
• consérvase a música
• Códice de Toledo, Manuscrito da Biblioteca Nacional de Florencia, Códice dos músicos, Códice Rico

Autoría

• Afonso X compuxo algunhas; idea orixinal e supervisión
• un obradoiro literario de xograres e trobadores compuxo a maioría

Tipos de Cantigas de Santa María

Outras

Líricas

Narrativas

• relatan un miragre da Virxe
• Forma: resumo + refrán + cobras que contan o suceso
• Contido: resumo + presentación do personaxe e do problema + petición de axuda á Virxe + intervención da Virxe + agradecemento á Virxe

• non se parecen ás anteriores
• contan episodios da Virxe

• loanzas e oracións dedicadas á Virxe, modelo de perfección moral e espiritual
• cantigas de loor
• algunha recrea a cantiga de amor (rei vasalo da Virxe, senhor)

Cantigas de Santa María, por que en galego?

Prosa medieval

Máis tardía que a poesía

Obras traducidas doutras linguas romances

Conexión das literaturas europeas na época medieval

Prosa literaria Prosa non literaria

Prosa literaria

Ciclo troiano

Ciclo carolinxio

Ciclo artúrico

Materia de Francia, emperador Carlomagno, o cabaleiro Roldán Pseudo-Turpín

Materia de Bretaña: rei Arturo e os cabaleiros, Santo Graal... Livro de Joseph de Arimatea Livro de Merlín (fragmentos) A demanda do Santo Graal Livro de Tristán (fagmentos)

Materia de Roma, guerra de Troia, Aquiles, Helena... Crónica troiana Historia troiana

Prosa non literaria

Prosa tabeliónica

Prosa historiográfica

Prosa haxiográfica

Mestura de realidade e fantasía, case ficción. Livro de linhagens General estoria de Afonso X Crónica geral de Afonso X Crónica geral de Espanha (1344) Crónica galega (1404) Crónica de Santa María de Iria

Textos lexislativos, manuais, regulamentos, escritos notariais... Tratado de alveitaría Livro de cambeadores de Santiago Sete partidas de Afonso X

Vidas de santos. Miragres de Santiago