Barok - wprowadzenie

Kościół Il Gesù (Najświętszego Imienia Jezusa) w Rzymie (1568-1584)

Barok wporowadzenie

Nazwa epoki

Nazwa epoki wywodzi się prawdopodobnie od portugalskiego słowa barroco - oznaczającego perłę o nieregularnym kształcie.

Rehabiltacja baroku miała miejsce dopiero w wieku XX.

Jako nazwa stylu artystycznego, a później epoki w dziejach kultury, zaczął być używany dopiero w XIX w.

Termin barok miał początkowo znaczenie negatywne. Był używany, aby opisać nadmiar, przesadę w bogactwie szczegołów sztuki tego okresu, mocno kontrastującego z prostotą i umiarem renesansu.

W Polsce barok trwa od końca wieku XVI aż po lata 40. wieku XVIII. Dojrzały barok przypada na wiek XVII.

Echa barokowe pojawiją się najwcześniej we Włoszech - już pod koniec XVI w, a sam barok trwa do końca wieku XVII.

Polska

Ramy czasowe

Europa

Najtrwalszym skutkiem działań reformacyjnych w Europie było rozbicie jej jedności wyznaniowej. Nastąpił kryzys Kościoła katolickiegoKościół w obliczu rozszerzających się haseł i odwracania się od niego przedsięwzięł konkretne działania, a mianowicie - zwołano sobór, który od miejsca obrad został nazwany soborem trydenckim.

Reformacja w Europie

Sobór trydencki, Elia Naurizio (1633)

Kontrreformacja i sobór w Trydencie

Sobór trydencki (1545-1563)

a) powołany, by przeciwstawiać się rosnącym wpływom wyznań protestankich, b) szerzenie wiary poprzez edukację, publiczne nauczanie i prace misyjne, c) kształcenie humanistyczne, oparte głównie na nauce łaciny i retoryki

Zakon jezuitów:

a) ogłoszenie kościelnego indeksu ksiąg zakazanych, b) powołanie zakonu jezuitów i reforma szkolnictwa. c) włączenie sztuki jako środka służącego odzyskiwaniu i pozyskiwaniu wiernych

Działalność:

a) określił stanowisko wobec Kościoła w toczących się dyskusjach religijnych,b) dążył do oczyszczenia wiary i obrzędowości z haseł heteryckich i niemoralnych.

Zadania:

a) fala nietolerancji i prześladowań, b) procesy przeciwko heterykom,c) indeks ksiąg zakazanych.

Skutki kontrreformacji

wojna tydziestoletnia (1618-1648)

potop szwedzki (1655-1660)

rokosz Zebrzydowskiego (1606-1609)

wojny polsko-tureckie(1620-1699)

wojny polsko-rosyjskie(1577-1667)

wojna północna(1700-1721)

Europa

Polska

wojna Ligi Świętej przeciwko Turkom (1684-1699)

odwołanie edyktu nantejskiego (1685)

ścięcie Karola I Stuarta w Anglii (1649)

wojna północna(1700-1721)

oblężenie Wiednia przez Turków (1683)

Kontekst historyczny - człowiek w epoce wojen (wybrane wydarzenia)

powstanieChmielnickiego(1648-1654)

Holendrzy byli w posiadaniu soczewek, które umożliwiały powiększanie.

Świat w baroku na skutek odkryć ulega rozszerzeniu - w stronę "mikro" i "makro" jednocześnie. Przed człowiekiem roztacza się wizja nieskończonego wręcz świata, w której ludzie to jedynie drobinki.

Replika teleskopu Galileusza

Odkrycia naukowe - czyli między "mikro" a makro"

Teleskop

Mikroskop

Rembrandt van Rijn, Lekcja anatomii doktora Tulpa (1632)

Spory światopoglądowe, nietolerancja, wojny religijne - to wszystko powodowało, że człowiek XVII wieku czuł się zagubiony, zlękniony i osamotniony. Ukojeniem tych niepokojów stał się zwrot ku sferze duchowej. Metafizyka oznacza wszystko to, co jest poza materią: to nauka o bycie, duszy, relacji między człowiekiem a Bogiem.

Metafizyka

sceptyzm- wątpienie rozumiane jako zakwestionowanie potęgi ludzkiego rozumu, - wiara religijna - najwłaściwsza droga do prawdy i szczęścia, choć bez gwarancji pewności (poza nią nic nie mamy).

Blaise Pascal

św. Jan od Krzyża

kartejanizm, racjonalizm- wątpliwości, - wątpienie jako podstawa rozwżań, a więc myślenia, - nasz własny umysł może ulegać złudzeniom,- naczelna rola umysłu ludzkiego w procesie poznania,- "Myślę, więc jestem".

Kartezjusz

Filozofia

mistycyzm- dokryna religijna uznająca możliwość bezpośredniego kontaktu z Bogiem, - prawdziwa rzeczywistości jest niematerialna.

Janusz Pelc, Zbigniew Morsztyn na tle poezji polskiej XVII wieku

"Była to epoka wzrastającej nietolerancji wyznaniowej i dramatycznych prób ochrony tolerancji, epoka stosów, na których katoliccy i niekatoliccy inkwizytorzy palili heretyków, myślicieli pragnących zgłębić tajemnice wszechświata, oraz epoka ciągłych narodzin przeróżnych herezji, epoka powstania wielu wybitnych teorii naukowych, wielu znakomitych dzieł literatury i sztuki, epoka triumfu różnego typu dogmatów (...). Była to epoka straszliwych wojen, wyniszczających dorobek ludzkości i ludzkość samą i epoka budowania wielkich dzieł architektury, tworzenia nowożytnych, scentralizowanych organizmów państwowych, instytucji społecznych; rozdrabniania i łączenia".

- zlękniony, - niepewny swojego losu, - zagubiony (jest drobiną w kosmosie), - rozczarowany dotychczasowym obrazem człowieka i wszechświata utrwalonym w tradycji religijnej i klasycznej (antyk, renesans), - badania ciała ludzkiego zmieniło opinię na temat jego piękna i doskonałych propocji, - brak poczucia bezpieczeństwa, - odpowiedzi na pytania dotyczące egzystencji szuka w religii, - wątpliwości wyraża w sztuce - dalekiej od klasycznego ładu.

Człowiek epoki baroku

Jan Chryzostom Pasek

Jan Andrzej MorsztynDaniel Naborowski

Mikołaj Sęp SzarzyńskiDaniel Naborowski

motywy: śmierci i miłości (Thanatosa i Erosa), trupizm (brzydota),

motywy: theatrum mundi, vanitas, walka duchowa, walka wewnętrzna

utwory będące świadectwem życia, obyczajowości i mentalności szlachcica

utwory wyrażające fascynację pięknem świata odbieranego za pomocą zmysłów, erotyzm

utwory porszuające zagadnienia natury religijnej, filozoficznej i duchowej

literatura ziemiańska

poezja dworskich rozkoszy (dworska)

poezja metafizyczna

Nurty literatury barokowej w Polsce

metafizyka, wyobraźnia, deformacja

zaburzenie regularności, zmienność, tajemniczość wprowadzana światłocieniem

dysharmonia, niepokój, kontrasty

zaburzenie proporcji, przesada, nadmiar

VS

Barok

dzieło wiernie odzworowuje rzeczywistość

jasnośc, klarowność, przejrzystość konstrukcji

harmonia elementów

umiar i proporconalność

Renesans