Lexikoa sortzeko bideak

Lexikoa sortzeko bideak

SARRERA

MAILEGUTZA

• Hizkuntza batek, beste bateko hitz bat barneratzea → Hizkuntza guztietan daude

• Hartzailearen hizkuntzara egokitu → kasu batzuetan (Causa ↔ Gauza)

• Mailegu irensgarrietan → Hitza ez egokitu (Rock, jazz, stock, ...)

• Euskarak mailegutzan aurtu hizkuntza askotako hitzak → (Zelteratik, latinetik, erromatarretik)

• Euskararentzako hitz emaile nagusiak → Gaztelara eta Frantsesa → Arazoak sortu

• Mailegutza lexikalak → “Eman” aditza “Gertatu” esanahiarekin erabiltzea

• Mailegutza morfosintaktikoak → Egitura mailakoak

Euskarak Mailegutarikoak

• Latinaren aurretik

• Latina

- Atzizkiak - Hitzak

• Latinaren ondoren

• Harrezkero

Mailegugai diren elementuak

• Kultura erroak
• Hizki arruntak
• Hitz osoak
• Hitz mordoak
• Kalkoak

HITZ-ELKARKETA

• Bi elementu lexikal → Esanahi propioa bakarka → Elkartu esanahi berriarekin

• Izena + Izena → Itsasontzi, liburu-denda, Euskal Herria...

• Aditzoina + Izena → Jaioterria, borragoma logela, sendabelar…

• Izena + Izenondoa → Katagorri, gibelurdin,udaberri…

• Aditzoina + Izenondoa → Ezkonberri, ulerterraz, egingaitz…

• Izena + Aditza → Gaupasa, buruhauste, gainbegiratu….

• Hitz-elkarketa kopulatiboak

• Izena + Izena → Aita-amak, aitona-amonak, osaba-izeba...
• Aditza + Aditza → Joan-etorri, sartu-irten, harreman...

• Adjektibo + Adjektibo→Txuri-urdin, gazi-geza, gutxi-asko...
• Bestelakoak → Han-hemen, bihar-etzi, atzera-aurrera...

Hitz -elkarketako idaztarauak

Lau kasuotan, beti-beti:

• Bigarren elementua lehenaren oihartzun edo erreplikapena

• Bikotea osatzen dutenean

• Leku-izen batzuetan

• Anbiguotasuna garbitzeko edo saihesteko

• Eguzki-lore eta kale-garbitzaile ereduko izen-elkarteetan

• Filosofia-azterketa eta kultura-etxea, gisakoetan. >ia< amaiera duten hitzetan

ERATORPENA

Autonomia lexikala (esanahi osoa) duen hitza + Elementua (hizkia) → Hitz eratorria Adb: tonto + keria -> tontokeria ber + ikusi -> berrikusiEratorpen-morfemak:- Aurrizkiak: desegin, ezikasi, berresan...- Atzizkiak: irakatsi, eragin...- Artizki: iletsu, sentibera, erosle.....Eratorpena oso garrantzitsua da eremu semantiko berdina duten hitzak sortzeko.

Aurrizkiak

Euskarak batzueta izan dezakeen pobrezia gainditzeko eta hizkuntza moderno eta teknikoago bat lortzeko, aurrizkiak mailegatu beharrean aurkitu da.

(des-, super-, hiper-, proto-, anti-...)

TRADIZIOZ: bir-/ber-: birramona des-: desegin ez-: ezezagun

supergizonantipozoi hipermerkatu telefilm...

Artzizkiak

-ra- artizkia antzinatik erabiltzen da. Honako adibideek argi eta garbi adierazten dute gure artean jarraitzen duen partikula dela:

egin -> eraginentzun -> erantzun ikasi -> irakatsi elkar -> erakar ikusi -> erakitsi

Atzizkiak